GELENEKSEL EL SANATLARI (İĞNE OYASI)

Anadolu’da hemen her yörede rastlanan iğne oyalarının çok eski bir geçmişi olduğu düşünülmektedir. Geleneksel el sanatlarımızdan olan iğne oyası ülkemizde pek çok yörede üretilmektedir. İğne oyaları üretildiği yörenin geçmişinden beslenmekte ve bölgenin sosyal ve kültürel özelliklerini yansıtmaktadır. Ülkemizde farklı bölgelerde yapılan iğne oyalarının pek çok ortak ve benzer yönü bulunmakla birlikte yapıldıkları yörelere göre taşıdıkları farklı özellikler de bulunmaktadır. Oya satarak elde edilen gelir kadınlar için gelir ve aile ekonomisi için katkıdır. Geçmişte evlenecek kişilerin çeyizlerinde önemli bir yer tutan, sehpa örtüsü, televizyon örtüsü olarak kullanılan iğne oyalarının zamanla kullanım alanlarında değişiklik olmuştur. Günümüzde iğne oyaları daha çok namaz başörtüsü kenarlarında, çember kenarlarında, sehpa örtüsü, fular süslemelerinde ve takılarda kullanılmak üzere üretilmektedir. Gönen ve çevresinde üretilen iğne oyaları eski dönemlerde ipek ipliklerle yapılırken günümüzde iğne oyası yapımında naylon iplikler kullanılmaktadır. Bu dönüşümün önemli nedenlerinden birincisi bölgede ipek böceği üretimi yapılmasından vazgeçilmesidir. Diğer bir neden naylon iplikle oya yapımının ipek iplikle oya yapımına göre daha kolay olmasıdır. İpek iplikle oya yapımının bırakılması Gönen oyalarını standart düzeye indirmiş olmakla beraber yeni modeller ve ürünlerle gelişim sağlanmıştir. Gönen ilçesinde kaç kişinin iğne oyası yaptığına ilişkin bir bilgi bulunmamaktadır. İğne oyası yapımı aile büyüklerinden veya komşulardan öğrenilmektedir. İğne oyası yapımını öğretmek, yapılan işlerin kalitesini geliştirmek, çeşitlendirmek için Gönen Halk Eğitim Merkezinde kurslar açılmaktadır. İlçede salı günleri kurulan pazarın bir bölümü oya pazarı olarak ayrılmıştır. Pazarda iğne oyası yapan kadınlar ürünlerini satmaktadır.

Gönen’de ev kadınlarının aile bütçesine katkı için veya geçimlerini sağlamak için ürettikleri geleneksel bir ürün olan iğne oyasının ekonomik değeri hakkında çok net bilgiler bulunmamaktadır. Geleneksel olarak namaz başörtüsü, çeyizlik-hediyelik sehpa ve masa örtüleri olarak uzun yıllardır üretilmektedir. Son yıllarda iğne oyasından ev eşyası, süs eşyası ve çeşitli takılar üretilmektedir. Gönen Belediyesi web sitesinde ilçede 6000 bayanın aktif olarak oya yaptığı bilgisine ulaşılmıştır. (Gönen Belediyesi, 2016). Oya yapan bayanların aylık ortalama 200 TL kazandığı varsayılarak oyanın yıllık olarak yarattığı ekonomik değer (200*6000*12=14.400.000) yaklaşık 10 milyon TL olarak kabul edilebilir. Önümüzdeki dönem yapılacak çalışmalarda oyacılığın gençlere öğretilmesi için kursların yaygınlaştırılması, kurulmuş olan/kurulacak kooperatifler aracılığıyla Gönen oyalarının bilinilirliğinin arttırılması, tarihi oya motiflerinin ortaya çıkarılması korunması, geliştirilmesi için çalıştaylar yapılması ve Gönen Turizmine katkı sağlayacak Oya Müzesi açılması hedeflenebilir. Bu çalışmalar oyacılık

86

ile yaratılan ekonomik değerin artmasına önemli etki yapacaktır. Oya Müzesinde gelen turistlerin oya yapan kişileri izleyeceği veya bizzat kendilerinin deneyimleyebilecekleri ortamlar yaratılarak farklılıklar yaratılabilir. Gönen’de oya yapan kişilerin belgelenmesi, oya motiflerinin kayıt altına alınması ve zenginleştirilmesi için çalışmalar yapılması somut olmayan kültürel mirasın korunması için önemlidir. Yapılacak bir çalışma ile sandıklarda unutulan ve yok olmaya yüz tutmuş tarihi motifler yeniden günlük hayata kazandırılabilir.

UNESCO (Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Kurumu)’nun 2003 yılındaki konferansında Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunmasına ilişkin sözleşme yapılmıştır. Bu sözleşmeye göre “Somut Olmayan Kültürel Miras”, toplulukların, grupların ve kimi durumlarda bireylerin, kültürel miraslarının bir parçası olarak tanımladıkları uygulamalar, temsiller, anlatımlar, bilgiler, beceriler ve bunlara ilişkin araçlar, gereçler ve kültürel mekanlar anlamına gelmektedir. Sözleşmeye göre somut olmayan kültürel miras için belirlenen alanlar aşağıda yer almaktadır; Somut olmayan kültürel mirasın aktarılmasında taşıyıcı işlevi gören dille birlikte sözlü gelenekler ve anlatımlar, gösteri sanatları, toplumsal uygulamalar, ritüeller ve şölenler, doğa ve evrenle ilgili uygulamalar, el sanatları geleneği olarak tanımlanmıştır (UNESCO, 2018). Bu sözleşmede SOKÜM (Somut Olmayan Kültürel Miras)’ün bilim kurumlarınca derlenmesini, araştırılmasını ve incelenmesini, arşiv ve dokümantasyon merkezlerinin oluşturulmasını, müzelerinin kurulmasını, eğitim ve öğretim kurumlarında ders olarak okutulmasını, kitle iletişim araçlarında olumlu kültür değerleri olarak yer verilmesini, ilgili topluluk, grup veya bireyler tarafından yaşatılmasını ve kuşaktan kuşağa aktarılmasını önermektedir. Bu kapsamda Gönen İğne Oyacılığı ve İğne Oyalarının Somut Olmayan Kültürel Miras olarak Türkiye Ulusal Envanteri ve Listelerine girmesi için gerekli alt yapı hazırlıkları yapılarak UNESCO Türkiye Milli Komitesi aracılığıyla başvuru yapılması orta vadede hedeflenmelidir.

İğne oyalarını geliştirmek için ileriye dönük yapılabilecekler aşağıda özetlenmektedir; • İğne oyalarının kalite ve çeşitliliğinin arttırılarak, daha farklı kişilere ve alım gücü

farklı gruplara hitap eder hale getirilmesi. Ürün gamı farklılaştırılması yapılması. • İğne oyası yapan kişilerle yaratıcı atölye çalışmaları yapılması- Çalıştaylar

düzenlenmesi. Oya kalitesi ve çeşitliliğinin arttırılması- modernize edilmesi- İpek iplikle oya yapımına başlanması 3 yıl içinde en az yarısının ipek iplikle yapılmasının hedeflenmesi.

• Çağdaş yorumlarla zenginleştirilmesi- İpek iplik ile oya yapımına başlanması ve yaygınlaştırılması için girişimde bulunulması

87

• İpek böceği yetiştiriciliğine başlanmasının teşvik edilmesi için Tarım ve Kırsal Kalkınmayı Destekleme Kurumu (TKDK) ile projelendirme ve kaynak için görüşülmesi, Koza Birlik (S.S. Bursa Koza Tarım Satış Kooperatifleri Birliği) ile iletişime geçilmesi ve bilgilendirme çalışmalarının yapılması

• Eskiden ilçede koza alımlarının yapıldığı Koza binasının işlevine daha uygun bir şekilde kültürel alan veya Şehir Müzesine dönüştürülmesi

• Çağdaş ve yaratıcı ürünlerin arttırılması için yaratıcı atölye çalışmaları yapılması, yarışmalar düzenlenmesi için üniversiteler, moda tasarımcıları meslek odaları ve ilgili diğer kuruluşlarla işbirliği yapılması

• Gerekli alt yapı ve eğitim desteği sağlanması

• Oya müzesi açılarak bir bölümünde oya yapma alanı oluşturulması, büyük kentlerde geçici sergiler açılması, merak, ilgi ve talebin arttırılması

• Büyük şehirlerdeki otel, müze veya turistlerin yoğun olduğu bölgelerde satış ofis veya satış noktaları kurulması

• Moda Tasarımı ve Endüstri Ürünleri Tasarımı Bölümleri ile birlikte çalıştay düzenlenmesi

• Üretilen iğne oyalarının tekstil ile bağlantılı sitelerde tanıtımı ve satışının yapılması