Ölçeği (EGE; Ek-3), çocuğun gelişiminin anne baba tarafından değerlendirildiği bir gelişim tarama testidir. Ölçeğin ilk formu The Infant/Child Monitoring Questionnaire olarak Kaminsky ve Mounts (1988) tarafından yayınlanmıştır. İzleyen yıllarda norm çalışması tamamlanmış ve ölçek Ages and Stages Questinnaire adını almıştır (Squires, Potter ve Bricker, 1999).19 farklı yaş aralığı için soru formları içeren ASQ’nun yaş aralıkları sırasıyla 4, 6, 8, 10, 12, 14, 16, 18, 20, 24, 27, 30, 33, 36, 42, 48, 54 ve 60 aydır. Her soru formu +/-1 ayı kapsamaktadır. Soru formları demografik özelliklerle ilgili maddeler, çocuğun gelişimine ilişkin 30 sorudan oluşan bölüm ve açık uçlu yedi sorudan oluşan üç bölümden oluşmaktadır. Çocuğun gelişimiyle ilgili 30 soru; iletişim, ince motor, kaba motor, problem çözme ve kişisel-sosyal gelişim alanlarını içermekte ve her bir alan toplam altı sorudan oluşmaktadır. Soru formunda “evet”, “bazen” ve “henüz değil” olmak üzere üç seçenek bulunmakta ve bu seçenekler sırasıyla 10, 5 ve 0 olarak puanlanmaktadır. Her bir alana ilişkin alınabilecek en yüksek puan 60, en düşük puan 0’dır. Ölçekten alınacak puan yükseldikçe çocuğun gelişimsel riski azalmaktadır. Çocuğun beş gelişim alanından her birisi için aldığı toplam puan, yine her bir alan için önceden belirlenmiş olan kesim puanı ile karşılaştırılarak yorumlanmaktadır.
Bir ya da birden fazla alanda kesim puanının altında kalan çocuklar “riskli”
üzerindeki çocuklar ise “normal” olarak sınıflandırılmaktadır. Riskli olarak değerlendirilen çocuklar ayrıntılı değerlendirme için yönlendirilmektedir.
Ölçeğin kararlılığını saptamak üzere bir grup anne-baba iki hafta arayla çocuğun gelişimini değerlendirmişlerdir. İki değerlendirme arasında, çocuklara
ilişkin yapılan sınıflandırmaların .94 gibi yüksek bir oranda uyuştuğu görülmüştür. Anne-baba ve uzmanlar arası değerlendirmenin güvenirliğinin de .94 olarak bulunduğu belirtilmiştir. Ölçeğin halihazır geçerliğini belirlemek üzere standardize edilmiş gelişim değerlendirme araçlarıyla ASQ’nun çocuklara ilişkin yaptığı sınıflandırmalar arasındaki bakılmış ve uyuşum değerlerinin .76 ile .91 arasında değiştiği ve genel ortalamasının ise .84 olduğu görülmüştür. Ölçekte ayrıca duyarlık (gecikme olan çocukları belirleyebilme derecesi) ve özgüllük (normal gelişim gösteren çocukları belirleyebilme derecesi) derecelerine de bakılmıştır. ASQ’nun duyarlılığının .51 ile .90 arasında değiştiği ve ortalama duyarlılık düzeyinin .72 olduğu görülmüştür. Özgüllük değerlerinin ise .81 ile .92 arasında değiştiği ve ortalamasının da .86 olduğu bulunmuştur.
Erken Gelişim Evreleri (EGE) olarak Türkçe’ye Kapçı, Uslu ve Küçüker (2007) tarafından uyarlanmıştır. 4-14. aylar arası iletişim alanında özgün ölçekle aynı yapı korunmuş, 16. aydan itibaren ise uzman görüşleri doğrultusunda bu alana bir ya da iki madde eklenmiştir.
EGE’nin geçerlik ve güvenirlik çalışmalarına toplam 833 çocuk katılmıştır. Bu çocukların 260’ı gelişiminde gecikme olan 573’ü ise normal gelişim gösteren çocuklardır. Geçerlik çalışmalarında bir dizi analiz gerçekleştirilmiştir. Ölçeğin kesim puanını belirlemede ROC analizinden yararlanılmış ve EGE’nin genel isabet gücünü en üst düzeye çıkaran puan kesim puanı olarak belirlenmiştir. Belirtilen yaş dilimlerinde her bir alt-ölçeğin kesim puanı belirlenirken ROC analizinin önerdiği sonuçlar arasında, hem duyarlılığın hem de özgüllüğün en üst düzeyde olduğu kesim puanı seçilmiştir.
Araştırmamızda örneklem grubu 40-72 aylık çocuklardan oluştuğu için EGE’nin 42, 48, 54 ve 60 ay için olan formlarından yararlanılmıştır.
Araştırmanın gerçekleştirildiği dönemde bu aylar için kesim puanları henüz belirlenmediğinden, bu çalışmasa EGE alt ölçek puanları sürekli değişken olarak analize dahil edilmiştir. Aşağıda EGE 48 aya ilişkin ROC analizi sonuçları verilmiştir.
EGE 48 ay iletişim alt boyutu için ROC analizi sonucunda eğrinin altında kalan alan .91 olarak bulunmuştur. Bu da iletişim alt boyutunun 48.
ayda mükemmel düzeyde ayırım yapabildiğine işaret etmektedir. Benzer biçimde, 40 kesim puanı alındığında, %80 olarak bulunan duyarlılık değeri ile
%100 olan özgüllük değeri de alt ölçeğin yüksek düzeyde isabetli sınıflandırma yaptığı görülmektedir. Kaba motor alt-ölçeği 48. ay için yapılan ROC analizi sonucunda, eğrinin altında kalan alan .84 olarak bulunmuştur. Bu değer, kaba motor alt-ölçeğinin gelişiminde gecikme olan ve olmayan çocukları “iyi”
düzeyde ayırt edebildiğini göstermektedir. Alt ölçeğin duyarlılığı .80, özgüllüğü ise .85 olarak hesaplanmıştır. 48. ay ince motor alt ölçeği için yapılan ROC analizinde eğrinin altında kalan alan .86 olarak bulunmuştur. Alt ölçeğin duyarlılığı .87, özgüllüğü .81 olarak bulunmuştur. Problem çözme alt ölçeğinde ROC eğrisinin altında kalan kısım .94 olarak bulunmuştur. Alt ölçeğin duyarlılığı ve özgüllüğü .93 olarak hesaplanmıştır. EGE 48. ay kişisel-sosyal alt ölçeğinde duyarlılık ve özgüllük değerleri sırasıyla .87 ve .46 bulunmuştur.
ROC eğrisinin altında kalan alan .77 olarak hesaplanmıştır.
EGE’nin halihazır geçerliğini belirlemek üzere EGE uygulanan çocukların gelişimi, aynı zamanda Denver II Gelişimsel Tarama Testi veya Gazi Erken Çocukluk Gelişimi Değerlendirme Aracı (GEÇDA) kullanılarak uzmanlar tarafından değerlendirilmiştir. EGE’nin çocukları sınıflandırması ile diğer iki araca göre yapılan sınıflandırmalar arasındaki uyuşma yüzdeleri hesaplanmıştır. EGE’nin 48. ayda GEÇDA ile uyuşumu %67, 60. ayda Denver II ile olan uyuşumu %83 olarak bulunmuştur.
EGE 48. ay iletişim alt ölçeği için Cronbach alfa değeri .92, kaba motor alt ölçeği için .88, ince motor alt ölçeği için .74, problem çözme alt ölçeği için .85 ve kişisel-sosyal alt ölçeği için .85 olarak hesaplanmıştır.
Test-tekrar test güvenirliği için iki hafta ara ile ölçüm yapılmış ve iletişim, kaba motor, ince motor, problem çözme ve kişisel-sosyal alt testleri için elde edilen korelasyonlar sırası ile .77, .83, .81, .54 ve .72 olarak hesaplanmıştır. Tüm alt testler için elde edilen bu korelasyon değerleri .0001 düzeyinde anlamlı bulunmuştur.
EGE’nin değerlendiriciler arası güvenirliğini belirlemek üzere ilk olarak annelerin değerlendirmeleri ile çocuğu en az üç aydır tanıyan okul öncesi ve/ya özel eğitim öğretmenlerinin değerlendirmeleri arasındaki korelasyonlara bakılmıştır. İletişim, kaba motor, ince motor, problem çözme ve kişisel-sosyal alt testleri için elde edilen korelasyonlar sırası ile .93, .76, .82, .88 ve .85 olarak hesaplanmıştır. Tüm alt testler için elde edilen bu korelasyon değerleri .0001 düzeyinde anlamlı bulunmuştur. Bu değerler, annelerin öğretmenlerle benzer bir değerlendirme yapabildiğini ve ölçeğin değerlendiriciler arası güvenirliğe sahip olduğunu göstermektedir.
5. Okul Öncesi Davranış Ölçeği (Preschool Behavior Checklist-PBCL) Okul Öncesi Davranış Ölçeği (ODÖ; Ek-4) 1986 yılında McGuire ve Richman tarafından geliştirilmiştir (Akt. Kapçı, 1999). 2-5 yaş arasındaki çocukların duygusal ve davranışsal problemlerini belirlemeye yöneliktir. 1989 yılında Lynn tarafından 6 yaşa da uyarlanmıştır. 22 sorudan oluşan ölçekte her sorunun 3 alt maddesi bulunmaktadır. Yalnızca 1. sorunun 4 alt maddesi bulunmaktadır. Ölçeğin iç tutarlığı .83, gözlemciler arası güvenirliği .68 olarak bulunmuştur. Ölçeğin Türkçe uyarlaması Kapçı (1999) tarafından yapılmıştır.
Okul Öncesi Davranış Ölçeği Türkçe ve İngilizce’de yetkin iki bağımsız kişi tarafından önce İngilizce’den Türkçe’ye sonra da Türkçe’den İngilizce’ye çevrilmiştir. Üç maddede problem yaşanmıştır. Bu maddelerdeki bazı kelimelerin Türkçe’de karşılığı olmadığı için Türkçe’ye en yakın karşılıkları yazılmıştır. Önceki araştırmalardan elde edilen bilgiler doğrultusunda okul öncesi çocuklarda anne babadan ayrılma ve uyku saatinde de birtakım davranış sorunları gösterdikleri saptandığından ve Türkiye’deki öğretmenlerin çocukları anne babalarından ayrılırken ve uyku saatinde de izleme şansları olduğundan okul öncesi davranış ölçeğinin Türkçe formuna ayrılma ve uyuma davranışları ile ilgili birer madde eklenmiştir.
Okul Öncesi Davranış Ölçeği-Türkçe formu 24 sorudan oluşmakta ve birinci soru dışında her bir sorunun toplam üç alt maddesi bulunmaktadır.
13üncü sorunun da kendi içerisinde sekiz alt maddesi bulunmaktadır. Sorulara
verilen cevaplar 0,1 ve 2 (birinci soru 0,0,1,2) olarak puanlanmaktadır. 9. ve 13. sorular alınan en yüksek puanla değerlendirilmektedirler. 1, 5, 6, 7, 15, 16, 18, 19, 21, 22, 23 ve 24. maddeler ters puanlanmaktadır. Ölçeğin puan aralığı 0 ile 48 puan arasında değişmektedir. Ölçekten alınan puan arttıkça duygusal-davranışsal sorunlar da artmaktadır. Ölçeğin madde geçerliğinde ölçek duygusal-davranışsal sorunu olan ve olmayan iki grup çocuğa uygulanmış, ardından bağımsız t-testi ile sonuçlar analiz edilmiş ve tüm maddelerin ayırt edici olduğu bulunmuştur. Psikologların değerlendirmelerine göre iki madde (7.
ve 22.) dışındaki tüm maddelerin ayırım yapabildiği görülmüştür. Ölçüt geçerliği için psikolog değerlendirmelerine bakıldığında problem grup için %50, problem olmayan grup için ise %87 oranında uyuşum olduğu bulunmuştur.
Yapı geçerliğini belirlemek üzere yapılan faktör analizi sonucunda toplam varyansın %40.4’ünü açıklayan ve ‘davranım’, ‘sosyal’ ve ‘duygusal’ olarak adlandırılan üç faktör elde edilmiştir.
Ölçeğin iç tutarlık Cronbach alfa katsayısı .82, Spearman-Brown split-half katsayısı .88 olarak bulunmuştur. 2-3 haftalık aralıkla yapılan test tekrar test güvenirliği .72 olarak bulunmuştur. Gözlemciler arası güvenirlik .67 olarak bulunmuştur (Kapçı, 1999).
6. Aile Çocuk İlişkileri-Anne Formu (Parental Acceptance Rejection