GERÇEK ADALET‹N YAﬁANDI⁄I TOPLUMLARDAK‹ HUZUR

K

itab›n buraya kadar olan bölümlerinde Kuran'da nas›l bir adalet tarif edildi¤inden, iman edenlerin Kitap Ehline kar-ﬂ› tutumlar›ndan ve peygamberler dönemindeki adaletli ve hoﬂgörülü yönetimden bahsettik. ‹nsanl›k tarihini inceledi¤imiz zaman, peygamberlerin döneminde yaﬂanan gerçek adaletin, adalet sahibi di¤er yöneticilerin hakimiyetleri alt›nda da devam etti¤ini görürüz. Peygamberimiz Hz. Muhammed'den sonra da Kuran ahlak›ndan taviz vermeyen ve elçilerin yolunu izleyen adil yöneticiler bar›ﬂ ve huzur dolu toplumlar oluﬂturmay› ba-ﬂarm›ﬂlard›r. Kuran'da tarif edilen gerçek adalet, do¤ruluk ve dürüstlük bu yöneticiler döneminde de hüküm sürmüﬂ ve bu yönetimler kendilerinden sonra gelecek insanlara birer örnek teﬂkil etmiﬂlerdir.

Çok ﬂerefli bir geçmiﬂe sahip olan Türk halk› da adaletli, hoﬂgörülü ve dürüst yönetimiyle tarihe geçmiﬂ bu ender topu-luluklardan biridir. Bu gerçe¤i, kitab›n ilerleyen sayfalar›nda da

görülece¤i gibi, Bat›l› pek çok tarihçi teyid etmektedir. Ayr›ca bu gerçek, geçmiﬂte Türklerin yönetiminde as›rlarca yaﬂam›ﬂ halklara mensup araﬂt›rmac›lar taraf›ndan da samimiyetle dile getirilmektedir. ‹ki büyük Türk imparatorlu¤u olan Büyük Sel-çuklular ve Osmanl› ‹mparatorlu¤u bu konuda akla gelen ilk örneklerdir. Bu imparatorluklar›n yönetimi alt›nda as›rlar bo-yunca yaﬂayan çeﬂitli halklar aras›nda gerçek adalet sa¤lanm›ﬂ, toplumda bar›ﬂ ve hoﬂgörü hakim olmuﬂtur.

Büyük Selçuklu ‹mparatorlu¤u'nun adaletle hükmeden hakanlar›

Türklerin ‹slamiyeti kabulüyle birlikte hakanlar›n, padiﬂah-lar›n yönetimi de ‹slam ahlak›na göre olmuﬂtur. Kuran'da Allah'›n bildirdi¤i adaleti uygulayan yöneticiler, bu tutumlar›

neticesinde çok büyük baﬂar›lar elde etmiﬂ, büyük fetihler ger-çekleﬂtirmiﬂ ve ‹slam'›n yay›lmas›nda önemli katk›larda bulun-muﬂlard›r. ‹ngiliz araﬂt›rmac› Sir Thomas Arnold, The Preac-hing of Islam adl› kitab›nda H›ristiyanlar›n, Selçuklular›n bu tu-tumlar›ndan dolay›, nas›l onlar›n idaresi alt›na girmek istedikle-rini ﬂöyle anlatm›ﬂt›r:

"‹slam idaresi, alt›nda dini hayat›n emniyette oldu¤u hak-k›ndaki bu hisler, yine o devirlerde Küçükasya (Anadolu) H›ristiyanlar›n›n, Selçuk Türklerini bir kurtar›c› s›fat› ile karﬂ›lamalar›na vesile olmuﬂtu... Hatta VIII. Mihail (1261-1282) devrinde, Küçükasya içerisindeki ufak kasabalar›n halk›, Bizans ‹mparatorlu¤unun istibdad›ndan kurtulmak ümidi ile Türkleri kasabalar›n›n iﬂgali için davet etmiﬂlerdi.

Hatta bu halk aras›nda zengin veya fakir birçok kimseler,

o zamanki Türk Milli s›n›rlar› içerisinde göç etmeyi bile gö-ze alm›ﬂlard›r."²⁰

Bu büyük Türk ‹mparatorlu¤u'nun en parlak devrinde yö-netimde olan Melikﬂah, Kuran'›n hükümlerini uygulama konu-sunda oldukça hassas davranm›ﬂt›r. Ele geçirdi¤i topraklardaki halka karﬂ› büyük bir hoﬂgörü ve merhametle yaklaﬂm›ﬂ, bu-nun neticesinde de fethetti¤i ülkelerin halklar› taraf›ndan bü-yük bir sevgi ve sayg›yla an›lm›ﬂt›r. Ermeni tarihçisi Urfal› Mat-hiu, Büyük Selçuklu ‹mparatorlu¤u'nu ﬂu ﬂekilde anlat›r:

"Melikﬂah'›n saltanat› Allah'›n lütfuna mazhar oldu. Hakimi-yeti uzak ülkelere kadar yay›ld› ve Ermenilere huzur ver-di. Kalbi H›ristiyanlara karﬂ› ﬂefkatle dolu iver-di. Geçti¤i ülke-lerin halklar›na karﬂ› bir baba gibi davrand›. Birçok ﬂehir ve vilayetler kendi arzular› ile onun idaresine girdi; bütün Rum ve Ermeni beldeleri onun kanunlar›n› tan›d›."²¹ Tüm tarafs›z tarihçiler Melikﬂah'›n adaletini ve hoﬂgörülü tavr›n› içtenlikle dile getirmektedirler. Onun hoﬂgörüsü Kitap Ehlinin kalbinde de kendisine karﬂ› bir yumuﬂama oluﬂmas›na vesile olmuﬂtur. Hatta bu nedenle tarihte eﬂine az rastlan›r ﬂe-kilde, birçok ﬂehir kendi iste¤iyle Melikﬂah'›n idaresi alt›na gir-meyi kabul etmiﬂtir. Sir Thomas Arnold'›n yine ayn› kitab›nda yer alan, 2. Haçl› seferine VII. Louis'in özel katibi olarak kat›-lan St. Denis Manast›r› mensubu Odo de Diogilo adl› rahibin an›lar›nda, Müslümanlar›n hangi din mensubu olursa olsun her-kese karﬂ› nas›l adaletli davrand›klar› tüm ﬂeffafl›¤›yla anlat›l-maktad›r:

"E¤er Müslüman Türklerin kalplerine, o sefaleti ve felake-ti görerek, bir ac›ma duygusu gelmemiﬂ olsayd›, geri kalan 80 KURAN'DA ADALET VE HOﬁGÖRÜ

Haçl› kafilesinin durumu çok feci olurdu. Türkler, bu biça-relerin yaral›lar›na bakt›lar, fakirlerini cömertlikle besledi-ler ve s›k›nt›dan kurtard›lar. Hatta baz› Müslümanlar, Rumlar›n tehdit ve hile ile hac›lardan koparm›ﬂ olduklar›

Frans›z paralar›n› sat›n alarak ihtiyac› olan hac›lara verdi-ler. Ayn› dinden olmayanlar›n bu koruyucu muameleleri ile dindaﬂlar› olan ve kendilerini a¤›r iﬂlerde kullanan, dö-ven, doland›ran Rumlar›n hareketleri, Haçl› hac›lar› aras›n-da, öyle bir karﬂ›laﬂt›rma vesilesi oldu ki, bunlardan pek ço¤u kendi istekleri ile kendilerini kurtaran Müslümanlar›n dinini kabul ettiler."²²

2. Haçl› Seferi s›ras›nda yaﬂananlar› anlatan Odo de Diogi-lo, Müslümanlar›n gösterdikleri hoﬂgörülü, ﬂefkatli ve adil tu-tumun nas›l güzel sonuçlara vesile oldu¤unu da ﬂu sat›rlarla ak-tarm›ﬂt›r:

"Kendilerine karﬂ› zalimce davranan dindaﬂlar›ndan sak›na-rak, imans›z telakki olunan, fakat haklar›nda gayet yumu-ﬂak ve ﬂefkatle muamele edenlerin aras›na emniyetle gir-diler. Ve iﬂitti¤imize göre, Türkler çekilirken 3 bin kadar›

da onlara kat›lm›ﬂt›r… Gerçekte Müslümanlar, ifa ettikle-ri hizmetle yetinerek, bunlardan hiçbiettikle-risini dinleettikle-rini terk etmeye zorlamam›ﬂlard›."²³

Tarihçiler taraf›ndan yaz›lan bu sat›rlar ‹slam ahlak›n›n sa-vaﬂ ya da zorluk döneminde de adaleti emretti¤ini göstermek-tedir. Türklerin -tüm dünyan›n zorba imparatorlarla

yönetildi-¤i, zulmün hüküm sürdü¤ü bir dönemde- gösterdi¤i bu üstün ahlak, Kuran'a olan ba¤l›l›klar›n›n ve yüksek karakterlerinin bir göstergesidir. Bu nedenle de, Türklerin karﬂ›s›ndaki millet ya

da topluluk her ne kadar ‹slam'a karﬂ› önyarg›l› da olsa, bu gü-zel Müslüman ahlak›na ﬂahit olduktan sonra ayn› Haçl› Ordu-su'ndaki H›ristiyanlar gibi kalplerinde ‹slam'a karﬂ› bir yumuﬂa-ma, sevgi oluﬂacakt›r.

Osmanl› ‹mparatorlu¤u fethetti¤i ülkelere adalet götürmüﬂtür

‹slam ahlak›n›n yaﬂand›¤› toplumlarda sosyal hayat›n nas›l huzur ve bar›ﬂ içerisinde devam etti¤ini tarih bize pek çok ör-nekle göstermiﬂtir. Bu adil yönetimlerden biri de Osmanl› dev-letidir. Osmanl› ‹mparatorlu¤u as›rlar boyunca üç büyük k›ta-n›n büyük bir bölümüne hakim olmuﬂtur. Bugün Balkanlar'da, Ortado¤u'da, Kuzey Afrika'da ve daha pek çok yerde Osman-l›'n›n izlerini görmek mümkündür. Osmanl› ayak bast›¤› her yerde Türk'ün üstün karakterinin tan›nmas›na vesile olmuﬂtur.

La Martine'in 1854 y›l›nda bas›lan Histoire de la Turquie isim-li 10 ciltisim-lik eserinden yap›lan bir al›nt› Osmanl›'n›n günümüzde-ki izlerini çok güzel yans›tmaktad›r:

"‹zmir'i, ‹stanbul'u, Suriye'yi, Lübnan'› ziyaret edin. Oralar-da manast›rlara, dini mekanlara, e¤itim kurumlar›na girin.

Dini e¤itim veren yerlere bak›n ve 'Osmanl›'n›n, size karﬂ›

davran›ﬂ›nda ve korumas›nda bir eksiklik var m›yd›?' diye sorun. Hepsi size 'Osmanl›'n›n ve Sultan'›n tarafs›zl›¤›ndan' söz edecektir… Gerçek ﬂu ki, bu dini yerlerin yönetimin-de Osmanl› tam bir tarafs›zl›k, sayg› ve bar›ﬂ duygusuyla hareket etmiﬂtir..."²⁴

KURAN'DA ADALET VE HOﬁGÖRÜ

Osmanl› ‹mparatorlu¤u, kurucusu Osman Bey'den baﬂla-mak üzere Fatih Sultan Mehmet ve di¤er padiﬂahlar› adil yöne-timleri ile tüm insanl›¤a örnek olmuﬂtur. Onlar›n zamanlar›nda her dinden, her inançtan insan birarada huzur içerisinde yaﬂa-m›ﬂt›r. Hatta herhangi bir mücadeleye dahi girmeden kendi is-tekleriyle Fatih Sultan Mehmet'e teslim olan toplumlar olmuﬂ-tur. Bu da insanlar›n onun adil yönetiminden ne derece hoﬂ-nut oldu¤unu göstermektedir.

Bütün ‹slam devletlerinde oldu¤u gibi, Osmanl› padiﬂahlar›

da fethettikleri bölgelerdeki gayrimüslimlere karﬂ› son derece adaletli davranm›ﬂlard›r.²⁵Çünkü Kuran ahlak›na göre o ülke-lerin yerli insanlar› Allah'›n kendiülke-lerine bir emanetidir. Onlar›

himaye etmek, hiç kimsenin onlara zulüm yapmas›na müsaade etmemek adalet sahibi olan yöneticinin sorumlulu¤udur. Bu nedenle Avrupal› devletler ele geçirdikleri ülkelerde çok bü-yük soyk›r›mlar gerçekleﬂtirip, yerli halka zulümler yap›p, ülke-nin tüm do¤al zenginliklerini sömürürlerken, Osmanl› padiﬂah-lar› gittikleri ülkelere refah götürmeyi kendilerine gaye edin-miﬂlerdir. Fethettikleri ülkelerdeki yerli halk›n inançlar›n›

de-¤iﬂtirmek için hiçbir zorlamada bulunmam›ﬂ, aksine ibadetleri-ni huzur içerisinde yapabilmeleri için onlara imkan sa¤lam›ﬂlar-d›r.²⁶

Türkler, idareleri alt›nda yaﬂayan hiçbir zümrenin diline, dinine, sosyal ve idari yap›lar›n›n büyük bir k›sm›na, k›sacas›

kültürlerine müdahale etmemiﬂlerdir. Bu nedenle o dönemde ayn› toprak üzerinde her dinden, her milletten insan birarada huzur içerisinde yaﬂamaktayd›. Bu konuda tarihçi A. Miquel

ﬂöyle demektedir:

"H›ristiyan halklar Bizans ve Latin devletleri zaman›nda bu-lamad›klar› çok iyi yönetilen bir idare karﬂ›s›nda bulun-maktayd›lar. Asla sistemli bir zulüm görmemekteydiler.

Tam aksine imparatorluk, ‹stanbul baﬂta olmak üzere, iﬂ-kence gören ‹spanyol Yahudileri'ne bir s›¤›nak olmuﬂtu.

Hiçbir yerde zorla ‹slamlaﬂt›rma olmam›ﬂt›r."²⁷

‹slam adaletiyle yönetilen Türk topraklar› o dönemde her dinden insan için bir rahatl›kt›. Örne¤in Osmanl›

‹mparatorlu-¤u döneminde Anadolu ve Rumeli gayrimüslimleri dinlerine ve sosyal hayatlar›na müdahale edilmeden, eski gelenekleri üze-rinde yaﬂamaya devam etmiﬂlerdir.²⁸ Osmanl› padiﬂahlar›n›n Kuran'a olan keskin itaatleri neticesinde toplum içerisinde ›rk, dil ve etnik kimlikler nedeniyle bir ayr›m olmam›ﬂ, insanlar bir-biriyle kaynaﬂm›ﬂ ve toplumun çeﬂitli kesimleri aras›nda sosyal adalet sa¤lanm›ﬂt›r. Tarihçi ‹smail Hakk› Uzunçarﬂ›l›, Osmanl›

Tarihi adl› kitab›nda gayrimüslim halklar›n Türklerin güçlü hoﬂ-görülerini nas›l bir kurtuluﬂ olarak gördüklerini ﬂöyle anlatm›ﬂ-t›r:

"Türklerin, gayrimüslim cemaatlerin dini ve vicdani hisleri-ne sayg› göstermesi, bu insanlar›n Osmanl› idaresini bir kurtar›c› olarak karﬂ›lamas›na sebep olmuﬂtur."²⁹

Avrupal› tarihçi Richard Peters ‹slam dinini benimseyen Türklerin yüzy›llar boyunca ele geçirdikleri tüm ülkelerde na-s›l bir adalet örne¤i temsil ettiklerini de ﬂu sözleriyle dile ge-tirmiﬂtir:

"Türkler as›rlar boyunca birçok milletlere hakim oldular,

KURAN'DA ADALET VE HOﬁGÖRÜ

fakat onlar› asimile etmeye asla gayret etmediler. Onlara hürriyet verdiler ve din ve kültürlerinin yaﬂanmas›na mü-saade ettiler."³⁰

Tüm bu örnekler aç›kça göstermektedir ki Türkler fethet-tikleri ülkeleri sömürmemiﬂler, bu ülke insanlar›n›n haklar›na sayg› göstermiﬂlerdir. Selçuklularda oldu¤u gibi, Osmanl› padi-ﬂahlar› da fethettikleri yerlerde yaﬂayan halk› himaye edip, ko-rumay› kendilerine bir görev bilmiﬂlerdir. Bu nedenle ayn› top-raklar üzerinde her milletten ve dinden insan, kavga ve bozgun olmadan huzur içerisinde yaﬂam›ﬂt›r. Osmanl› yöneticileri ﬂa-yet toplumu oluﬂturan bu farkl› gruplara karﬂ› adaletli bir yö-netime sahip olmasalard›, elbette böyle köklü imparatorluklar kuramaz ve bu insanlar› as›rlar boyu birarada tutamazlard›.

Ancak görmekteyiz ki, ‹slamiyetin onlara kazand›rd›¤› yüksek idealler ve hasletler neticesinde, son derece ileri bir kültür ve medeniyet seviyesine ulaﬂm›ﬂlard›r.

Osmanl› ‹mparatorlu¤u'nun ilk dönemlerindeki adil yönetim

Osmanl› ‹mparatorlu¤u'nun kurucular› daha ilk y›llardan itibaren adaletle davranmay› kendilerine düstur edinmiﬂlerdir.

Birlikte yaﬂad›klar› farkl› dinlerden topluluklara, inkarc› grupla-ra karﬂ› adaletli bir yönetimleri olmuﬂ, dinlerini de¤iﬂtirmek için herhangi bir zorlamada bulunmam›ﬂ, her zaman bar›ﬂ için-de yaﬂamay› heiçin-deflemiﬂlerdir.

Osmanl› ‹mparatorlu¤u'nun kurucusu Osman Bey, beyli¤i-nin etraf›ndaki gayrimüslim müslimlerle oldukça dostane

iliﬂki-86

ler kurmuﬂtur. Bu iyi iliﬂki neticesinde karﬂ›l›kl› bir güven oluﬂ-muﬂtur. Örne¤in Osman Bey aﬂiretiyle yaylaya ç›karken, eﬂya-lar›n›, Bilecik'teki gayrimüslimlere emanet olarak b›rak›r, dö-nüﬂte onlara ya¤, peynir ve hal› gibi hediyeler verirdi.³¹Ayr›ca Osman Bey'in Eskiﬂehir'in Il›ca yöresinde kurdu¤u pazara, gü-venli oldu¤u için etraftaki gayrimüslimlerden ve Germiyan hal-k›ndan al›ﬂveriﬂ için de s›k s›k gelenler olurdu.³² Gayrimüslim-lerle s›cak bir diyalog, sosyal iliﬂkiler kurmuﬂtu. Tarihçi Joseph von Hammer'in Osmanl› Tarihi adl› kitab›nda aktard›¤› bir olay bize Osman Bey'in hangi dine mensup olursa olsun, insanlar aras›nda adaletle hükmetti¤ini göstermektedir:

"Birgün bu pazara Bilecik gayrimüslimleri bir yük bardak getirmiﬂ- Germiyanl› bir Müslüman da bardak sat›n alm›ﬂ, ancak paras›n› ödememiﬂtir. Bu gayrimüslimin, Germiyan-l›'y› ﬂikayet etmesi üzerine Osman Bey, Germiyanl› Müslü-man› yan›na ça¤›rarak, barda¤›n paras›n› kendisinden alm›ﬂ ve onu gayrimüslime vermiﬂtir. Bu olay üzerine Osman Bey, tellallar vas›tas›yla, Bilecik gayrimüslimlerine kimsenin eziyet etmemesini ilan etmiﬂtir. Osman Bey bu konuda o kadar adalet göstermiﬂtir ki, Bilecik'in gayrimüslim kad›n-lar› bile, bu pazara gelip emniyet içinde al›ﬂveriﬂlerini ya-par hale gelmiﬂlerdir. Gayrimüslim halk, Osman Bey'in yö-netiminde emniyet ve eman içinde olmuﬂtur. Bilecik'teki gayrimüslimlere karﬂ› gösterdi¤i bu adaletin sebebi sorul-du¤unda, Osman Bey'in cevab› ﬂöyle olmuﬂtur: "Komﬂula-r›m›zd›r. Biz bu ile garip olarak geldi¤imiz zaman, onlar bi-zi hoﬂ tuttular. ﬁimdi bize dahi gerektir ki, bunlara hürmet edelim."³³

KURAN'DA ADALET VE HOﬁGÖRÜ

Osman Bey'in gösterdi¤i bu güzel ahlak, Allah'›n Kuran'da bildirdi¤i bir emrin yerine getiriliﬂidir:

Allah'a ibadet edin ve O'na hiçbir ﬂeyi ortak koﬂma-y›n. Anne-babaya, yak›n akrabaya, yetimlere, yoksul-lara, yak›n komﬂuya, uzak komﬂuya, yan›n›zdaki ar-kadaﬂa, yolda kalm›ﬂa ve sa¤ ellerinizin malik olduk-lar›na güzellikle davran›n. Çünkü, Allah, her büyük-lük taslay›p böbürleneni sevmez. (Nisa Suresi, 36) Kuran ahlak›na uygun bu davran›ﬂ, birçok insan›n kalbinin

‹slam'a ›s›nmas›na vesile olmuﬂtur. Osman Bey, Yarhisar, ‹ne-göl, Bilecik ve Yeniﬂehir'i çevresiyle birlikte fethettikten son-ra, burada yaﬂayan gayrimüslim halka karﬂ› da adaletle ve hoﬂ-görüyle yaklaﬂm›ﬂ, topraklar›n› onlara b›rakm›ﬂt›r. Öyle ki bu topraklarda yaﬂayanlar›n durumlar›, Osmanl› hakimiyetinden öncesine göre daha iyi olmuﬂ ve bu yerler k›sa sürede daha ya-ﬂan›l›r hale gelmiﬂtir. Hatta Osman Bey'in ülkesinde çok gü-venlikli ve adaletli bir ortam oldu¤u için, bunu iﬂiten di¤er yer-lerin gayrimüslim halklar› da Osmanl› topraklar›na yerleﬂmeye baﬂlam›ﬂlard›r.³⁴‹slam dininin getirdi¤i adalet , hoﬂgörü ve gü-ven ortam› Osman Bey taraf›ndan sa¤lanm›ﬂ olmasayd›, top-raklar› Müslümanlar taraf›ndan fethedilen gayrimüslimler düﬂ-manca bir tav›r içine girebilirlerdi. Ancak kendisi, Allah'›n emirlerini gözeten bir yönetici olmas› sebebiyle insanlar ara-s›nda adaletle hükmetmiﬂtir. Osman Bey'in, gayrimüslimlere olan hoﬂgörü ve sayg›s›n›n bir göstergesi olmas› amac›yla,

dü-¤ünlerine kat›larak hediyeler götürdü¤ü de bilinmektedir.³⁵ Osman Bey'in adaletli tavr›na bir baﬂka örnek de Osmanl›

Tarihi isimli kitab›n yazar› Joseph Von Hammer taraf›ndan ﬂöy-le anlat›lmaktad›r:

"Bir Cuma günü Germiyan Türk Beyi Aliﬂir'in uyruklu¤un-da olan bir Müslüman ile Bilecik Rum Komutan›na ba¤l› bir H›ristiyan aras›nda ç›kan kavgada Osman, H›ristiyandan yana hüküm verdi. Bunun üzerine bütün ülkede Ertu¤-rul'un o¤lu Osman'›n hak ve adalet severli¤inden söz aç›l-maya baﬂland›."³⁶

Nitekim Osman Bey'in, ölmeden önce o¤lu Orhan'a "Bü-tün tebaan› eﬂitlik üzere koru, sana itaat edenleri hoﬂ tut." ³⁷ ﬂeklinde bir vasiyette bulundu¤u rivayet edilmektedir. Onun adil yönetimi birçok yerde ün salm›ﬂt›r. Bu sebeple Orhan Bey'in Bursa'n›n fethi s›ras›nda kuvvet kullanmas›na gerek dahi kalmam›ﬂ, Bursa Beyi kaleyi kendi iste¤iyle teslim etmiﬂtir. Bu-nun üzerine Orhan Gazi, Bursa Beyinin veziri Saroz'a, bu ka-leyi niçin teslim etti¤ini sormuﬂ ve Saroz birkaç sebep aras›n-da ﬂunu aras›n-da söylemiﬂtir: "Size itaat edenler rahat içindeler. Biz de rahatl›¤a heves ettik."³⁸Ayn› soru Bursal› Rumlara

soruldu-¤unda verdikleri cevap yine ayn› samimi duygular› göstermek-tedir:

"Sizin devletinizin günden güne yükseldi¤ini ve bizim dev-letimizi geçti¤ini anlad›k; baban›z›n idaresine geçen köylü-lerin memnun kal›p, bir daha bizi anmad›klar›n› gördük ve biz de bu rahatl›¤a heves ettik."³⁹

Orhan Gazi ve etraf›ndaki devlet adamlar›n›n, H›ristiyanla-ra karﬂ› ne kadar hoﬂgörülü davH›ristiyanla-rand›klar›n›, 1355 tarihinde, Osmanl›lara esir düﬂen Selanik Baﬂpiskoposu Gregory

Pala-KURAN'DA ADALET VE HOﬁGÖRÜ

mas'›n mektubu da aç›k bir ﬂekilde göstermektedir. Palamas mektubunda, Osmanl› ülkesindeki H›ristiyanlar› tam bir ser-besti içinde gördü¤ünü, Orhan Bey'in o¤lu Süleyman Paﬂa'n›n, O'na H›ristiyanl›k hakk›nda serbestçe sorular sordu¤unu ve bizzat Sultan Orhan'›n kendisi ile ulema aras›nda münazara yapt›¤›n› yazmaktad›r.⁴⁰

Orhan Gazi, H›ristiyanlara karﬂ› oldu¤u gibi Yahudi toplu-luklara karﬂ› da son derece adaletli ve hoﬂgörülü davranm›ﬂt›r.

Edirne ve Trakya'n›n di¤er ﬂehirlerinde yaﬂayan Museviler bir-çok devletten zulüm gördükleri için, Türklerin kendi yaﬂad›k-lar› bölgeleri fethetmesini sevinçle karﬂ›lam›ﬂlard›r.⁴¹

Osmanl› padiﬂahlar›n›n Yahudilere olan bu yaklaﬂ›m›, 1.

Murat zaman›nda da devam etmiﬂtir. Sultan Murat'›n halk›na karﬂ› adil ve hoﬂgörülü yönetimini ça¤daﬂ› Bizans tarihçisi Khalkokondylas ﬂöyle anlatmaktad›r:

"Kendisine itaat ve hizmet eden milletlere ve kiﬂilere, han-gi dinden olurlarsa olsunlar, iyi ve yumuﬂak ve cömert davran›rd›. Düﬂmanl›k gösterenlere karﬂ› amans›zd›. Hiç-bir düﬂman› elinden kurtulamad›. Verdi¤i söze sonradan aleyhinde tecelli etse bile sad›k kalarak, dost düﬂman her-kesin güvenini kazand›."⁴²

Bir baﬂka tarihçi ‹ngiliz Gibbon ise Sultan Murat'›n H›risti-yanlara karﬂ› olan hoﬂgörüsünü ﬂöyle anlatmaktad›r;

"Dünya üzerinde ça¤daﬂ› bütün hükümdar ve devlet adam-lar›ndan üstündü. Babas›n›n bile tahayyül etti¤i s›n›rlar› çok aﬂt›. Bütün tarihin en hayret verici geliﬂmelerinden birini, Osmanl› lehine kazand›. Ortodokslar'a, Katolikler'in

Or-90

todokslar'a yapt›¤› muameleden kat kat iyi muamelede bu-lundu."⁴³

Tüm bu örnekler Osmanl› ‹mparatorlu¤unun kuruluﬂ ve ilk geliﬂim dönemlerinde bir anda çok büyük bir güç kazanma-s›n›n nedenlerini ortaya koymaktad›r. Yöneticilerin adil tutum-lar› di¤er dinlere mensup halklar üzerinde çok olumlu etkiler oluﬂturmuﬂ, Osmanl› topraklar› çok büyük bir h›zla geniﬂlemiﬂ-tir. Bu geniﬂlemenin di¤er padiﬂahlar döneminde de h›zlanarak artmas›n›n en büyük nedeni ayn› hoﬂgörülü ve adil tutumun devam etmesidir. Fatih Sultan Mehmet dönemindeki adil ve hoﬂgörülü ortam ise tüm tarihçiler taraf›ndan dile getirilen apaç›k bir gerçektir.

Fatih Sultan Mehmet döneminde gerçek bir adalet sa¤lanm›ﬂt›r

Fatih Sultan Mehmet döneminde yap›lan fetihlerle ‹mpara-torluk üç k›taya yay›lm›ﬂ, ‹stanbul'un fethi ise bir ça¤›n kapan›p, yeni bir ça¤›n aç›lmas›na neden olmuﬂtur. Bu fetih Osmanl›'da oldu¤u gibi, Avrupa tarihinde de bir dönüm noktas›d›r. ‹stan-bul'u ola¤anüstü bir askeri deha ile fetheden ve böylelikle dün-yada bir ça¤› de¤iﬂtiren Fatih, gitti¤i her yeni ülkeye ‹slam'›n adaletini ve hoﬂgörüsünü götürmüﬂtür.

Fatih Sultan Mehmet'in Kitap Ehline karﬂ› olan hoﬂgörüsü günümüze kalan birçok anlaﬂmalarla da belgelenmiﬂtir. Onun

‹slam ahlak›ndan kaynaklanan hoﬂgörüsünden H›ristiyan, Yahu-di, Ermeni, Süryani her dine mensup insan pay›n› al›yordu.⁴⁴ Bu nedenle Fatih'in padiﬂah oldu¤u süre boyunca birçok ya-banc› millet onun yönetimi alt›na girmekten büyük bir

memnu-KURAN'DA ADALET VE HOﬁGÖRÜ

niyet duymuﬂlard›. Bizansl› yönetici Büyük Düka Notaras'›n

"Bizans'ta Latin ﬂapkas› görmektense, Türk sar›¤› görmeyi ter-cih ederim"⁴⁵ﬂeklindeki sözü de bu gerçe¤i teyid eder nitelik-tedir.

Fatih Sultan Mehmet'in ‹stanbul'u fethi, ilk baﬂlarda gayri-müslim halk aras›nda büyük bir korkuya neden olmuﬂtur. Bas-k›lara ve sald›r›lara maruz kalacaklar›n› düﬂünen bu kiﬂilerin büyük bir bölümü ya firar etmiﬂ ya da Ayasofya'da toplanm›ﬂ-t›r. Ancak Fatih Sultan Mehmet onlara hoﬂgörü ve adaletle yaklaﬂm›ﬂ, her türlü korkudan uzak olarak evlerine dönmele-rini ve iﬂleriyle rahat bir ﬂekilde u¤raﬂmalar›n› istemiﬂtir.⁴⁶ On-lara dinleri konusuda hiçbir bask› yapmam›ﬂ, aksine birçok din mensubunu büyük bir hoﬂgörüyle karﬂ›layarak, onlar›n dinleri-ni rahatça yaﬂayabilecekleri bir ortam haz›rlam›ﬂt›r. Sarayda

Belgede OKUYUCUYA Bu kitapta ve di er çal flmalar m zda evrim teorisinin çöküflüne özel bir yer ayr lmas n n nedeni, bu teorinin her türlü din aleyhtar felsef (sayfa 80-98)