Genel Olarak UYAP Bilişim Sistemi

Hukuk, kamu yönetimi ve siyaset yapımız AB’ ye üyelik süreci ile beraber yapısal değişiklikler geçirmektedir. AB’ nin yargılama alanındaki standartlarını yakalamak için ülkemiz yeni projeler üretmektedir. UYAP Bilişim Sistemi süreci de, AB’ ye üyelik sürecimiz ile ilgili olan projelerimizden biridir. Özellikle adil yargılanma hakkı, hukukun üstünlüğü, yargılamaların uzun sürmesi gibi konular ülkemizi böyle bir proje yapmaya teşvik eden temel nedenlerdir. Adil yargılanma hakkının ihlali nedeniyle AİHM’in verdiği ihlal kararları yargı alanında bu tarz bir reformu gerekli kılmıştır.

AB uyum yasaları kapsamında hazırlanan yargı paketleri ile yargı sistemimizde dönüşümün zeminini oluşturacak düzenlemeler yapılmaktadır²⁵⁰. Öte yandan, e-devlet dönüşümünün, devlet teşkilatımızın her kademesine etki ederken yargı müessesini görmezden gelmesi düşünülemezdi.

UYAP, kullanıcıların zamanlarını ve ilgilerini asıl yaptıkları işe vermelerini ve böylelikle adalet hizmetinin daha hızlı sunulmasını sağlamak, dava masrafları ile yargılama giderlerinin azaltmak, çalışan personellerden kaynaklanan maddi külfeti hafifletmek, personelin daha verimli çalışmasını sağlamak ve eldeki kaynakları etkin bir şekilde kullanmak üzere tasarlanmış bir bilişim sistemidir²⁵¹. Kamuda temel sıkıntılardan biri gizli işsizliktir. Yargı teşkilatı kalabalık bir teşkilattır, bu nüfusu çağın araçlarını kullanarak verimli değerlendirmek gayesi bilişim sisteminin ortaya çıkış amaçlarından biridir. Yargı krumlarının personel istihdam anlayışı da bu bilişim

250 Ayrıntılı bilgi için bkz; T.C. Başbakanlık, AB Uyum Yasa Paketleri, Ankara, 2007.

251 Ali Kaya, Meral Güneş, Ulusal Yargı Ağı Projesi- I, 3. bs., Anadolu Üniversitesi Yayınları, Eskişehir, 2013, s. 3.

120 sistemi ile beraber değişmektedir. Kâğıtsız iş anlayışı personelin niteliğini ve çalışma anlayışını değiştirmektedir.

Gerek bizim yurtdışına yaptığımız ziyaretlerde gerekse de dışardan bize gelen heyetler ile UYAP Bilişim Sistemi hakkında yapılan görüşmeler neticesinde kanaatimizce şöyle bir hakikat ortaya çıkmaktadır: UYAP Bilişim Sistemi, hacminde ve seviyesinde dünyada başkaca bir örnek yoktur. E-devlet dönüşümüne bizden önce başlamış birçok ülke bu çalışmamızı hayretle incelemektedir. E-devlet dönüşümünün yargıya olan katkısı olarak bu bilişim sistemi vatandaşın adalete erişimine büyük hizmetler vermektedir.

1.1. UYAP Bilişim Sisteminin Tarihçesi

Hukuk devleti ilkesi çerçevesinde Anayasamızın 141. maddesi²⁵² ve AİHS’ nin 6.maddesi UYAP Bilişim Sisteminin dayanak noktalarını oluşturmaktadır. Türkiye Cumhuriyeti 58. Hükümeti tarafından hazırlanan 03/01/2003 tarihli Acil Eylem Planı’nda, E-dönüşüm Türkiye Projesi’nin gerçekleştirileceği belirtilmektedir²⁵³. E-dönüşüm sürecinin yasama, yürütme ve yargı organlarını kapsayacak şekilde yürütülmesi hedeflenmektedir. E-dönüşüm projesi kapsamında adliyelerin altyapı eksikliklerinin giderilmesi, vatandaşın adliyelere müracatının elektronik ortamda alınması gibi hedefler yer almaktadır. Bu hedefler çerçevesinde UYAP Bilişim Sisteminin yapımı zaruret arz etmektedir.

1990’lı yıllar neredeyse tüm dünyada bilgi toplumuna geçiş için önemli bir dönem sayılabilir. Çünkü bu yıllarda bilgi toplumu olma çabaları hem artış göstermekte, hem de bu çabaların ilk ürünleri diyebileceğimiz e-devlet projelerine öncelik verilmeye başlanmaktadır. Ülkemiz de küresel anlamda yaşanan bu değişim rüzgârından nasibini almakta ve kurumların e-devlet alanında projeleri yavaş yavaş

252 Ayrıntılı bilgi için bkz. 09/11/1982 tarih ve 17863 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanan 2709 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasası.

253 http://www.bilgitoplumu.gov.tr/bilgi-toplumu/e-donusum-projesi. (E.T. 20/12/2018)

121 ortaya çıkmaya başlamaktadır. İlk önceleri yürütme alanına ilişkin dönüşümler sağlanmakta iken, UYAP ile yargı alanının da sürece dahili sağlanmış olmaktadır²⁵⁴.

Ülkemizde adalet hizmetleri sahasında ilk otomasyon çalışmaları 1998 yılında başlamış, böylece adalet hizmetinin makul sürede temini amacıyla üretkenliği ve verimliliği artırmak için UYAP adı altında çok kullanıcı ve mevcut iş odaklı bir sistemin uygulamaya konulması kararı verilmiştir.

Yüksek yargı kurumlarının tamamı ve yargı kurumları için bilgi temininde önemli birçok kamu kurumu da UYAP sistemine dâhil edilmiş, bunun için Adalet Bakanlığı merkez teşkilâtı ile birlikte tüm mahkemeler, Cumhuriyet başsavcılıkları ve icra dairelerini de içine alacak şekilde Türkiye geneli için geniş bir bilgisayar ağı (WAN) kurulmuştur²⁵⁵. UYAP ilk olarak UYAP-I ve UYAP-II olarak planlanmıştır.

2001 yılında UYAP-I bakanlık merkez teşkilatının kullanımına sunulmuştur. 2005 yılında da adli, idari yargı birimlerini ve taşra teşkilatını kapsayan UYAP-II kullanıma sunulmuştur.

UYAP’ın kurulum çalışmaları 2000 yılında Havelsan A.Ş ile Adalet Bakanlığı arasında yapılan protokol ile başlamıştır. Kurulum aşamasındaki tüm teknik geliştirmeleri Havelsan A.Ş yapmış, kurulumdan sonraki süreci Adalet Bakanlığı Bilgi İşlem Daire Başkanlığı takip etmiştir. Bugün UYAP Bilşim Sisteminin geliştirilmesi ve korunması Bilgi İşlem Daire Başkanlığının (BİDB) sorumluluk alanındadır. Bu kapsamda kurum bünyesinde çok sayıda teknik ve idari personel istihdam edilmektedir.

UYAP Bilişim Sistemi, yargı mercilerinin tamamı ve Adalet Bakanlığı’nın merkez teşkilat ile taşra teşkilatında yer alan tüm birim türlerindeki yargı ve yargı destek faaliyetlerinin günümüz teknolojilerini kullanarak hızlı, şeffaf, etkin, kaliteli ve verimli bir şekilde elektronik ortama geçirilmesidir. Esas hedef ise, tüm yargı ve yargı destek birimlerini kapsayan elektronik ve benzer şekilde bilgi işlem sistemlerini

254 Ölmez, s. 82.

255 Kaya, Güneş, s. 4.

122 kurmuş kamu kuruluşları ile entegrasyon sağlayarak, kaliteli yargı hizmeti vermektir²⁵⁶.

1.2. UYAP Bilişim Sisteminin Kapsamı

UYAP Bilişim Sistemi, günümüzün tüm teknik imkânları kullanılarak, Adalet Bakanlığı merkez ve taşra teşkilatının, bağlı ve ilgili kuruluşlarının, adli ve idari tüm yargı birimlerinin donanım ve yazılım bakımından iç otomasyonunu ve benzer şekilde bilgi otomasyonu sistemlerini kurmuş olan, kamu kurum ve kuruluşları ile dış birim entegrasyonunu sağlayan ve e-dönüşüm sürecindeki ülkemizin elektronik adalet (e-adalet) hizmeti kısmını oluşturan bir bilişim sistemidir²⁵⁷. İlk aşamada sadece Adalet Bakanlığı merkez teşkilatını kapsarken, ikinci aşamanın tamamlanması ile kapsamı genişlemektedir. Bugün itibariyle UYAP ülkemizde yargı birimlerinin tamamında kullanımda olup, her türlü yargısal ve idari süreçler bu sistemle elektronik ortamda yerine getirilmektedir²⁵⁸.

E-imza alt yapısına uygun olarak geliştirilen proje bilişim teknolojileri açısından dört ayağı kapsamaktadır: UYAP verilerinin güvenliği, verilerin yedeklenmesi, veri iletişimi, verilerin modellenmesi ve bir veri tabanı şeklinde saklanması. Yetkisiz erişimlere izin verilmeyerek sistemdeki bilgi ve belgelerin değişmez ve güvenli bir şekilde veri tabanında saklanması sağlanmaktadır²⁵⁹. Bilgi güvenliğinin sağlanması için bilişim programları sürekli yenilenmekte; çünkü her gün milyonlarca belgenin kaydedildiği sistemin güvenlik problemi yaşaması muhtemeldir.

BİDB bünyesinde, diğer kamu kurumlarında eşine zor rastlanan Bilgi Güvenliği

256 Fikret Nesip Üçcan, Türkiye’de E-devlet Uygulamaları ve Bu Uygulamaların Karar Verme Süreçlerine Etkisi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara, 2007, s. 246.

257 Kaya, Güneş, s. 3.

258 http://www.uyap.gov.tr/Tarihce. (E.T. 13/11/2018)

259 Büşra Kazmaz, İcra Hukukunda Elektronik Ortamda Teklif Verme, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İzmir, 2014, s. 14.

123 Şubesi bulunmaktadır. Bilgi güvenliği şubesinin görevi sisteme yönelik dışarıdan veya içeriden yapılabilecek saldırıları önlemektir²⁶⁰.

UYAP Bilişim Sistemi yargı kurumları dışında birçok kurum ile de veri paylaşımı yapmakta veya birçok kurum UYAP’ın veri tabanından faydalanmaktadır.

İnternet ortamında e-devlet hizmeti olarak sunulan birçok hizmet kaynağını UYAP’

tan almaktadır. Bu konulara ilişkin entegrasyon başlığı altında detaylı bilgiler verileceğinden, konunun detayı başlık sırası gelince incelenecektir.

1.3. UYAP Bilişim Sisteminin Amaçları

UYAP ile her şeyden önce, vatandaşların zaman açısından mağduriyetlerinin önüne geçilmesi ve adli sistemimize olan güvenin arttırılması amaçlanmaktadır. Yine bu temel amaçlar yanında, hızlı, etkin, şeffaf ve etik değerlere uygun bir yargılama ortamının oluşturulması; bütün idari faaliyetler ile teftiş ve soruşturmaların hızlı ve etkin bir şekilde yürütülmesi; doğru bilgiye mevzuatın yetkilendirdiği kişilerin hızlı ve kolayca erişmesi; yargı hizmetlerinden faydalanan herkesin internet aracılığıyla daha hızlı ve daha kolay hizmete erişiminin sağlanması amaçlanmaktadır²⁶¹. UYAP bugün adli işlerle ilgilenen kişilerin ötesinde birçok vatandaşın ihtiyaç duyduğu bir sistem halini almıştır. Birçok farklı kurum ihtiyaç duyduğu istatiksel verileri UYAP üzerinden almaktadır. Böylece farklı kamu kuruluşları arasında veri trafiğine aracılık etmektedir.

UYAP Bilişim Sisteminin temel amacı, zaman kaybına mahal vermeden adalet talebinin yerine getirilerek vatandaşın mağduriyet yaşamasını engellemek, T.C adli ve idari yargı sisteminin işleyiş güvenirliğini ve kalitesini koruyarak sisteme hız kazandırmaktır²⁶².

260 Dilşad Güzel, Kadir Deligöz, “Uyap Bilişim Sisteminin Türk Yargı Sisteminde Kullanılmasının Toplam Kalite Yönetimi Açısından İncelenmesi”, Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Y.4, C.4, S.7, 2014, s. 68.

261 Ölmez, s. 86.

262 Musa Özata, İsmail Sevinç, Türk Kamu Yönetiminde Bilgi Sitemleri ve E-Dönüşüm, Eğitim Kitabevi, Konya, 2010, s. 125.

124 UYAP Bilişim Sisteminin amaçlarını madde başlıkları halinde şöyle özetleyebiliriz²⁶³:

 Doğru bilgiye kısa süre içerisinde ulaşılarak doğru tespitlerde bulunulması, sevk ve idarenin en iyi şekilde yerine getirilmesi,

 Merkez ve taşra birimlerindeki verilerin bilgisayar ve internet ortamında takip edilmesi,

 Adli hizmetlere ilişkin istatistiksel bilgilere doğru, güvenilir ve hızlı ulaşılabilmesi,

 Adalet Bakanlığının tüm birimlerinin ve yargı kuruluşlarının kâğıt kullanmadan faliyetlerini gerçekleştirmesi,

 Yargıda iş ve işlem sürecini “Doküman Yönetim Sistemi” ile elektronik şekilde yerine getirilmesi,

 Yargı sürecinde karar verilmesini destekleyecek imkânların oluşturulması,

 Hakim ve savcıların mahkeme ortamı dışında da dosyaları üzerinde çalışma ortamı oluşturulması,

 Vatandaşlara dosyalarına internet üzerinden erişim imkânının verilmesi,

 Yargısal hizmete dahil olanların elektronik posta (e-mail) ve internet kullanımının sağlanması,

 Adli tedbire ilişkin süreçleri merkezi olarak denetleyerek insan hakları ihlallerine engel olunması.

1.4. UYAP Bilişim Sisteminin Faydaları

UYAP Bilişim Sistemi, yargı sistemimize doğruluk, hız, tutarlılık, şeffaflık, kalite, etkinlik ve verimlilik getiren; mekân, zaman, işgücü ve maliyetten tasarruf sağlayan, usulsüzlük ve yolsuzlukları önleyen faydalar getirmektedir. Bu faydaları ana başlıklarla özetlemek gerekirse şöyle sıralanabilir:²⁶⁴

263 Ankara Barosu Başkanlığı, UYAP Ulusal Yargı Ağı Projesi, Ankara, Ankara Barosu Yayınları, 2007, s. 19.

264 Kaya, Güneş, s.8.

125

 Adalet hizmetinin sunumunda etkinlik ve verimlilik sağlanmıştır.

 Yargıda tutarlı ve doğru bilgilerin oluşturulması sağlanmıştır.

 Yargılama faliyetleri hızlanmıştır.

 Yargı kurumlarında şeffaflık sağlanarak rüşvet ve yolsuzluk gibi usulsüzlükler engellenmektedir.

 Avukatların işlemlerini elektronik ortamda yapabilmesine imkan verilerek çalışma şartlarına kolaylık getirilmiştir.

 Vatandaşların yargılamaya ilişkin süreçleri evlerinden takip etmelerine imkan sağlanmıştır.

 UYAP SMS Bilgi Sistemi ile yargılamaya ilişkin işlemlerden anlık haberdar olunması sağlanmıştır.

 Yargıda emek, zaman, mekân ve maliyet tasarrufu sağlanmıştır.

 Çevre kirliliğinin önüne geçerek enerji tasarrufu ve su tasarrufu sağlanmaktadır.

Kâğıt, elektrik, su tasarrufu sağlayan doğa dostu bir bilişim sistemi ile karşı karşıyayız. Atık gaz oluşumunu önleyerek atmosferde atık gaz birikimini engellenmektedir. Bilgi toplumunda adliyelerde kuyrukları önleyerek, zaman tasarrufu sağlaması ile ülkemizin e-adalet alanında dünyada önemli bir noktaya gelmesini sağlamaktadır.

1.5. UYAP Bilişim Sisteminin Altyapısı

UYAP Bilişim Sisteminin yazılım kısmındaki alt yapısı web tabanlı olarak tasarlanmıştır. Web tabanlı altyapılar kullanılan alt projelerde ara birim olarak daha kolay ve hızlı hizmet vermekte ve çok daha kolay öğrenilmektedir. Bunun ile birlikte bu web tabanlı projelerin UYAP üzerinde güvenli bir şekilde çalışabilmesi için sadece Adalet Banlığına ait bir bilgisayar ağına ihtiyaç duyulmuş olup bu kapsamda çalışmalar başlatılmıştır²⁶⁵. Türksat A.Ş. ve Adalet Bakanlığı arasında imzalanan protokol uyarınca yeterli sayıda uydu kurulumu yapılmış ve geniş alan bilgisayar ağı

265 Urmak, s. 64.

126 uydu bağlantısı ile Adalet Bakanlığı’na bağlanmıştır. UYAP Bilişim Sistemini kullanan yerlerde yargısal, idari ve denetim faaliyetleri bilgisayar ve internet kullanılarak bu sistemle yapılmaktadır²⁶⁶.

UYAP Bilişim Sisteminin etkin ve pratik olarak kullanılabilmesi ilk önce hızlı bir şekilde bilgi ve belge iletimine bağlıdır²⁶⁷. Bu kapsamda, BİDB tarafından bilgisayar ve diğer donanım altyapısı temin edilmektedir. Hâkim/Savcı ile mahkeme personelinin ihtiyacı olan teknik ihtiyaçlar karşılanmaktadır. UYAP, e-imza altyapısına uygun olarak geliştirilmiş, bu nedenle personele e-imza temini sağlanmaktadır.

Ülkemizin adli sisteminin yürütülmesinde güveni hakim kılmak, yazılım ve donanım programlarının güncelliğini sağlamak suretiyle internet ve bilgisayarı adalet hizmetinin sunumunda kullanılmaktadır²⁶⁸. Tüm personellerin aktif olaak bu sistemi kullanabilmeleri için çalışma koşulları bu çerçevede hazırlanmaktadır. Başta hâkim/savcı olmak üzere yargılamaya katılan diğer personeller de dahil bilgisayar, e-imza, internet ihtiyaçları idare tarafından karşılanmaktadır. Hâkim/Savcılara verilen bilgisayarlar 5 yılda bir yenilenmektedir. Değişen ve gelişen teknolojinin gerisinde kalmamak adına sistemde de güncellemeler yapılmaktadır.