Ekonomik Altyapı

E-devlet orgaznizasyonun temelini bilişim teknolojileri oluşturmaktadır. Bu dönüşüm için büyük bir teknik alyapı gerekmektedir. Bunun için de finansman ihtiyacı doğmaktadır. Teknolojiyi ithal eden bir ülke olarak e-devlete geçiş sürecimiz çok maliyetli olmaktadır. Bu alanda büyük yatırımlar yapılmakta, e-devlet için ayrılan kaynakların büyük çoğunluğu ülke dışına çıkmakta; çünkü e-devlet dönüşümü için alınan yazılım programları ve donanımların büyük çoğunluğu ithal edilmektedir.

E-devlet geçiş sürecinde kullanılacak finansmanın ne kadar olacağı kesin olarak bilinmemektedir. Çünkü bu organizasyon durağan bir yapıya sahip değildir. Her geçen gün yeni bir sistemin alınması ihtimali ortada bulunduğundan harcamalar artmaktadır. Ülkemizde DPT’nin 2002-2007 Dönemi Kamu Bilgi ve İletişim Teknolojisi Yatırımları Raporu incelendiğinde kamu kesiminin 2006-2007 yılı arasında BİT için 2 yıllık sürede yaklaşık 1,6 milyar TL’lik yatırım harcaması yaptığı görülmektedir¹⁴³. Bu rakam bile e-devlet dönüşümünün ne kadar pahalı dönüşüm süreci olduğunu göstermektedir. Bu maliyeti arttıran en önemli faktör, ürünlerin büyük çoğunluğunun ithal edilmesidir. Son zamanlarda ülkemizde bu alana ilişkin inavasyon çalışmaları artmaktadır. Ülkemizde üretilecek ürünlerle e-dönüşüm sürecinin maliyet sorunu aşılmış olacaktır.

143 Abdullah Naralan, “Türkiye’de E-Devlet Güçlükleri”, Ekev Akademi Dergisi, C.12, S.37, Erzurum, 2008, s. 37.

74 4. Türkiye’de E-Devlet Uygulamalarına Örnekler

Bilim ve teknolojideki hızlı gelişmeler ülkemizde idari alanda yeni uygulamaların ortaya çıkmasına yol açmaktadır. Bilgi toplumu içerisine giren devletimiz teknolojiyi birçok farklı alanda kullanmaktadır. Gelişmiş tüm ülkeler ekonomik kalkınma ve sosyal gelişmeleri için teknolojiyi aktif bir şekilde kullanmaktadırlar. Bu nedenle toplumlar, bilgi seviyelerini artırmayı sürdürmek, bilgiye erişmek, erişilen bilgiyi kullanılabilir hale getirip yaymak ve bu bilgilerden teknik araçlar üreterek rekabeti sürdürmek zorundadırlar. Bu rekabetçi süreç her türlü organizasyonu etkilediği gibi devletleri de etkilemekte, çağın gereklerine uygun teknolojiyi kullanan elektronik ortamda iş ve işlemlerin yapılabildiği bir devlet anlayışını ortaya çıkarmakta ve günümüzde kısaca “e-devlet” diye adlandırılan elektronik devletin doğuşuna zemin hazırlanmaktadır ¹⁴⁴ . Aşağıda, geçmişten günümüze Türkiye’deki e-devlet uygulamalarından seçilen birkaç örnek verilmektedir.

4.1. MERNİS

MERNİS (Merkezi Nüfus İşleri Sistemi); nüfus bilgilerinin bilgisayar ve ineternet ortamında tutulmasına, biraraya getirilen bilgilerin kamu hizmetleri ve vatandaş için çok yönlü değerlendirilmeye tabi tutulmasına ve nüfus hizmetlerinin burada oluşturulan esaslara göre yeniden düzenlenmesine yönelik bir süreçtir.

Veritabanında 120 milyonun üzerinde kayıt bulunan MERNİS Projesi 2003 yılı Ocak ayı itibarıyla tamamlanmıştır. Proje çerçevesinde kamu kurumlarının vatandaşlar için kullandığı çeşitli numaralar da tekilleştirilmekte ve vatandaşların her kurum için kullandığı farklı numara ve sembol uygulması da sona erdirilmektedir¹⁴⁵.

Dünya Bankası ve BM tarafından desteklenen çalışma 1976 yılında başlamış ve günümüzde geliştirilmektedir. MERNİS, İçişleri Bakanlığı Nüfus ve Vatandaşlık

144 Nacar, s. 82-83.

145 DPT (2005), e-Devlet Proje ve Uygulamaları, DPT Yayını, Ankara, s.63-64.

75 İşleri Genel Müdürlüğü tarafından takip edilmektedir. Dijital ortama aktarılan bu bilgiler vesilesi ile nüfus ve aileye ilişkin istatikler hızlı ve doğru bir şekilde alınabilmektedir.

MERNİS Projesinin genel olarak topluma sunduğu hizmetler şunlardır¹⁴⁶;

 Nüfus bilgilerinin bilgisayar ve internet ortamına aktarılması ile ilçe nüfus veri tabanlarının oluşturulması,

 İlçe Nüfus Müdürlüklerinde nüfus hizmetlerinin sunulmasında bilişim teknolojilerinin kullanılması,

 Merkezi Nüfus Veri Tabanını oluştutulmasını sağlamak,

 Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlarına tekil kimlik numarası verilmesini sağlamak,

 Kimlik numaraları kullanılarak, kamu ve özel sektör arasında kişisel verilern aktarımını çevrimiçi ortamda sağlamak,

 Nüfus bilgilerine ilişkin istatistiksel verileri, bilişim teknolojilerini kullanarak daha sağlıklı ve süratli elde etmek,

 Kimlik bilgilerini kamu kuruluşları ile paylaşarak vatandaşların hizmeti kolay ve güvenilir almasını sağlamak,

 Bürokrasiyi azaltarak, devlet ile vatandaş arasındaki ilişkiyi güçlendirici bir hizmet anlayışını sağlamak.

Tüm dünya genelinde meydana gelen göç hareketleri, mülteci sorunları ve bununla beraber ortaya çıkan güvenlik sorunları nüfus verilerinin doğru tutulmasının önemini daha da arttırmaktadır. Vatandaşların kişisel durum bilgilerinin elektronik ortamda tutulması ve anlık olarak güncellenmesi idarenin eğitim, sağlık, kültür, ekonomi ve güvenlik alanlarında yapacağı hizmetler açısından büyük önem arz etmektedir. Vatandaşlar açısından ise artık nüfusa ilişkin birçok işlemin çevrimiçi

146 https://www.nvi.gov.tr/hakkimizda/projeler/mernis/genel-olarak-mernis.(online) (E.T.04.10.2018.)

76 olarak yapılması imkânı, zaman kaybını en aza indirmektedir. Birçok kurumun MERNİS ile entegrasyonun olması, vatandaşın her kuruma nüfus kayıtlarını ibraz etme zorunluluğunu ortadan kaldırmaktadır.

MERNİS, ilk aşamada kamu hizmetlerinin yürütülmesinde tüm vatandaşların gerekli bilgi kayıtlarını tutmuş, ancak sistemde ikâmet adresi bilgisinin bulunmaması nedeni ile büyük eksiklik hissedilmiştir. Bu eksikliğin giderilmesi amacıyla, 2006 yılında 5490 sayılı Nüfus Hizmetleri Kanunu çıkartılarak “Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi” hayata geçirilmiştir. Sistem ile “Kişilerin yerleşim yerlerine göre nüfus bilgilerinin güncel olarak tutulduğu, nüfus hareketlerinin her an izlenebildiği, MERNİS kayıtlarındaki TC Kimlik Numarasına göre kişiler ile ikâmet adreslerinin eşleştirildiği bir kayıt sistemi” oluşturulmuştur¹⁴⁷.

4.2. VEDOP

Türk vergi sisteminde ödeme dönemleri farklı olan birçok vergi bulunmaktadır. Bir müessese, en az 20 vergi beyannamesi hazırlamak ve her ay yaklaşık olarak üç defa beyanname vermek durumda kalmaktadır. Bu işleri yürütmek için de vergi dairelerine gitmek zorundadır. Kâğıt tabanlı olarak kurulmuş olan bu sistem, vergi yükümlülerinin vakit ve zamanının israf olmasına ve ayrıca vergi dairesi personelinin verimsiz kullanımına sebep olmaktadır¹⁴⁸.

VEDOP (Vergi Daireleri Otomasyon Programı), 1995 yılında vergi dairelerinde otomasyon sisteminin kullanılması amacıyla pilot bir proje olarak başlamıştır. Bu program ile Maliye Bakanlığı ve bankaların etkin çalışabildiği anlaşılınca geliştime çalışmaları yapılmıştır. VEDOP-1 1998-2001 yılları arasında uygulanan bir otomasyon sistemidir. Daha sonra 2004 yılında başlatılan VEDOP-2 çalışması ile vergi kayıp ve kaçağının azaltılması, vergi gelirlerinin arttırılması, mükelleflere daha kaliteli hizmet sunulması, kurumlar ile GİB arasında entegrasyon

147 H. Erdal Demir, Ertuğrul Bayram, Burak Kocaoğlu, “Mernis Projesi ve Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Çevresinde 7201 Sayılı Tebligat Kanunu ve Bu Kanuna Dayalı Çıkarılan Tebligat Tüzüğünde Yapılması Gerekli Değişiklik Önerisi”, Ankara Barosu Dergisi, Y.68, S.2010/3, Ankara, 2010, s. 250-251.

148 Karaaslan, s.145.

77 sağlanması amaçlanmıştır. 2007 yılında VEDOP–3’ ün çalışması başlamış ve kısa süre içinde uygulamaya geçmesi ile vergi, ceza ve gecikme zamlarını, elektronik ortamda tahsil edebilecek, elektronik ortamda haciz işlemi gerçekleştirilebilecek, bütün veriler aynı anda arşive de yüklenebilecek hale gelmiştir. Böylece vatandaşın vergi dairesine gitmesine gerek kalmaksızın idare birçok işlemi yapabilmekte ve muhataba iletebilmektedir.

VEDOP çalışmasının yapılmasındaki amaçları genel olarak aşağıdaki gibi ifade etmek mümkündür¹⁴⁹:

 Ülkemizdeki tüm vergi dairelerinde otomasyon sistemlerinin kurulması ile vergi işlemlerinin yeniden düzenlenmesi,

 Etkin ve verimli bir vergi idaresi yapısının oluşturulması,

 Mükelleflere yönelik açılacak servisler ile mükellefe sunulan vergi hizmetinin kalitesini arttırılması,

 Merkez ve taşra vergi daireleri arasındaki ilişkiyi bilişim sistemleri vasıtasıyla geliştirilmesi,

 Vergi idarelerinin yazılım programı, donanım, teknik altyapı ve güvenlik altyapısını ileri teknolojilerle geliştirmek,

 Kamu giderlerinde tasarrufun sağlanması,

 Kayıtdışı ekonomi ve etkin bir vergi denetim mekanizması oluşturmak için veri merkezi oluşturulması,

 Vergi beyannamelerinin elektronik ortamda sunulması,

 Bankalar aracılığıyla banka tahsilâtı,

 Diğer kurumlarla veri paylaşımının sağlanması.

VEDOP ile vergi idarelerindeki tüm işlemlerin bilgisayar ve internet yardımı ile yapılmasını sağlayan uyumlaştırılmış bir bilgi sistemi oluşturulmaktadır. Vergi dairelerindeki işlemlerin tamamı bilgisayar ortamında yapılarak bir yandan iş yükü azaltılmakta, bir yandan da vergi dairesi faliyetlerinde kalite ve verimlilik sağlanmakta, bilgisayar ortamında biriktirilen bilgilerden sıhhatli bir karar, destek ve

149 Nurhan Akdemir, E-Devlet Uygulamaları Kapsamında VEDOP Projesi: Eğridir Vergi Dairesinde E-VDO Uygulamalarının İncelenmesi, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kütahya, 2008, s. 61-62.

78 yönetim bilgi sisteminin oluşturulması da sağlanmaktadır¹⁵⁰. Türkiye’deki e-devlet uygulamalarının en önemli örneklerinden olan VEDOP ile birlikte vergi kayıpları azaltılmakta, hazineye fert başına giren vergi ve türevleri miktarında gözle görülür artışlar olmaktadır.

4.3. TAKBİS

Tapu Kadastro Genel Müdürlüğü Bilgi Sistemi (TAKBİS) çalışmalarına 2001 yılında başlanmıştır. Bu çalışmayla ülkemizin sınırları içersindeki tapu ve kadastro hizmetlerinin elektronik ortamda yürütülmesi, yerel idarelerin ve ilgili kuruluşların tapu ve kadastro ile aralarındaki ilişkinin belirlenmesi, kamu kurum ve kuruluşlarına arazi bilgi havuzu mantığında güvenilir ve güncel verilerin verilmesi amaçlanmaktadır. Bu yönüyle TAKBİS projesinin birçok yararı vardır¹⁵¹. İster idari kuruluşlar ister yargı makenizması olsun basılı belge olmadan elektronik ortamda birçok bilgiyi alabilmektedir. TAKBİS ile sicil belgelerinin kaybolması, yırtılması ve memurlardan kaynaklanan sorunlar ortadan kalkmaktadır. Dijital ortamda veri güvenliği sağlanarak suistimallarin önüne geçilecek şekilde sistem geliştirilmektedir.

TAKBİS ile kadastro çalışmaları sonrası oluşturulan pafta ve tapu kütüklerindeki mülkiyet kayıtlarının elektronik ortama aktarılmasının sağlanması, mevcut tapu ve kadastro bilgilerinin, belge ve haritalarının sayısallaştırılması ve Türkiye’deki tüm Tapu Sicil ve Kadastro Müdürlükleri’nin ortak bir otomasyona geçişinin sağlanması sağlanmaktadır¹⁵². TAKBİS Projesi ile birlikte Gelir İdaresi Başkanlığı ve Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü’nün Türkiye genelinde 238 Tapu Sicil Müdürlüğü’nden dijital ortamda bilgi ve belge alışverişi yapılmaktadır. Yapılan vergi incelemelerinde gayrimenkul alım-satımı ve haciz işlemlerinde TAKBİS projesinin veri havuzundan yararlanılmaktadır¹⁵³. Bunun yanında bugün adli ve idari yargı kuruluşları kişilerin garimenkul bilgilerine dakikalar içerisinde TAKBİS

150 Nilüfer Kibar Bilginli, “Vergi Daireleri Otomasyonu Projesi VEDOP”, Dış Denetim Dergisi, Temmuz-Ağustos-Eylül, 2011, s. 173-174.

151 Gürbüz, s.74.

152 Orhan Mataracı, Mustafa İlker, “TAKBİS-Tapu ve Kadastro Bilgi Sistemi”, Selçuk Üniversitesi Jeodezi ve Fotogrametri Mühendisliği Öğretiminde 30. Yıl Sempozyumu, Konya, 2002, s. 541.

153 Ayşe Yiğit Şakar, Türkiye’de e-Devlet Uygulamalarının Vergi Hukuku Alanına Yansımaları: E-Haciz Uygulaması ve Karşılaşılan Sorunlar”, Mali Çözüm Dergisi, S.106, 2011, s. 73.

79 aracılığıyla ulaşabilmektedir.

4.4. POL-NET

Pol-Net (Polis Bilgi Sistemi), emniyet güçlerinin kendisini ilgilendiren bilgilere Türkiye’nin her yerinden hızlı bir şekilde ulaşılmasını sağlamak amacıyla kurulmuş emniyet teşkilatının bilişim altyapı sistemidir. Pol-Net, polis teşkilatının görevini süratli, etkin ve güvenilir bir şekilde yerine getirmesi yurt içi ve yurt dışında bulunan diğer kurumlarla bilgisayar bağlantısı kurarak bilgi alışverişini sağlamak yönüyle önemli bir çığır açmaktadır.

Pol-Net üzerinden ulusal ve uluslararası bilgi ağları ve bilgi bankalarından sorgulama yapılabilmektedir. E-devlet dönüşümün Türkiye’deki önemli örenklerinden biri olan Pol-Net, yargı ve idari birimlerle kurmuş olduğu entegrasyonlar sayesinde çok sayıda usulsüzlüğün önüne geçmektedir. Bir kamu hizmeti olarak sunulan güvenlik hizmetinin elektronik sistemlerle desteklenmesi olumsuz durumların sayısını azaltmaktadır.

Ülkemizde artık araç tescil, sürücü belgesi, silah ruhsat işlemleri günlerce süren aşamalardan arınmakta, kısa süre içerisinde vatandaşın talebine yanıt verilmektedir.

4.5. KPS

Kamu kurum ve kuruluşlarının yaptıkları iş ve işlemlerini elektronik ortama taşımasıyla vatandaşların kimlik bilgilerine elektronik ortamda ihtiyaç duyulmaktadır.

Bu kapsamda kamu idarelerinin ihtiyaç duyduğu kimlik bilgilerini doğrudan ve hızlı bir biçimde elde etmelerinin sağlanması için tasarlanan Kimlik Paylaşım (KPS) projesi 23/02/2005 tarihinde hizmete sunulmuştur. Bu tarihten itibaren kamu kurumlarından alt yapısı uygun olan kurumlara teknik destek sağlanarak projenin uygulanmasına

80 başlanmıştır. İçişleri Bakanlığı ile protokol yaparak KPS’ yi kullanmaya başlayan kamu idarelerine internet üzerinden, MERNİS veri havuzuna erişim imkânı sağlanmıştır¹⁵⁴.

Kimlik Paylaşım Sistemini(KPS) şu şekilde özetleyebiliriz: “KPS, Nüfus ve Vatandaşlık İşleri (NVİ) tarafından, MERNİS veri tabanında tutulan bilgileri sınırlandırılmış olarak alıcı kurumlar (kamu kurumları) ve diğer kişiler (diğer tüzel kişilikler) ile ilgili mevzuatta belirlenen esas ve usuller çerçevesinde, güncel ve güvenli bir şekilde, 7 gün 24 saat süreyle, çevrimi içi paylaşılmasını sağlayan bir sistemdir. KPS ile NVİ’de tutulan nüfus ve adres bilgileri, elektronik ortamda dağıtılarak kurumlar arası veri paylaşımı sağlanmaktadır, Kurum ve kuruluşların ihtiyaç duydukları nüfus kayıt örneği ve yerleşim yeri adresi gibi bilgi ve belgeleri nüfus müdürlükleri ile yazışma yapmadan veya vatandaşlardan istemeden doğrudan ve anında KPS’ den temin ederek hizmet vermeleri mümkün hale gelmektedir”¹⁵⁵. Vatandaşların işlerini kolaylaştıran önemli bir projedir. Geçmişte her kurum için ayrı ayrı nüfus bilgisi temin edilir, aynı belgelerden onlarca örnek çıkartılmaktaydı. KPS ile vatandaşın bu bilgileri ayrı ayrı ibraz zorunluluğu ortadan kalktı.