ı>a değiĢmesi

aġlamaġa < ET ıgla- (DLT: 655) „ağlamaya‟ 37/94, aġac < ET ıgaç (Tekin 2010:

141) „ağaç‟ 33/165.

ġu kelimede ilerleyici benzeĢme ile ı>a değiĢmesi meydana gelmiĢtir:

analaġımdan „analığımdan‟ 56/60.

2.1.3.6.2. ı>e değiĢmesi: ġu alıntı kelimelerde ayın (ع) ünsüzünün yanında meydana gelmiĢtir: eşḳine < Ar. ıĢḳ „aĢkına‟, eṭirli < Ar. ıṭr „güzel kokulu‟ 40/17, eyālı < Ar. ıyāl „çocuğu‟ 33/44.

2.1.3.6.3. i>a değiĢmesi: Alıntı kelimede /h/ ünsüzünün yanında gerileyici benzeĢme ile ortaya çıkmıĢtır: Cahān < Far. cihān „Cihan (kiĢi adı)‟ 24/3.

Alıntı kelimede /h/ ünsüzünün yanında ilerleyici benzeĢme ile ortaya çıkmıĢtır: ṣāḥabın < Ar. ṣāḥib „sahibin‟ 12/37.

2.1.3.6.4. i>e değiĢmesi: Alıntı kelimelerde ön seste /h/ ünsüzünün yanında meydana gelmiĢtir: eḥāṭe < Ar. iḥāṭa „kuĢatma‟ 49/102, ḥekāyet < Ar. ḥikāyet „hikâye‟ 9/55, ḫelet < Ar. ḫilat „bahĢiĢ‟ 3/61, ḥesāb < Ar. ḥisāb „hesap‟ 9/12.

Kelime içinde i>e değiĢmesi Ģu alıntı kelimede meydana gelmiĢtir: şefā < Ar. Ģifā „Ģifa‟ 33/54, 33/71, 33/82.

i>e değiĢmesi ayın (ع) ünsüzü bulunduran alıntı kelimelerde de görülür:

eveżinde < Ar. ivaż „karĢılığında‟ 51/55, māne < Ar. māni „engel‟ 42/157.

ġu alıntı kelimede ilerleyici ünlü benzeĢmesiyle oluĢmuĢtur: belke < Ar. bel + Far. ki „belki‟ 28/11.

2.1.3.6.5. i>é değiĢmesi: Bazı alıntı kelimelerdeki /i/ ve /ī/ ünlüleri /é/ ünlüsüne dönüĢmüĢtür: éḥsān < Ar. iḥsān „ihsan‟ 18/241, éḥtiyāṭlı < Ar. iḥtiyāt „ihtiyatlı‟ 56/41, héç < Far. hīç „hiç‟ 15/73, méhribān < Far. mihrbān „dost‟ 43/22,

péşe < Far. pīĢe „meslek‟ 33/47.

i>é değiĢmesi ayın (ع) ünsüzü bulunan alıntı kelimelerde de meydana

gelmiĢtir: élān < Ar. ilān „ilan‟ 35/48, étibār < Ar. itibār „itibar‟ 42/38, étirāż < Ar. itirāż „itiraz‟ 33/33.

2.1.3.6.6. u>o değiĢmesi: ġu kelimelerde tespit edilmiĢtir: dodağı < OT tutaḳ (Yüce 2014: 191)„dudağı‟ 55/14, oyandı < ET uyġan- (KTS: 320) „uyandı‟ 6/69.

2.1.3.6.7. u>ö değiĢmesi: Alıntı kelimelerde /m/ ünsüzünün yanında oluĢmuĢtur: möcizedir < Ar. mucize „mucizedir‟ 18/213, möḥtāc < Ar. muḥtāc „muhtaç‟ 9/75, möḥkem < Ar. muḥkem „sağlam‟ 11/30, möhlet < Ar. muhlet „mühlet‟ 38/22, möhürünü < Far. muhr „mührünü‟ 36/40.

2.1.4.1. /a/ düĢmesi: ġu kelimelere bulunma ve ayrılma hâli ekleri geldiği zaman vurgusuz orta hecede bulunan /a/ ünlüsü düĢmüĢtür: orda „orada‟ 4/74, burda „burada‟ 27/76, hardan „nereden‟ 29/7.

2.1.4.2. /ı/ düĢmesi: Orta hecede bulunan /ı/ ünlüsünde görülür: baġrına „bağrına‟ 18/229, ḫalça „küçük halı‟ 33/121,aġzı „ağzı‟ 42/21.

2.1.4.3. /i/ düĢmesi: ġu alıntı kelimelerde ortaya çıkmıĢtır: eṣebleşen < Ar. aṣabī „sinirlenen‟ 29/31, hedyeler < Ar. hediyye „hediye‟ 1/118, ḳāyda < Ar. ḳāide „kural‟ 16/36, ḳefle < Ar. ḳāfile „kafile‟ 19/36, tavlanı < Ar. ṭavīle „ahırı‟ 56/22,

vallāh < Ar. vallāhi „vallahi‟ 19/31.

Ġki ünsüz arasında kalan i- fiili bazen düĢer: gelerken „gelirken‟ 54/15,

kesilirdi „kesilirdi‟ 24/54, varmış „varmıĢ‟ 28/1.

2.1.4.4. /u/ düĢmesi: ġu kelimelerde orta hecede /u/ düĢmesi görülür:

burnunun „burnunun‟ 36/65, buyruḳlarını „buyruklarını‟ 18/116, oġlu „oğlu‟ 37/2, boynu „boynu‟ 37/87, oynadı „oynadı‟ 52/24, yuḫladı „uyudu‟ 8/117.

2.1.4.5. /ü/ düĢmesi: ġu kelimelerde orta hecede /ü/ düĢmesi meydana gelmiĢtir: böyrüne „böğrüne‟ 56/19 könlü „gönlü‟ 24/4, üzyümüzü „yüzüğümüzü‟ 50/232.

2.1.5. Ünlü Türemesi

2.1.5.1. /ı/ türemesi: Sonu çift ünsüzle biten Ģu alıntı kelimelerde görülür:

ḳıfıl < Ar. ḳıfl „kilit‟ 38/42, naġıl < Ar. naḳl „masal‟ 1/128, naḫış < Ar. naḳĢ „nakıĢ‟

34/70, vaḫıt < Ar. vaḳt „vakit‟ 5/76.

2.1.5.2. /i/ türemesi: /r/ ünsüzüyle baĢlayan alıntı kelimede ortaya çıkmıĢtır:

irāst < Far. rāst „rast‟ 56/78.

Çift ünsüzle baĢlayan Ģu alıntı kelimede de /i/ türemesi meydana gelmiĢtir:

Çift ünsüzle biten bazı alıntı kelimelerde görülür: cilidi < Ar. cild „cildi‟ 48/29, eṭirli < Ar. ıṭr „güzel kokulu‟ 40/17, héyifsilendi < Ar. ḥayf „hayıflandı‟ 10/48, ṣebir < Ar. ṣabr „sabır‟ 8/124, fikir < Ar. fikr „fikir‟ 12/61.

2.1.5.3. /ü/ türemesi: ġu kelimelerde meydana gelmiĢtir: hörükleyib < ET örk (DLT: 789) „bağlayıp‟ 4/31, yüyürek < ET yügrük (DLT: 992) „hızlı‟ 48/19.

ġu alıntı kelimede de /ü/ türemesi görülür: möhürledib < Far. muhr „mühürletip‟ 36/103.

2.1.6. Ünlü BirleĢmesi

Ünlü birleĢmesi yan yana gelen iki ünlünün birleĢerek tek ünlü haline gelmesidir (Ergin 2009: 51): néylemişem „ne eylemiĢim‟ 48/4, néynerdim „ne eylerdim‟ 8/90, néynesin „ne eylesin‟ 26/37.

2.2. Ünsüzler

2.2.1. Ünsüz Uyumu

ġu ekler ünsüz uyumuna girmez:

+dA bulunma hâli eki: atda 5/66, başda 6/23, birlikde 1/118, ṭerefde 48/113, tipde 42/129, ḳefesde 25/37.

+dAn ayrılma hâli eki: atdan 3/12, başdan 4/46, çoḫdan 56/28, işden 5/27, pādşāhdan 6/16, ṭerefden 15/39, yaşadıḳdan 3/30, köçden 12/8.

+CA eĢitlik hâli eki: béşce 8/111, ḳabaḳca 26/50, rāḥatca 56/79, tekce 10/72. +CX isimden isim yapma eki: cütcü 2/5, naḫırçı 28/13.

-dXr- fiilden fiil yapma eki: basdırdıġınız 4/4, biçdireceyem 35/84, çekdirdi

4/33, deyişdirdi 1/33, düzeltdirib 1/15, eyleşdirdiler 6/23, görüşdürüm 1/99, tapdırdı 34/107.

-dX görülen geçmiĢ zaman eki: açdı 1/7, çekdi 2/15, çıḫdı 54/43, étdiler 1/13,

ḳaçdı 17/22, ḳayıtdı 2/13, kéçdi 1/29, kesdi 6/60, köçdü 6/65, olmuşdular 1/4, tapdı 4/82, uçdu 4/56.

+dXr bildirme eki: besdir 28/3, gétmekdir 2/30, işdir 1/67, ḳardaşdırlar

15/129, şāhdı 35/58, yoḫdur 56/80.

-dXK sıfat-fiil eki: çekdigi 39/85, incitdigine 1/84, öpüşdükden 42/120, tapdıġı 1/89.

-cek zarf-fiil eki: : éşitcek 4/102.

-dXKcA zarf-fiil eki: atdıḳca 26/5, böyüdükce 40/14, gétdikce 27/35,

ḳonduḳca 30/17.

-dXKdA zarf-fiil eki: gördükde 7/139, içdikde 38/36, istedikde 7/56.

2.2.2. Ünlü-Ünsüz Uyumunun Bozulması

Metinlerde ünlü-ünsüz uyumunun bozulması alıntı kelimelerde görülür:

deḳīḳe „dakika‟ 27/87, eḳreb „akrep‟ 14/98, ġeddār „gaddar‟ 1/112, ġem „gam‟

39/17, ġenī „zengin‟ 1/57, ġerīb „garip‟ 50/115, ġerḳ oldu „boğuldu‟ 36/85, ḫeber „haber‟ 27/47, ḫemīr „hamur‟ 40/19, ḫencer „hançer‟ 33/42, ḫerāc 24/29, ḫeyli „hayli‟ 24/4, meġlūb „mağlup‟ 24/29, müṭleḳ „mutlaka‟ 36/48, meḳṣedi „maksadı‟ 36/79, neḳl „nakil‟ 36/106, peyġember „peygamber‟ 32/3, reḳīb „rakip‟ 24/52, yeḳīn „kesin‟ 35/34, şeḫs „Ģahıs‟ 15/56.

2.2.3. Ünsüz DeğiĢmeleri 2.2.3.1. TonlulaĢma

2.2.3.1.1. ç>c değiĢmesi: Kelime baĢında Ģu kelimede görülür: cızma ḳara < ET çız- (Caferoğlu 2011: 62) „okunaklı olmayan yazı‟ 36/7.

Kelime içinde: acmışam < ET āç- (DLT: 538) „acıkmıĢım‟ 4/55, sancabiler < ET sanç- (DLT: 802) „sokabilir‟ 28/61.

Kelime sonunda: aġac < ET ıgaç (Tekin 2010: 141) „ağaç‟ 50/64, güc < ET kǖç (DLT: 753) „güç‟ 39/38, ḳılınc < ET ḳılıç (DLT: 711) „kılıç‟ 17/34.

-dXKçA zarf-fiil ekindeki /ç/ ünsüzü /c/‟ye dönüĢmüĢtür: atdıḳca „attıḳça‟

26/5, böyüdükce „büyüdükçe‟ 40/14, eridikce „eridikçe‟ 8/78, olduḳca „oldukça‟ 9/111, ḳonduḳca „kondukca‟ 30/17, yéndikce „indikçe‟ 55/33.

+çA EĢitlik hâli ekinde de meydana gelmiĢtir: altınca „altınca‟ 38/37, dalınca

„arkasınca‟ 30/18, yaḫşıca „güzelce‟ 34/125, yanınca „yanınca‟ 33/6.

2.2.3.1.2. f>v değiĢmesi: ġu alıntı kelimede meydana gelmiĢtir: ovsūn < Far.