Gelecek Zaman

Metinlerde gelecek zaman eki -(y)AcAK Ģeklindedir:

Teklik 1. ġahıs: Teklik 1. Ģahıs gelecek zaman eki -AcAm, -AcAyAm, -

AcAGAm Ģeklindedir: alacaġam „alacağım‟ 31/3, bişirecegem „piĢireceğim‟ 40/17, çıḫacam „çıkacağım‟ 7/53, évlendirecem „evlendireceğim‟ 10/74, inandıracayam „inandıracağım‟ 51/64, tikdireceyem „diktireceğim‟ 53/3.

Teklik 1. Ģahıs olumsuz gelecek zaman eki -mayacaġam, -meyeceyem, -

mıyacam, -miyeceyem Ģeklinde tespit edilmiĢtir: ḳalmıyacam „kalmayacağım‟ 7/132, ḳayıtmayacaġam „dönmeyeceğim‟ 1/68, öldürmiyeceyem „öldürmeyeceğim‟ 39/50,

vérmeyeceyem „vermeyeceğim‟ 36/96.

Teklik 2. ġahıs: Teklik 2. Ģahıs gelecek zaman eki -(y)AcAKsAn Ģeklindedir:

aparacaḳsan „götüreceksin‟ 14/82, göreceksen „göreceksin‟ 33/56, öldüreceksen

„öldüreceksin‟ 37/92, toḫuyacaḳsan „dokuyacaksın‟ 34/65.

Teklik 2. Ģahıs olumsuz gelecek zaman eki -mAyAcAKsAn, -miyeceksen Ģeklinde tespit edilmiĢtir: doymayacaḳsan „doymayacaksın‟ 40/18, görmeyeceksen „görmeyeceksin‟ 48/31, görmiyeceksen „görmeyeceksin‟ 53/61.

Teklik 3. ġahıs: Teklik 3. Ģahıs gelecek zaman eki -(y)AcAK Ģeklindedir:

isteyecek „isteyecek‟ 7/49, öldürecek „öldürecek‟ 4/45, pārçalayacaḳ „parçalayacak‟

21/75, vurulacaḳ „vurulacak‟ 54/56.

Teklik 3. Ģahıs olumsuz gelecek zaman eki -mAyAcAK, -miyecek ve -muyacaḳ Ģeklindedir: étmiyecek „etmeyecek‟ 39/44, göyermeyecek „yeĢermeyecek‟ 9/117,

olmuyacaḳ „olmayacak‟ 24/61, toḫunmayacaḳ „dokunmayacak‟ 14/29.

Çokluk 1. ġahıs: Çokluk 1. Ģahıs gelecek zaman eki -acaġıḳ -AcAyIK Ģeklinde tespit edilmiĢtir: böleceyik „böleceğiz‟ 33/178, çatacayıḳ „ulaĢacağız‟ 4/94,

ḳalacaġıḳ „kalacağız‟ 3/15.

Çokluk 1. Ģahıs olumsuz gelecek zaman eki tek örnekte -meyeceyik Ģeklinde tespit edilmiĢtir: démeyeceyik „demeyeceğiz‟ 18/178.

Çokluk 2. ġahıs: Çokluk 2. Ģahıs gelecek zaman eki metinlerde geçmemiĢtir. Çokluk 3. ġahıs: Çokluk 3. Ģahıs gelecek zaman eki -(y)AcAKlAr Ģeklindedir: başlayacaḳlar „baĢlayacaklar‟ 50/66, diyecekler „diyecekler‟ 36/14,

kéçirecekler „geçirecekler‟ 39/27, tutacaḳlar „tutacaklar‟ 35/65.

Çokluk 3. Ģahıs olumsuz gelecek zaman eki -mayacaḳlar Ģeklinde tek örnekte tespit edilmiĢtir: toḫunmayacaḳlar „dokunmayacaklar‟ 14/85.

3.5.3.6. ġart

Metinlerde Ģart eki -sA Ģeklindedir:

Teklik 1. ġahıs: Teklik 1. Ģahıs Ģart eki -sAm Ģeklindedir: atsam „atsam‟ 39/7, gétsem „gitsem‟ 49/29, tanısam „tanısam‟ 18/175, yésem „yesem‟ 21/80.

Teklik 1. Ģahıs olumsuz Ģart eki -mAsAm Ģeklindedir: çıḫmasam „çıkmasam‟ 49/113, tapmasam „bulmasam‟ 24/65, yémesem „yemesem‟ 21/80.

Teklik 2. ġahıs: Teklik 2. Ģahıs Ģart eki -sAn Ģeklindedir: danışsan „konuĢsan‟ 24/22, girsen „girsen‟ 48/10, saġaltsan „iyileĢtirsen‟ 33/32, yédirtsen „yedirsen‟ 33/54.

Teklik 2. Ģahıs olumsuz Ģart eki -mAsAn Ģeklindedir: aparmasan „götürmesen‟ 48/16, öyrenmesen „öğrenmesen‟ 32/103, yémesen „yemesen‟ 23/22.

Teklik 3. ġahıs: Teklik 3. Ģahıs Ģart eki -sA Ģeklindedir: danışsa „konuĢsa‟ 34/128, getirse „getirse‟ 47/37, saġaltsa „iyileĢtirse‟ 33/30, yése „yese‟ 34/24.

Teklik 3. Ģahıs olumsuz Ģart eki -mAsA Ģeklindedir: bilmese „bilmese‟ 9/32,

düşmese „düĢmese‟ 10/70, inanmasa „inanmasa‟ 49/80, olmasa „olmasa‟ 54/13.

Çokluk 1. ġahıs: Çokluk 1. Ģahıs Ģart eki -sek Ģeklinde tespit edilmiĢtir:

düşsek „düĢsek‟ 19/47, ḫerc élesek „harcasak‟ 32/86.

Çokluk 2. ġahıs: Çokluk 2. Ģahıs Ģart eki -sAnIz ve -sAz Ģeklindedir: aparsaz „götürseniz‟ 23/138, déseniz „deseniz‟ 25/40, görsez „görseniz‟ 4/5, salsanız „salsanız‟ 3/3.

Çokluk 2. Ģahıs olumsuz Ģart eki -masanız Ģeklinde tek örnekte tespit edilmiĢtir: almasanız „almasanız‟ 15/80.

Çokluk 3. ġahıs: Çokluk 3. Ģahıs Ģart eki -sAlAr Ģeklindedir: deyişseler „değiĢseler‟ 19/43, kömek éleseler „yardım etseler‟ 23/79, olsalar „olsalar‟ 5/3.

Çokluk 3. Ģahıs olumsuz Ģart eki tek örnekte -meseler Ģeklinde tespit edilmiĢtir: gelmeseler „gelmeseler‟ 23/80.

3.5.3.7. Ġstek

Metinlerde istek eki -(y)A Ģeklindedir:

Teklik 1. ġahıs: Teklik 1. Ģahıs istek eki -(y)Am Ģeklindedir: baġlıyam „bağlayayım‟ 35/126, saḫlıyam „saklayayım‟ 35/126, vérem „vereyim‟ 55/38.

Teklik 1. Ģahıs olumsuz istek eki metinlerde geçmemiĢtir.

Teklik 2. ġahıs: Teklik 2. Ģahıs istek eki -(y)AsAn Ģeklindedir: açasan „açasın‟ 46/12, baġlayasan „bağlayasın‟ 45/38, géyesen „giyesin‟ 48/32, véresen „veresin‟ 50/121.

Teklik 2. Ģahıs olumsuz istek eki -mAyAsAn ve -miyesen Ģeklinde tespit edilmiĢtir: démiyesen „demeyesin‟ 8/151, ḳazanmayasan „kazanmayasın‟ 34/56,

ölmeyesen „ölmeyesin‟ 42/115.

Teklik 3. ġahıs: Teklik 3. Ģahıs istek eki -(y)A Ģeklindedir: gele „gele‟ 21/18, ḳaça „kaça‟ 56/72, tamāşā éde „seyrede‟ 33/98.

Teklik 3. Ģahıs olumsuz istek eki tek örnekte -maya Ģeklinde tespit edilmiĢtir: ḳırmaya „kırmaya‟ 10/31.

Çokluk 1. ġahıs: Çokluk 1. Ģahıs istek eki -(y)AK Ģeklindedir: çıḫaḳ „çıkalım‟ 1/36, gédek „gidelim‟ 2/11, yaşayaḳ „yaĢayalım‟ 14/139, yéyek „yiyelim‟ 12/112.

Çokluk 1. Ģahıs olumsuz istek eki -mayaḳ ve -miyek Ģeklinde tespit edilmiĢtir:

salmayaḳ „salmayalım‟ 42/23, gétmiyek „gitmeyelim‟ 44/19.

Çokluk 2. ġahıs: Çokluk 2. Ģahıs istek eki tek örnekte olumsuz Ģekilde -

muyasız olarak tespit edilmiĢtir: yorulmuyasız „yorulmayasınız‟ 4/66.

Çokluk 3. ġahıs: Çokluk 3. Ģahıs istek eki tek örnekte -alar Ģeklindedir:

dalaşalar „dalaĢalar‟ 6/15. Olumsuz Ģekil metinlerde geçmemiĢtir.

3.5.3.8. Gereklilik

Metinlerde gereklilik iki Ģekilde yapılmıĢtır. Biri gerek + Fiil + istek veya

emir ekleriyle, diğeri -mAlI ekiyledir.

Teklik 1. ġahıs: Teklik 1. Ģahıs gereklilik çekimi -mAlIyAm ve gerek + fiil +

-(y)Am / -(y)Xm Ģeklindedir:

aparmalıyam „götürmeliyim‟ 14/77, baġlamalıyam „bağlamalıyım‟ 49/37,

götürmeliyem „götürmeliyim‟ 25/71, vérmeliyem „vermeliyim‟ 18/88.

gerek gédem „gitmeliyim‟ 34/43, gerek onu alam „onu almalıyım‟ 26/13, gerek onun dédiklerini sınaḳdan kéçirem „onun dediklerini sınamalıyım‟ 51/9, gerek

seni diri diri yandıram „seni diri diri yakmalıyım‟ 45/33.

gerek bu arvadı başa salım „bu avrada açıklamalıyım‟ 20/20, gerek onu görüm „onu görmeliyim‟ 9/50, gerek büyün senin eveżine ḳoyun otarmaġa men

gédim „bugün senin yerine koyun otlatmaya ben gitmeliyim‟ 17/4.

Teklik 2. ġahıs: Teklik 2. Ģahıs gereklilik çekimi -mAlI ve gerek + fiil + sAn Ģeklindedir:

bilmelisen „bilmelisin‟ 9/14, toplamalısan „toplamalısın‟ 18/38, vérmelisen

gerek bu sırrı açasan „bu sırrı açmalısın‟ 9/15, gerek ḳızı mene véresen „kızı bana vermelisin‟ 26/34.

Teklik 3. ġahıs: Teklik 3. Ģahıs gereklilik çekimi -mAlIdI(r), ve gerek + fiil

+ -(y)a / -sun Ģeklinde tespit edilmiĢtir:

olmalıdır „olmalıdır‟ 33/144, vérmelidi „vermelidir‟ 16/32. gerek yérde ḳalmaya „yerde kalmamalı‟ 5/10.

gerek ḥalāl olsun „helal olmalı‟ 28/4.

Teklik 3. Ģahıs gereklilik çekiminin olumsuz Ģekli tek örnekte -memelidi Ģeklinde tespit edilmiĢtir: bilmemelidi „bilmemelidir‟ 24/19.

Çokluk 1. ġahıs: Çokluk 1. Ģahıs gereklilik çekimi -mAlIyIK ve gerek + fiil

+ -ek Ģeklinde tespit edilmiĢtir:

ayrılmalıyıḳ „ayrılmalıyız‟ 33/170, bölmeliyik „bölmeliyiz‟ 9/88.

gerek gédek bizim pādşāhın yanına „bizim padiĢahın yanına gitmeliyiz‟

15/36.

Çokluk 2. ġahıs: Çokluk 2. Ģahıs gereklilik çekimi -melisiniz ve fiil + gerek

+ AsInIz / esiz Ģeklindedir:

vérmelisiniz „vermelisiniz‟ 4/37.

gerek ḳızıma on deve, otuz dana, yüz ḳoyun başlıḳ getiresiniz „kızıma on

deve, otuz dana, yüz koyun baĢlık getirmelisiniz‟ 42/5, gerek siz oġlanlarınızı bura

çaġırasınız „siz oğlanlarınızı buraya çağırmalısınız‟ 50/8, gerek şāmirān ilanı tapıb

getiresiz „Ģamiran yılanı bulup getirmelisiniz‟ 37/77.

Çokluk 3. ġahıs: Çokluk 3. Ģahıs gereklilik çekimi metinlerde geçmemiĢtir. 3.5.3.9. Emir

Teklik 1. ġahıs: Teklik 1. Ģahıs emir eki -(y)Xm Ģeklindedir: déyim „diyeyim‟ 51/61, sınayım „sınayayım‟ 7/83, söylüyüm „söyleyeyim‟ 56/25, tutum „tutayım‟ 56/60.

Teklik 1. Ģahıs emir eki bir örnekte -(y)eyim Ģeklinde tespit edilmiĢtir:

éleyeyim „edeyim‟ 26/20.

Teklik 1. Ģahıs olumsuz emir eki -mAyIm Ģeklinde tespit edilmiĢtir:

aġlamayım „ağlamayayım‟ 30/10, yémeyim „yemeyeyim‟ 19/30.

Teklik 2. ġahıs: Teklik 2. Ģahıs emir çekimi eksiz ve -ginen eki ile yapılır. -

ginen eki kalın ünlülü kelimelerde eklendiğinde kalınlık-incelik uyumunu bozar: gel

„gel‟ 2/3, gét „git‟ 14/113, oḫuginen „oku‟ 8/115, yap „yap‟ 12/112, yapginen „yap‟ 12/128, yé „ye‟ 23/26, yéginen „ye‟ 8/61.

Teklik 2. Ģahıs emir çekimi de- fiilinde Ģu biçimlerde ortaya çıkar: déne „de‟ 3/17, déyne „de‟ 31/55, déynen „de‟ 23/150, déyinen „de‟ 23/153.

Teklik 2. Ģahıs olumsuz emir çekimi -mA ve -mAginen Ģeklindedir: baḫma „bakma‟ 46/31, baḫmaginen „bakma‟ 12/50, dönmeginen „dönme‟ 8/72, gétme „gitme‟ 56/47.

Teklik 3. ġahıs: Teklik 3. Ģahıs emir eki -sXn Ģeklindedir: görsün „görsün‟ 42/124, ḳalsın „kalsın‟ 1/27, ḳursun „kursun‟ 32/111, vérsin „versin‟ 8/147.

Teklik 3. Ģahıs olumsuz emir eki -mAsIn Ģeklindedir: deymesin „değmesin‟ 51/74, dönmesin „dönmesin‟ 35/126, ḳalmasın „kalmasın‟ 32/82, pozulmasın „bozulmasın‟ 29/8.

Çokluk 1. ġahıs: Çokluk 1. Ģahıs emir eki -(y)AK Ģeklindedir: déyek „diyelim‟ 49/88, gönderek „gönderelim‟ 14/40, ḳaçaḳ „kaçalım‟ 14/7, yoḫlayaḳ „yoklayalım‟ 2/9.

Çokluk 1. Ģahıs olumsuz emir eki -mayaḳ ve -miyek Ģeklinde tespit edilmiĢtir:

Çokluk 2. ġahıs: Çokluk 2. Ģahıs emir eki -(y)Xn Ģeklindedir: gelin „gelin‟ 23/106, görün „görün‟ 25/46, gözleyin „gözleyin‟ 50/129, ḳoyun „koyun‟ 23/56,

ḥāżırlayın „hazırlayın‟ 51/80.

Çokluk 2. Ģahıs olumsuz emir eki -mAyIn Ģeklindedir: baḫmayın „bakmayın‟ 37/16, tökmeyin „dökmeyin‟ 7/63, yandırmayın „yakmayın‟ 48/28.

Çokluk 3. ġahıs: Çokluk 3. Ģahıs emir eki -sXnlAr Ģeklindedir: görsünler „görsünler‟ 9/120, göstersinler „göstersinler‟ 15/62, sovsunlar „savsınlar‟ 16/4,

yıġsınlar „yığsınlar‟ 3/8.

Çokluk 3. Ģahıs olumsuz emir eki -mAsInlAr Ģeklindedir: danışmasınlar „konuĢmasınlar‟ 42/75, savaşmasınlar „savaĢmasınlar‟ 15/4, yédirtmesinler „yedirtmesinler‟ 56/32.

3.5.4. Ek-Fiil

Ek-fiil ET‟deki er- yardımcı fiilinin er- > ir- > i- Ģeklinde değiĢmesiyle ekleĢmiĢ olan Ģeklidir. Görevi isim soylu kelimeleri fiil durumuna getirmek ve basit zamanlı kiplerden birleĢik zamanlı kipler meydana getirmektir (Korkmaz 2014: 620).

i- fiilinin Ģimdiki zaman, görülen geçmiĢ zaman, öğrenilen geçmiĢ zaman ve Ģart

çekimleri vardır.