Gıda tüketimi kavramı sadece beslenme ihtiyaçları için değil, aynı zamanda zevk için ve diğer sosyal, kültürel, politik faaliyetler arasındaki bağlantıları kurmanın bir yolu olarak da kabul edilmektedir. Turizm de son yirmi yılda yerel mutfaklara olan ilginin artmasıyla birlikte, destinasyonlar temel turizm ürünü olarak gıdaya odaklanmaya başlamıştır. Özellikle de turistlerin seyahat ederken bütçelerinin neredeyse yarısını yiyecek ve içecek için harcamaları gıdayı hem turizm ürününün hem de bir destinasyonu pazarlanma aracı olarak kullanılmasın da önem kazandığını söyleyebiliriz (Kumar, 2009; Boyne, Williams ve Hall, 2002).
İnsanların geçmişi arayışta olmaları, kültürel değerleri öğrenme isteği her geçen gün çoğalarak yaygınlaşmaktadır. Mutfaklarda, bir destinasyonun kültürünü ve yaşam tarzını betimlemede önemli bir rol oynamaktadır. Günümüzde de yerel yiyecekler bir turist için önemli bir seyahat faktörü olabilmektedir. Çünkü yemek sadece turistin temel bir ihtiyacı değil, aynı zamanda o destinasyonun kültürel unsurlarını öğrenmenin, tasvir etmenin de yoludur (Karamustafa ve Ülker, 2017). Bunun
18
sonucun da turizmden sağladıkları geliri artırmak isteyen ülkelerin turistik ürün bileşenlerindeki çekicilik unsurları arasına mutfak kültüründe dahil etmeye başlamalarına neden olmuştur (Bucak ve Aracı, 2013; Oğuz, 2016; Karum, 2009). Son dönemlerde de insanların yiyecek olgusuyla daha fazla ilgilenmeye başladığı görülmektedir. Özellikle gazete, internet, dergi ve televizyon programları gibi görsel ve basılı birçok medya aracında neredeyse her gün yiyecek veya içeceklerle ilgili haberlerin, programların yer almaya başlamasıyla gıdaların ve mutfak kültürünün ön planda çıktığını göstermektedir. Yaşanan tüm bu değişim ve gelişmeler yeni bir turizm yeni bir turizm hareketi olan “gastronomi turizmi” olgunun ortaya çıkmasında rol oynamıştır (Aksoy ve Sezgi, 2015; Gökdeniz, vd., 2015).
Gastronomi turizmi sadece turistlere hitap etmekle kalmıyor, aynı zamanda bir destinasyonun sürdürülebilir kalkınmasına da katkıda bulunmaktadır. Bunula birlikte bir destinasyonun sahip olduğu mutfak kültürünün tatil deneyimine kalite sağlamada anahtar bir unsur olduğu da düşünülmektedir (Quan ve Wang, 2004). Mevcut araştırmalar, yerel gıdanın önemli bir turistik cazibe unsuru olduğunu ve sadece gıdaya özel ilgi duyanlar için değil, aynı zamanda yiyecek ve gıda konusuna daha gündelik bir tavrı olanlar için de turistik deneyiminin merkezinde olduğunu vurgulamaktadır (Henderson, 2009).
Tarım, turizm ve kültür gastronominin kaynağı niteliğinde olması destinasyonun, bölgesel bir çekicilik aracı olarak pazarlanmasını ve konumlandırılmasına olanak tanımaktadır. Yemekler için gerekli besinleri üretmede tarım, tarihi ve otantikliği ifade etmede kültür, gerekli alt ve üst yapıyı oluşturma turizm bir destinasyonun gastronomi turizmi destinasyonu olarak pazarlanabilmesi için önemli bir rol oynamaktadır (DuRand ve Heath 2006). Bütün bu unsurlar gastronomi turizmi çatısı altında toplanarak yerli ve yabancı ziyaretçilerin destinasyona ilişkin görüşlerini doğrudan etkilemekte ve tekrar ziyaret etme niyetlerini belirlemektedir (Boğan ve Sarıışık, 2017).
Hall ve diğerleri (2003)’ne göre gastronomi turizmi; “temel motivasyon faktörü özel bir yemek türünü tatmak veya bir yemeğin üretilmesini görmek amacıyla, yiyecek üreticilerini, yemek festivallerini, restoranları ve özel alanları ziyaret etmek” şeklinde bir tanımla yapmıştır. Bu tanım bize herhangi bir restorana yapılan gezinin gastronomi turizmi olduğu anlamına gelmediğini, bunun yerine belirli bir bölgeye
19
özgü yiyecek türünü tatma, üretim süreçlerini görme, deneyimleme arzusu veya ünlü bir şefin yemeklerini tatma arzusunun gastronomi turizmi kapsamına yer aldığını göstermektedir.
Hall ve Sharples (2003) ise turistlerin özel bir gıdayı tüketme isteği, belli bir yöreye ait ürünü tüketme isteği ve bir aşçı tarafından hazırlanan yemeği tatma isteğine yönelik yapılan seyahatlerin gastronomi turizmi faaliyetlerinin gerekçesi olarak sıralamışlardır. Gastronomi kavramında olduğu gibi, gastronomi turizminin tanımı konusunda da tek bir tanımda uzlaşmanın oldukça zor olduğu görülmektedir. Literatürde gıda ve turizm faaliyetleri ile ilgili çalışmalara baktığımızda “gastronomi turizmi”, “gıda turizmi”, “şarap turizmi” ve “mutfak turizmi” gibi çeşitli isimlerle tanınmaktadır (Çağlı, 2012).
Gastronomi turizmi ile ilgili yapılan diğer tanımlara bakıldığında, tarihsel bir konu ya da bir toplumun kültürünün yansıması olarak; kültür ve gıda arasındaki ilişkinin incelenmesine atıfta bulunmuştur (Santich, 2004). Bu bağlamda, gastronomi turizmi kavramı ilk defa 1998 yılında Lucy M. Longtarafından “culinary tourism” adıyla turistlerin farklı kültürlerin sahip oldukları yiyecekleri deneyimleme düşüncesinden ortaya atılmıştır (Kivela ve Crotts, 2006).
Long (2003)’un “Culinary Tourism” adlı kitabında gastronomi turizmi, “bilinenden farklı bir mutfak kültüründeki yiyecek ve içecek malzemelerinin yemeğe dönüştürülmesi için hazırlanmasını, sunumunun yapılmasını, yiyeceklerin tüketilmesini, yemek yeme sırasında gerçekleştirilen ritüellerini ve fiziki ortamda yer alan farklılıkları keşfetmek ve anlayabilmek amacıyla gerçekleştirilen turizm hareketi” olarak tanımlamaya çalışmıştır. Bu tanım gastronomi turizminin iki yönünü içerir (Long, 2004a). Birincisi, turistlerin yeni yiyecekleri ve bu yiyeceklerle ilişkili yeni kültürleri keşfetmeleriyle ilgilidir. İkincisi ise, gıdaları pazarlanabilir ve çekici kimlikler haline getirir. Çünkü yiyeceklerin hazırlanması, pişirilmesi, muhafaza edilmesi, ikram edilmesi ve yemek yeme gelenekleri gözlemlenebilir kültürel farklılıklardır (Hegarty ve O'Mahony, 2001). Ayrıca, yemek kültürleri “fiziksel, sosyal, kültürel, ekonomik ve estetik faaliyetler ve sistemler ağı” olarak belirtilmektedir (Long, 2004a). Bu kavram, yemek kültürlerinin turizm için bir dizi etkinliği mümkün kılabileceğini göstermektedir. Daha da önemlisi yiyecek
20
kültürünün, günlük rutin faaliyetlerin içerisine yer almasına zemin hazırlayarak gastronomi turizmine yardımcı olabilir (Long, 2004a).
• Hall ve Mitchell (2000) gastronomi turizmini, “yerel mutfakları tanımak, yerel lezzetleri tatmak, yörede bulunan ürünlerin üretiminden tüketimine kadar geçen süreci izlemek, bölge mutfağına özgü olan yemekleri tespit etmek ve deneyimlemek amacıyla gerçekleştirilen bir turizm çeşidi” olarak ifade etmişlerdir.
• Wolf (2002) gastronomi turizmini, “bir destinasyonun yiyecek ve içeceklerini keşfetme ve tatma amacıyla seyahat etmek, kalıcı ve ender gastronomi tecrübelerinin tadını çıkarmak” olarak tanımlamıştır.
• Richards (2002) gastronomi turizmi kavramını, “turistlerin yemek yapmayı öğrenebilmeleri, içeriğinde kullanılanlar malzemeler hakkında bilgi sahibi olabilmelerini, bu yolla gelişebilmeleri ve mutfak geleneklerinin içinde nasıl var olunduğuna katılabilmeleri açısından giderek büyüyen yaratıcı bir sektör” şeklinde tanımlamaktadır.
• Hall ve arkadaşları (2003) gastronomi turizmini, “birincil ya da ikincil motivasyon kaynağı olarak yerel üreticilere, gastronomi festivallerine, restoranlara, gıda tadım yerlerine yapılan ziyaretleri içeren bir turizm türü” olarak tanımlamaktadır.
• Shenoy (2005) gastronomi turizmini; “turistin gittiği noktadaki faaliyetlerinin yöresel yiyecek ile ilgili olması, yöresel yiyecek deneyiminin seyahat davranışını etkileyen önemli bir neden olması, yöresel yiyecekleri satın alma ve benzersiz yiyecek üretimi yapan bölgelerde yemek deneyimi yaşamak gibi faaliyetler” şeklinde tanımlamaktadır.
• Kivela ve Crotts (2006) gastronomi turizmini, “unutulmaz ve eşsiz bir gastronomi deneyimi yaşamak amacıyla yeni yiyecek ve içecekleri keşfetmek” olarak ifade edilmiştir.
• Smith ve Xiao (2008) gastronomi turizmi kavramını, “kişinin farklı bir mutfak sisteminin parçası olan yiyeceklerin hazırlanması, servisi, malzemeleri ve yemek tarifleri ile karşılaşması” şeklinde ifade etmektedirler. • Surenkok ve diğerlerine (2010) göre gastronomi turizmi, “özel bir restoranı
21
mahzenini ziyaret etmek sonucu doğan hareketlilik” şeklinde tanımlamaktadır.
• Karim ve Chi (2010)’ye göre gastronomi turizmi, “farklı yiyecek-içecekleri tatma, üretim sürecini görme, değişik kültürleri mutfak geleneklerini inceleyerek öğrenme, yeni öğün sistemleri ve yeme stillerini keşfetme gibi istekleri doğrultusunda gerçekleştirilen, seyahat ve konaklamayı da kapsayan bir ilişkiler bütünü” şeklinde tanımlamışlardır.
• Yüncü (2010) tarafından gastronomi turizmi, “asıl hedef olarak farklı bir yemek deneyiminde bulunmak veya bir yemeğin üretim sahasında hazırlanışını izlemek amacıyla yiyecek üreticilerini, gastronomi festivallerini ve şenliklerini ziyaret etmek” şeklinde tanımlanmaktadır.
• Harrington ve Ottenbacher (2010) gastronomi turizmini, “turistlerin daha önce yaşamadıkları bir yiyecek ve içecek deneyimi yaşayabilmeleri için seyahat motivasyonu oluşturan ve seyahat davranışlarının güdülenmesine önemli boyutlarda destek olan turizm şekli” olarak tanımlamışlardır.
• Lin ve arkadaşları (2011)’na göre gastronomi turizmi, “yiyecek ve içecekleri tatmak amacıyla seyahat etme ya da en azından seyahatin bir kısmında yiyecek ve içecekleri tatma motivasyonu ile hareket etme” şeklinde tanımlamışlardır.
• Tsai ve Horng (2012) gastronomi turizmini, “yapıldığı yörenin özelliklerini taşıyan özel yiyecekleri keşfetmek, unutulmaz lezzetler denemek için seyahat etmek” olarak tanımlamışlardır.
• Akgöl (2012)’e göre gastronomi turizmi, “temel motivasyon faktörü özel bir yemek türünü tatmak veya bir yemeğin üretilmesini görmek amacıyla, yiyecek üreticilerini, yemek festivallerini, restoranları ve özel alanları ziyaret etmek” şeklinde açıklamaktadır.
• Durlu Özkaya ve Can (2012) gastronomi turizmini; “farklı kültürlere özgü yiyecek ve içecekleri yine o kültüre özgü bir şekilde tüketmek için seyahat etmek” biçiminde ifade etmişlerdir.
• UNWTO (Dünya Turizm Örgütü, 2012)’ya göre gastronomi turizmi, “seyahatlerini kısmen veya tamamen, bir yerin mutfağını tatmak ya da gastronomi ile ilgili aktivitelerine katılmak için planlayan turistler ve ziyaretçiler için geçerli olmaktadır” şeklinde tanımlamışlardır.
22
• Deveci ve diğerleri (2013)’ne göre gastronomi turizmi “daha önce yaşanmamış bir yiyecek ve içecek deneyimi yaşamak için seyahat motivasyonu yaratan ve seyahat davranışlarının güdülenmesine önemli ölçüde yardımcı olan turizm şekli” olarak tanımlanmaktadır.
• Williams, Williams ve Omar (2014) gastronomi turizmini, “uluslararası, bölgesel veya yerel seyahatler esnasında çekici, otantik, unutulmaz yiyecek ve içecekleri deneyimleme amacıyla seyahat edilmesi” olarak tanımlamaktadır.
• Zengin, Uyar ve Erkol (2015) gastronomi turizmini, “restoran ve otellerde turistler için yemeklerin hazırlanması yerine, yerel yiyecek ve içeceklerle ilgili deneyim yaşamak amacıyla turistlerin seyahat etmesi” şeklinde bir tanımlama yapmışlardır.
• Şahin (2015) ise gastronomi turizmi, “bir bölgedeki “benzersiz ve unutulmaz" yiyecek, şarap gibi bölgeye özgü diğer gastronomik öğeleri deneyimlemek amacıyla söz konusu bölgeye gerçekleştirilen seyahat” olarak tanımlanmaktadır.
• Walter (2017) tarafından yapılan tanımına göre gastronomi turizmi, “yemek, dünyada ki bütün topluluklar ve kültürler için yaşamın temel unsurudur, dünyanın soyut mirasının önemli bir bileşeni olma özelliğini de taşımaktadır. Birçok gastronomi destinasyonu büyük oranda yerli ve yabancı turistler için giderek artan cazibe merkezleri haline gelmiştir. Gastronomi ile turizm arasındaki bağlantılar, yerel gelenek ve çeşitliliği desteklemenin yanı sıra, markanın ve pazarın desteğine yardımcı olan, kültür iletimi sağlayan, yerel ekonomik kalkınma, sürdürülebilir uygulamalar ve gıda deneyimleri için bir platform oluşturmaktadır” şeklinde tanımlanmıştır.
Gastronomi turizmi, yeni kültürlerarası görüşlerin, hızla büyümenin, toplumsal ve ekonomik kalkınmanın beslendiği önemli bir bileşen olarak görülmektedir (Ignatov, 2003). Bu kapsamda gastronomi turizmini; yöresel mutfak kültürünü tanımak, bölgeye ait ürünlerin yetiştirilmesini ve toplanmasını deneyimlemek, yöreye has bir lezzetin tadımını yapmak, mutfağın sahip olduğu geleneksel araç ve gereçleri tanımak, ünlü restoranların yemeklerini yemek amacıyla gerçekleştirilen bir turizm”
23
Genel olarak bakıldığın da gastronomi turizmi, turistler tarafından tüketilen yerel kültürün bir parçası, tarım ve ekonomik gelişimin bir parçası, bölgesel turizmin gelişmesinde ve tanınmasında etkili bir faktör, bölgelerin pazarlanmasında önemli bir anahtar hem küreselleşmenin hem de yerelleşmenin bir göstergesi ve turistler tarafından tüketilen ürün ile hizmetlerin oluşturduğu bir bütünü ifade eder (Yüncü, 2010; Hall, Mitchell ve Sharples, 2003).