Geliştirme Sürecindeki İşlerin Dağılımı ve Aylık Harcamalar Özeti

Her yapılan harcamanın aylık bazda geliştirme süreçlerine dağıtılması ve muhasebeleştirilmesi yapılmıştır. Bu tip veri üretebilen bir proje yönetim aracı ile tablo 34’deki gibi geliştirme süreçlerine dayalı harcama özeti sunan bir tablo elde edilebilir. (Yılmaz ve Calayoğlu, 2015b: 451)

142

143

Tablo 34’de her ay proje/projelere dağıtılacak gider kalemleri ve aylık toplamları görülebilmektedir. Bunun altında, geliştirme süreçlerinde biriken tutarlar görülebilmektedir. Bunun da altında, geliştirme süreçlerinin araştırma, geliştirme veya ar-ge olmayan cinsinden biriken tutarlar görülebilmektedir. En sağda, her satırın toplamı hesaplanmıştır. 1 yıllık bu tabloda 381.607 TL’lik harcama dağıtılmış, bunun 53.197 TL+163.244 TL=216.441 TL’si örnekteki projeyle ilgilidir ve geliştirme süreçlerine dağıtılmıştır. Kalan 165.165 TL’nin bir kısmı eş zamanlı yürütülen başka projeler var ise onların geliştirme süreçlerine dağıtılabileceği hatırlanmalıdır. Herhangi bir projeye dağıtılamayan giderler atıl kapasite olarak tanımlanmalı ve buna göre kayıtlara geçirilmelidir.

Muhasebe açısından yapılan hesaplamalar ve TMS 38’in hükümleri göz önüne alındığında ortaya çıkan sonuç şudur: Her ay yapılan araştırma harcamaları dönemin gider hesaplarına aktarılır, geliştirme harcamaları ise aktifleştirilerek varlık statüsünde kayıt edilir.

İşletme içi kullanılacak olan her projenin geliştirme harcamaları, 263 numaralı hesabın altında açılması gereken “Kullanım Amaçlı Geliştirilen Varlık” başlığının altında projenin adıyla açılacak bir alt hesapta takip edilmelidir. Her ayın sonundaki geliştirme harcamasının söz konusu hesapta biriktirilmesiyle beraber tablo 35’deki gibi bir görüntü oluşur.

Tablo 35: Aktifleştirilen Geliştirme Maliyetleri

Hesap Adı Borç Alacak

263 Araştırma ve Geliştirme Giderleri Hesabı 163.244

263. 01 Kullanım Amaçlı Geliştirilen Varlıklar

263. 01. 001 A projesi

100/102/320 gibi hesaplar 163.244

(Geliştirme Harcamalarının Aktifleştirilmesi)

Kullanım amaçlı geliştirilen yazılımların geliştirme süresi bir yıldan daha fazla olabilir. Bu durumda yukarıda detaylıca anlatılan işlemler, takip eden yıllar için de uygulanmalı ve 263 numaralı hesapta geliştirme harcamaları biriktirilmelidir. 263 numaralı hesabın ismine dair 3.1.2. Yararlı Ömür ve Amortisman bölümünde açıklamalar yapılmıştır. Varlık geliştirmesi bitip kullanıma başlandığı dönemden itibaren Aktifleştirme yapılmaz. İstisna olarak 1.2.7 başlığında belirtilen iyileştirici bakım sürecindeki

144

harcamalar geliştirmeden sayılır ve varlığın değerinde artış oluşturur. (Sardo ve Arcady, 1998: 50) (Luecke, Meeting ve Nardecchia, 1999: 30) Bu sebeple aktifleştirmeye devam edilebilir.

Varlığın işletme içinde kullanımına başlanmasıyla birlikte 263 numaralı hesapta biriken tutarlar mevcut hesap planına göre 260 Haklar Hesabına aktarılarak kaydedilmelidir. Ancak bu hesaba alternatif olarak sunulan öneriler vardır, bunlar şu şekildedir: 265 Yazılımlar Hesabı (Elitaş, Aydemir ve Demirel, 2007: 344) ve 263 Yazılım Programları Hesabı (Akdoğan ve Sevilengül, 2007: 59) Anlaşılan odur ki haklar hesabından satın alınan ve geliştirilen yazılımların çıkartılması düşünülmektedir. Bilgisayar yazılımları, 260 Haklar Hesabının altında izleneceğine müstakil bir hesapta izlenmesi raporlama açısından daha uygun olur ve net bilgi sunar.

Yazılımların takip edildiği hesaptan amortisman yöntemleri aracılığı ile giderleştirme sağlanabilir. Ancak bu konuda da varlığın yararlı ömrünün sınırlı mı sınırsız mı olduğunun tespiti gerekmektedir.

3.2.8. Yararlı Ömür ve Amortisman

Yazılımlarda yararlı ömür tespiti sonrasında amortisman ayırmak ancak mümkün olabilir. Yararlı ömür konusu sınırlı veya sınırsız yararlı ömür şeklinde tanımlanmaktadır. Kullanım amaçlı geliştirilen yazılımların yararlı ömürleri genelde sınırsızdır. Çünkü yazılımdan göreceği fayda (kullanılabilir süre) tahmin edilemeyebilir. “2.1.4 Yazılımın Yararlı Ömrü İle İlgili Hükümler ve Değerlendirilmesi” kısmında detaylıca açıklamalar yapılmıştır.

Kısaca, yararlı ömrün belirlenemediği durumlarda sınırsız ömürlü olarak addedilir, ve amortisman ayrılmaz. Ancak varlığın faydasının bir sonu öngörülebildiği andan itibaren amortisman ayrılabilir.

Yararlı sürenin belirlenebilmesi çoğu kez işletmenin yazılımı kullanmayı beklediği süre ile sınırlanabilir. Bu tahminin rasyonel temelleri olabilmesi için aşağıdaki ifadelere cevap verilmesi gerekebilir.

a) Yazılımın kullanımının diğer varlık veya iş süreçleri ile ilişkili olup olmadığı b) Teknik ve teknolojik açıdan değişimlere cevap verebilme durumu

145

Yukarıdaki ve benzeri yollar ile yararlı sürenin belirlenebilmesi rasyonelleştirilemiyorsa sınırsız yararlı olarak tanımlanır ve belirliliğin olacağı döneme kadar amortisman ayrılmaz. Belirlilik olduğu andan itibaren amortisman ayırma işlemlerine başlanır. Yazılımın yararlı ömrünün belirli veya belirsiz olarak kabul edilmesi ve değişimleri, yönetim kurulu kararı ile kayıtlara geçirilmelidir. Bundan sonra gereken muhasebe işlemleri uygulanabilir.

Yararlı ömrü sınırlı olan kullanım amaçlı geliştirilen yazılımlara ömrünün bir bölümü tüketildikten sonra iyileştirici bakım uygulanarak varlığın ömrü uzatılabilir. Bu durumda varlığın net değeri üzerinden yeni yararlı ömür dikkate alınarak itfa payı hesaplanması uygundur. (Sonnelitter ve Pacter, 1994: 49) Söz konusu durum, tablo 36’da örnek yardımıyla açıklanmıştır.

Örnek: 10.000 TL değerinde olan ve yararlı ömrü 5 yıl olarak tanımlanan bir yazılımın

doğrusal yöntem ile amortismanı 3 yıl ayrıldıktan sonra 3.000 TL iyileştirici bakım uygulanarak yararlı ömrüne 2 yıl daha eklenmiştir. Tüm yararlı ömür boyunca hesaplanan itfa payları aşağıdaki gibi olmalıdır.

Tablo 36: Değeri Artan Varlığın Yeni İfta Payı Hesaplaması

Yararlı Ömürdeki Yıl İtfa Payı Hesaplaması İtfa Payı Biriken İtfa Payı

1 10.000*0,2= 2.000 2.000

2 10.000*0,2= 2.000 4.000

3 10.000*0,2= 2.000 6.000

Net defter değeri: Elde etme bedeli + değer arttırıcı bedeller – birikmiş itfa payları (10.000+3.000-6.000=7.000 TL)

Yeni Yararlı Ömür: İlk yararlı ömür + eklenen ömür – tüketilen ömür (5+2-3= 4 yıl)

4 7.000*0,25= 1.750 7.750

5 7.000*0,25= 1.750 9.500

6 7.000*0,25= 1.750 11.250

146

3.2.9. Yeniden Değerleme

Yeniden değerleme yapabilmek için ürünün aktif bir piyasasının olması gerekmektedir. Hâlâ alınıp satılması gerekmektedir. Kullanım amaçlı geliştirilen yazılımların aktif bir piyasasından bahsedilemez, ayrıca işletmeye özgü geliştirilen bir yazılımın emsalinden de bahsedilemez. Bu sebepler neticesinde yeniden değerleme yapma imkânı bulunmamaktadır. Yeniden değerleme yolu kapanmıştır.

Ürüne yeni özellikler katan, iyileştirici bakımdaki geliştirici işlem harcamaları, ürünün maliyetine eklenir. Bu konu “1.2.7. Bakım ve Destek” başlığı altında anlatılmıştır. Böylece yazılımın varlık değeri artabilir. Ancak bu artış ile yeniden değerleme karıştırılmamalıdır.

Kullanılmaya başlandıktan bir süre sonra yazılımın satışı yapılabilir veya yazılımın kullanılmasından vazgeçilebilir, böylece gelecek ekonomik fayda sağlama beklentisi ortadan kalkmış olur. Bu gibi durumlarda maddi duran varlıklarda olduğu gibi varlığı ve amortisman hesaplarını kapatarak bilanço dışı etmek gerekir. (Munter, 1997: 33)