Gastronomi Müzeleri

Müzeler, turizm endüstrisinin ayrılmaz bir parçası olarak, günümüzde daha çok turistin ilgisini çekmek amacıyla, sunum stillerini değiştirmekte; daha modern, canlı, hatta video görselleriyle zenginleştirilerek monoton olmaktan çıkarılmak istenmektedir (Özdemir, 2008). Gastronominin gittikçe yükselen bir değer olması hem gastronomi turizmine hem de gastronomik değer taşıyan ürünlere olan ilginin bir çekicilik olarak sunumunun artmasıyla sonuçlanmaktadır (Yılmaz, Şenel, 2014).

Müzeler, geçmişi günümüze taşıyarak bilginin nesillerden nesile aktarılmasında bir köprü vazifesi gören aracı kurumlardır (Gökalp, 2010). Mutfak kültürlerini tanıtmak ve yaşatmak gibi amaçlarla kurulan gastronomi müzeleri, mutfakta kullanılan folklorik araç ve gereçleri sergilemenin yanı sıra yöreye ait adet ve geleneklerde tanıtılmaktadır (Şengül, 2017). Yöresel yemek tariflerinden örneklerin de sergilendiği gastronomi müzelerinde bu bilginin aktarılması sergilemekten öteye geçen, sıradanlıktan uzak, modern müzecilik anlayışıyla geliştirilip, bazı yiyeceklerin tarih içindeki dönüşümünü, yerini içeren ilginç sunumlar ve atölyelerle zenginleştirilip gastro turistler için interaktif katılımlı ve eğlenceli aktivitelere dönüştürülebilmektedir.

Gastronomi müzelerini turistik bir çekicilik olarak sunulmasına ilişkin bazı öneriler şu şekilde belirtilmektedir (Yılmaz, Şenel, 2014):

 Atıl durumda olan veya günümüzde kullanılmayan endüstriyel yiyecek ve içecek fabrikalarını tekrar düzenleyerek müze haline getirmek.

 Peynir ve şarap üretim yerleri ile özellikle eski zeytinyağı fabrikalarını, zeytin, zeytinyağı ve zeytinyağlı ürünlerin üretiminde kullanılan araç-gereç ve ekipmanla birlikte sergilenecek şekilde ziyaretçilere açmak.

 Gastronomi ile ilgili çok sayıda festival düzenleyen destinasyonlarda yiyecek-içecek ürünlerinin tarihine, üretimine ve tadımına yönelik butik tip müze oluşturmak.

 Bazı yiyeceklerin geçmişten günümüze üretim aşamasının seyredileceği ve tadımının yapılabileceği kırsal turizm ve gastronomi ile bağlantılı butik müzeler açmak.

Tek bir ürüne yönelik yapılandırılan müzeler çoğunlukla o ürünün üretiminin yapıldığı bölgelerde kurulmaktadır ve üretim alanları olan tarlalarla birlikte müzesinin de gezilmesi ürüne ait turu tamamlayıcı bir nitelikte olmaktadır ki örneğin çay müzeleri çoğunlukla çay üretimi yapılan bölgelerde kurulmakta, küçük yerel çay bahçelerine ve fabrikalarına yapılacak ziyaretler müze ziyaretlerini tamamlayıcı

nitelikte olmakta ve aynı zamanda organize çay turlarının da önemli bir parçası olmaktadır (Joliffe, 2003).

Aşağıda Tablo 8’de, gastronomi eksenli müzeler, uygulamadaki örnekleri ve işlevlerine yönelik olarak kültürel miras, endüstriyel miras, kırsal turizm ve popüler kültür başlıkları altında incelenmektedir. Kültürel miras sınıfındaki müzelere örnek olarak Gaziantep’in ve Şanlıurfa’nın yerel yemek özelliklerini, yapılış yöntemlerini içeren Emine Göğüş Mutfak Müzesi ile Şanlıurfa Mutfak Müzesi verilebilir. Çanakkale’ de bulunan Adatepe Zeytinyağı Fabrikası Müzesi ve Kuşadası’nda bulunan Oleatrium, Roma dönemi öncesine kadar uzanan bir süreci sergilemekte olan endüstri mirasına dayalı müzelere örnek olarak verilebilir. Kırsal turizme dayalı müze örneği olarak verilebilecek Kars’ta bulunan peynir müzesi ise Kars kaşar peyniri ve gravyerinin yapım aşamalarını aktarırken, tadımların yapılabildiği ve fotoğrafların çekilebildiği bir müzedir. Popüler Kültürü yansıtan özellikteki müzelere örnek olarak ise Atlanta’da ki Coca Cola müzesi gösterilebilir (Yılmaz ve Şenel, 2004).

Tablo 8: Gastronomi Müze Türleri

Müze Türü Tanım

Kültürel Mirasa Dayalı

Bölgenin kendine has yiyecek- içeceklerini, yeme-içme alışkanlıklarını ve kültürel değerlerini yansıtan müzelerdir.

Endüstri Mirasına Dayalı

Yiyecek-içecek üreten eski fabrika gibi üretim yerlerini tekrar değerlendirmeye yönelik, üretim tarihini yansıtan müzelerdir.

Kırsal Turizme Dayalı

Yiyecek-içeceklerin üretimini, tarım halinden nihai ürün haline gelinceye kadar izleme, hatta bu üretim sürecine katılma imkanı

tanıyan müzelerdir. Popüler Kültüre

Dayalı Popüler kültür unsuru yiyecek-içeceklerin tarihini yansıtan müzelerdir. Kaynak: Hakan Yılmaz, Pınar Şenel (2014). Turistik Bir Çekicilik Olarak Gastronomi Müzeleri, s.501.

Dünyada birçok çay müzesi olması, çay ile ilgili kültür ve tarihin korunmasına ve yorumlanmasına ilişkin eğilimlerin de turistik cazibe olarak değerlendirildiğinin bir göstergesidir. Sadece çaya odaklanmayan başka müzeler de çay veya çay ile ilgili eserlerin sergilendiği galerilere ve/veya sergilere sahip olabilmektedir. Örneğin, İngiltere’de ki Norwich Kalesi Müzesi yaklaşık 1720’den günümüze kadar neredeyse 3000 çaydanlığın sergilendiği Twining Çaydanlık

Koleksiyonuna ev sahipliği yapmaktadır (Joliffe, 2003).

Bu etkenler çay turizminin gastronomi turizminin bir özel-ilgi türü olarak gelişmekte olduğuna yönelik göstergelerdir. Bu sebeple ‘Çay turizmi ‘çay içeceğinin tarihi, gelenekleri ve tüketimi ile motive olan bir turizm olarak tanımlanabilir (Joliffe, 2003). Çay turizmi örneğinde olduğu gibi, zengin mutfaklara sahip destinasyonlar kendi öne çıkan yöresel ya da geleneksel ürünlerini ve kültürlerini kuracakları gastronomi müzeleri içerisinde tanıtabilirler.

Türkiye’de yer alan gastronomi müzeleri incelendiğinde Tablo 9’da, şarap, zeytin ve zeytinyağı, peynir, arıcılık ve bölge mutfak kültürünü tanıtan ürün ve eşya temalı müzeler olup, bu müzelerde içerik olarak üretime ait tarihi ve/veya güncel malzemeler, geleneksel üretim, pişirme, saklama yöntemlerine yönelik sunum, notlar, varsa arkeolojik ve etnografik objeler, adetlere ait canlandırmaların tasvir edildiği kısımlar ile nihai ürünün tadım ve satışının yapıldığı bölümler yer almaktadır.

Tablo 9: Türkiye’deki Gastronomi Müzeleri ve Faaliyet Alanları

Şehir Gastronomi Müzesi Adı Faaliyet Alanı Kuruluş Yılı

Çanakkale Adatepe Zeytinyağı Müzesi Zeytinyağı 2001

Tekirdağ Mürefte Feyzi Kutman Şarap

Müzesi Şarap 2004

İstanbul Mutfak Sanatları Akademisi

Gastronomi Müzesi Mutfak Gereçleri 2004

Balıkesir Edremit Evren Ertür Tarihi

Zeytinyağı Aletleri Müzesi Zeytinyağı 2005

Gaziantep Emine Göğüş Gaziantep Mutfak

Müzesi Yöresel Mutfak Kültürü 2008

Aydın Çine Arıcılık Müzesi Arıcılık 2010

Muğla Özel Muğla Arıcılık Müzesi Arıcılık 2010

Kars Ekomüze Zavot Peynir 2011

Aydın Oleatrium Zeytin ve Zeytinyağı

Tarihi Müzesi Zeytin ve Zeytinyağı 2011

Şanlıurfa Şanlıurfa Geleneksel Mutfak

Müzesi Yöresel Mutfak Kültürü 2011

Erzurum Erzurum Evleri Restoran Müze Yöresel Mutfak Kültürü 2011

Hatay Antakya Tıbbi ve Aromatik Bitkiler Müzesi

Tıbbi ve Aromatik

Bitkiler ve Baharatlar 2013 Konya Ateş-baz-ı Veli Kompleksi Mevlevi Mutfak Kültürü Tamamlanmamış

Hatay Antakya Mutfak Müzesi Yöresel Mutfak Kültürü Tamamlanmamış Kaynak:Serkan Şengül (2017). Turizm Arz Kaynağı Olarak Gastronomi Müzeleri s. 262

Müzelerin, mutfak kültürünün zengin olduğu şehirlerde yoğunlaşması bu şehirlerin mutfaklarının tanıtımı ve korunması açısından çok anlamlıdır. Gastronomi müzeleri; gastro turistler için ilgi çekici bir turistik ürün çeşidi olarak, destinasyonların kendi yemek kültürlerini koruması, geliştirmesi ve pazarlamasına katkı sağlayacaktır.