Geçici Koruma Statüsü Sahibi Yabancıların Çalışma Hakkı

Uzunca bir süre geçici koruma statüsüne sahip olan ve Türkiye’de bulunan kişilerin işgücü piyasasına erişimi aynen diğer yabancılar gibi değerlendirilmiş, çalışma ve ikamet izni işlemleri aynı usul ve prosedürlere tabi tutulmuştur. Ancak geçici koruma statüsüne sahip Suriyeliler başta olmak üzere yaygınlaşan kayıt dışı çalışmanın olumsuzlukları karşısında, 15.01.2016 tarihinde yayımlanan Geçici Koruma Sağlanan Yabancıların Çalışma İzinlerine Dair Yönetmelik ile söz konusu bu durum değişim göstermiştir. Dolayısıyla Geçici koruma statüsü sahiplerinin Türkiye’de çalışma hakları Geçici Koruma Yönetmeliği ve Geçici Koruma Sağlanan Yabancıların Çalışma İzinlerine Dair Yönetmeliği(Yayımlandığı Resmi Gazete:15.01.2016 tarih No: 29594) ile özel olarak düzenlenmiştir.

Geçici koruma kimlik belgesine sahip olanlar Bakanlar Kurulunca belirlenen sektörlerde iş kollarında ve coğrafi alanlarda çalışma izni almak için Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığına başvururlar. Geçici koruma sağlanan yabancılar çalışma izni olmaksızın Türkiye’de çalışamaz ve çalıştırılamaz. Bu statüdekiler yabancılara yasaklanan iş ve meslekte çalışamazlar (GKY md. 29 ve Geçici Koruma Sağlanan Yabancıların Çalışma İzinlerine Dair Yönetmeliği (GKSYÇİY) md.4).

Geçici koruma statüsünden yararlananlara verilen çalışma izin süreleri, geçici koruma süresinden fazla olamaz. Dolayısıyla geçici koruma süresi sona erdiğinde çalışma izinleri de sona ermektedir. Geçici korunanlara verilen çalışma izinleri ikamet izinleri yerine geçmemektedir (GKY md. 29/4-5).

Geçici koruma sağlanan yabancıların çalışma iznine başvurabilmeleri için geçici koruma kayıt tarihinden 6 ay geçmiş olması gerekmektedir. Çalışma izni başvuruları geçici koruma sağlanan yabancıları çalıştıracak işveren tarafından e-Devlet Kapısı üzerinden doğrudan AÇSHB’ye yapılmaktadır ( GKSYÇİY md. 5/1-2). Çalışma izni şartları aşağıda yer aldığı şekildedir. Buna göre;

 Öncelikli olarak söz konusu yabancının geçici koruma kapsamında olduğunu ifade eden geçici koruma kimlik belgesi, yabancı tanıtma belgesi ve yabancı kimlik numarasının olması,

 Çalışma iznine başvurulduğu tarih itibariyle geçici korumadan yararlanan yabancının en az 6 aylık geçici koruma statüsünün doldurulmuş olması,

31

 Geçici koruma kaydına göre yabancıya kalma hakkı verilen ilde çalışma üzere başvurunun yapılması,

 Ön izin alma zorunluluğu olan mesleklerde çalışacak olanlar için ön iznin alınmış olması,

 Geçici koruma sağlanan yabancının başka bir işveren yanında çalışması için düzenlenen çalışma izninin ya da söz konusu yabancı için daha önce yapılmış ancak sonuçlanmamış çalışma izni başvurusunun olmaması gerekmektedir (Uluslararası İşgücü Genel Müdürlüğü, 2017, s. 2).

Ön izin alacak olanlar “sağlık meslek mensubu” ve “eğitim meslek mensubu” olarak düzenlenmiştir. Buna göre sağlık meslek mensubu geçici koruma sağlanan yabancılar için Sağlık Bakanlığından, eğitim meslek mensubu geçici koruma sağlanan yabancılar için ise Milli Eğitim Bakanlığı veya Yüksek Öğretim Kurulu Başkanlığından ön izin alınması gerekmektedir. Bu kapsamda ön izin belgesi olmayan başvurular değerlendirme yapılmaksızın işlemden kaldırılır (GKSYÇİY md. 6/3).

Yönetmelikte geçici korumadan yararlananların çalışma izninden muafiyetleri özel olarak düzenlenmektedir. Mevsimlik tarım veya hayvancılık işlerinde çalışacak geçici koruma sağlanan yabancılar, çalışma izni muafiyeti kapsamındadır. Çalışma izni muafiyeti başvuruları, geçici koruma sağlanan il valiliğine yapılacak olup söz konusu başvurular Valilik tarafından Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığına iletilecektir(GKSYÇİY md.5/4). Bu kapsamda bakanlık; mevsimlik tarım veya hayvancılık işlerinde çalışacak geçici koruma sağlanan yabancılara ilişkin il ve kota sınırlaması getirilebilir ( GKSYÇİY md.5/5).

Geçici Koruma Sağlanan Yabancıların Çalışma İzinlerine Dair Yönetmelikte (md. 5/3) “bağımsız çalışma iznine başvurma hakkı olan geçici koruma sağlanan yabancılar kendi adına başvuru yapar” ibaresine yer verilmiş olmakla birlikte söz konusu bağımsız çalışma izinlerine başvuru yapabilecek geçici koruma sağlanan yabancıların kimler olduğu veya bu yabancılara bağımsız çalışma izni verilirken şartların neler olduğu hakkında herhangi bir düzenleme bulunmamaktadır.

Geçici koruma sağlanan yabancıların dernek, vakıf ve kar amacı gütmeyen yerlerde çalışması yönetmeliğin 11. maddesinde düzenlenmiştir. Kamu yararına çalışan dernekler ve vergi muafiyeti tanınan vakıflar insani yardım faaliyetlerinde geçici koruma sağlanan yabancıları çalıştırmak için Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler

32

Bakanlığına başvuru yapabilirler. Kamu yararına çalışan dernekler dışındaki derneklerin, yabancı derneklerin ve merkezi yurt dışında bulunan dernek ve vakıf dışındaki kar amacı gütmeyen kuruluşların Türkiye’deki şube veya temsilcilikleri geçici koruma sağlanan yabancılar çalıştırılmak istenildiği zaman İçişleri Bakanlığı’nın uygun görüşünün alınması zorunludur. Uygun görüş alınmayan kuruluşlara ait başvurular değerlendirme yapılmaksızın işlemden kaldırılacaktır (GKSYÇİY md.11/1-2).

Çalışma izni başvurusunun yabancılara yasak olmayan iş ve meslekler için yapılmış olması gerekmektedir. Dolayısıyla geçici korumadan yararlananlar da yabancılar gibi yabancılara yasaklanmış meslek ve sanatlarda çalışmalı mümkün değildir. Yalnızca Türk vatandaşlarının icra edebileceği iş ve meslekler için yapılan başvurular değerlendirmeye alınmaksızın işlemden kaldırılmaktadır (GKSYÇİY md.6/2) ve (Uluslararası İşgücü Genel Müdürlüğü, 2017, s. 4).

Geçici koruma kapsamındakilerin çalışma izinlerinin değerlendirilmesinde Yabancıların Çalışma İzinleri Hakkında Kanun Uygulama Yönetmeliği’nin 13. maddesi uyarınca değerlendirme kriterlerini Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı belirleyecektir (GKSYÇİY md. 6/1). Ancak 6735 sayılı Uluslararası İşgücü Kanunu 13.08.2016 tarihinde Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Daha önceden de bahsedildiği üzere bu kanunun yürürlüğe girmesiyle 4817 sayılı Yabancıların Çalışma İzinleri Hakkında Kanun yürürlükten kalkmıştır. Dolayısıyla yürürlükten kalkan kanunun uygulama yönetmeliğine bir atıf söz konusudur. Ancak 6735 sayılı Uluslararası İşgücü Kanunun ise ikincil mevzuatı veya uygulama yönetmeliği henüz düzenlenmiş değildir. Böylelikle Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı bünyesinde kurulan çalışma izinleriyle alakalı resmi internet adresinde de “Yabancıların Çalışma İzinleri Hakkında Uygulama Yönetmeliği (YÇİHUY)” kapsamında işlemlerin sonuçlandırıldığı görülmektedir. Bu sebepten çalışmamız açısından YÇİHUY’nin 13. maddesine istianeden değerlendirmelere yer verilecektir. Buna göre; YÇİHUY kapsamındaki yabancılar bakımından olduğu gibi geçici koruma statüsündeki yabancılar için de iş piyasası ve ekonomik duruma, 4 haftalık askı süresi şartına ve yabancı istihdamını haklı kılacak sebeplerin varlığına ilişkin değerlendirmeler yapılmalıdır (YÇİHUY md.13/2-3-4).

33

Mevzuat geçici koruma kapsamındaki yabancıların çalışabileceklere yerlere özel bir sınırlama getirmektedir. Buna göre, geçici koruma sağlanan yabancıların çalışma izni ile çalışmalarına izin verilebilecek iller, Göç İdaresi Genel Müdürlüğü tarafından kalmalarına izin verilen iller olarak düzenlenmiştir. Bir ilde çalışma izni verilmesinin kamu düzeni, kamu güvenliği ya da kamu sağlığı yönüyle sakıncalı görülmesi İçişleri Bakanlığınca bildirilen illerde çalışma izni verilmesi, Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığınca durdurulur. Bu illerde, verilmiş çalışma izinleri uzatılmaz. Ancak, yabancının bu ilde kalma hakkı devam ediyorsa, önceden verilen ve geçerliliği devam eden çalışma izinleri, sona erdiği tarihe kadar kullandırmaktadır (GKSYÇİY md.7/1-2).

Çalışma izni verilmiş geçici koruma sağlanan yabancı, işinin gereğinden dolayı farklı bir ilde bulunmasının zorunlu olduğu hallerde, Göç İdaresi İl Müdürlüğüne bu durumu bildirmelidir (Uluslararası İşgücü Genel Müdürlüğü, 2017, s. 5).

Geçici koruma sağlanan yabancıların çalışma izni başvurularının değerlendirmesinde istihdam kotası söz konusudur. İşyerinde çalışan Türk vatandaşı sayısı üzerinden sektör ve illere göre açık iş ve işe yerleştirmeler doğrultusunda Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığınca değişen oranlarda geçici koruma sağlanan yabancı istihdamı kotası belirlenebilir. Buna göre çalışma iznine başvurulan işyerinde çalışan geçici koruma sağlanan yabancı sayısı, aynı işyerinde çalışan Türk vatandaşı sayısının %10’unu geçmemelidir. Toplam çalışan sayısı 10’dan az veya hiç çalışanı bulunmayan işyerlerinde geçici koruma sağlanan en fazla 1 yabancıya izin verilebilir (GKSYÇİY md.8/1-2) ve (Uluslararası İşgücü Genel Müdürlüğü, 2017, s. 5).

Geçici koruma sağlanan yabancıların istihdamında %10’luk kota uygulanması esas olsa da bu durumun istisnası mevcuttur. İşveren tarafından; işyerinin kayıtlı bulunduğu Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlüğünden, çalışma izni başvurusu tarihinden önceki dört haftalık süre içerisinde yabancının çalıştırılacağı işi yapacak aynı nitelikte Türk vatandaşı bulunamadığının belgelendirildiği başvurularda istihdam kotası uygulanmayabilir (GKSYÇİY Md.8/3).

Geçici koruma sağlanan yabancılar, en az 6 aylık geçici koruma süresinin doldurulmuş olması koşuluyla, Türkiye İş Kurumu tarafından aktif işgücü hizmetleri kapsamında düzenlenen kurs ve programlara katılabilir ve bu kapsamda bir işyerinde mesleki eğitim ve işbaşı eğitimi görebilmektedirler. Bu kapsamda mesleki eğitimini

34

tamamlayan geçici korumadan yararlanan yabancı aynı işyerinde çalışmak isterse Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığına çalışma iznine başvurulması zorunludur. Bu durumda da istihdam kotası Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı’nın takdirine bırakılmış olup farklı uygulanabilecektir (GKSYÇİY md.12/1- 2) ve (Uluslararası İşgücü Genel Müdürlüğü, 2017, s. 6).

Çalışma izni başvurusu olumlu olarak sonuçlandırılan geçici koruma sağlanan yabancıların çalışma izinleri Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığınca verilerek bu durum İçişleri Bakanlığına ve yabancı işçiyi çalıştırmak isteyen işverene online olarak bildirilmektedir (GKSYÇİY md.9/1 & Uluslararası İşgücü Genel Müdürlüğü, 2017, s. 4).

Mevsimlik tarım ve hayvancılık işlerinde çalışması uygun bulunan geçici koruma sağlanan yabancılara verilen çalışma izni muafiyeti de başvurunun yapıldığı ilin Valiliğine bildirilmektedir (GKSYÇİY md.9/2).

Geçici koruma sağlanan yabancılara her seferinde en fazla 1 yıl süreli çalışma izni ve çalışma izni muafiyeti verilmektedir (Uluslararası İşgücü Genel Müdürlüğü, 2017, s. 6).Geçici koruma sağlanan yabancılara asgari ücret altında ücret ödemesi yapılamaz (GKSYÇİY md.10).Ayrıca geçici koruma sağlanan yabancılar ve işverenleri çalışma ve sosyal güvenlik mevzuatından kaynaklanan hak ve yükümlülüklere tabidirler (GKY Md. 13/3).

Söz konusu çalışma izinleri geçici koruma statüsünün sona ermesiyle sona erecektir (Geç. Kor. Yön. Md. 29/4). Ayrıca geçici koruma statüsünün 6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu uyarınca sonlandırılması veya iptal edilmesi durumunda ise çalışma izni iptal edilecektir (GKSYÇİY Md. 13/3).