Görev ve Yetkileri

Ombudsmanlık kurumunun insan hak ve özgürlüklerinin ihlale uğraması durumunu denetlemesi aşağıdakı haklara sahip olması gerekmektedir. Kamu kuruluşlarının, yerel kuruluşların ve görevli kişilerin faaliyetlerini denetlemek için bağımsız organlarla birlikte hareket etmek; tatkikat yapmak için yetkili kamu kuruluşlarına yol göstermek; kamu kuruluşları, yerel kurulu.lar ve görevli kişilerden belgeler istemek ve almak; hakimler dışında diğer görevli kişilerden açıklama belgeleri istemek; cinayet işleri ile ilgili yürürlüğe girmiş yasalarla, kanunlarla, tüzüklerle ilgili bilgili olmak; hapishaneleri ziyaret ederek orda bulunanların şikayetlerini dinlemek;

askeri hizmet yapan insanlarla ilgilenmek. Müvekkil’in faaliyetinin temel yönleri aşağıdakı gibidir (Yıllık Rapor 2011):

a) Aff, vatandaşlık, sığınacak verilmesi ile ilgili konuların çözüm bulmasına ilişkin cumhurbaşkanına önerilerde bulunur;

b) Milli Meclise insan hak ve özgürlüklerinin korunması amacıyla kanun ve yasaların yürülüğe girmesine ve tekrar bakılmasına ilişkin teklifler sunar;

c) Mahkemelerde belgelerin yitirilmesi, zamanında verilmemesi ve mahkeme kararlarının uygulamda geciktirilmesi ile ilgili insan haklarının ihlaline dair şikayetlere bakar.

Şunu da belirtmek gerekir ki, Müvekkil insan hak ve özgürlüklerinin korunması için çalışan diğer kamu kurumlarının görev ve yetkilerini sınırlamamakta ve onların yerine geçememektedir.

4.6.1.1. Ombudsman’ın Görev Alanına Giren Kurumlar

Mahkeme, ordu ve yerel kuruluşlar klassik Ombudsmanlık kurumunun yetki alanına giren kurumlardır. Azerbaycan Cumhuriyyeti’nin insan hakları üzre Müvekkili’nin görev ve yetkileri Kanunun 1. maddesine göre Azerbaycan Cumhuriyyeti Anayasası’nda ve Azerbaycan Cumhuriyyeti’nin taraf olduğu uluslararası anlaşmalarla belirlenmekte ve Müvekkil, Azerbaycan Cumhuriyyeti’nin kamu ve yerel kuruluşları, görevli kişileri tarafından ihlale uğratılmış insan hak ve özgürlüklerinin korunması için oluşturulmuştur. Müvekil’in faaliyeti diğer denetleme kurumlarının görev ve yetkilerini sınırlamamakta ve onun yerine geçmemektedir (Yıllık Rapor 2010).

Azerbaycan Cumhuriyyeti’nde Ombudsmanlık kurumu, kamu ve yerel kurumlar tarafından ihlale uğratılan insan hak ve özgürlükleri, Azerbaycan Cumhuriyyeti Cumhurbaşkanının, Azerbaycan Cumhuriyyeti Milli Meclisi’nin millet vekillerinin ve Azerbaycan Cumhuriyyeti hakimlerinin faaliyetinin denetlenmesi Müvekkilin yetkileri arasına girmez. Mahkemelerin bağımsızlığının sağlanması için Müvekkil onların işlerine müdahele edemez. Ama mahkemelerde belgelerin kaybolması, zamanında verilmemesi, mahkeme kararlarının yürürlüğe girmesinin geciktirilmesi ilgili insan haklarının ihlale uğratılması ile ilgili şikayetlerle ilgilenm ek hakkına sahiptir (Yıllık Rapor 2005).

Sonuç olarak diyebiliriz ki, Müvekkil, Cumhurbaşkanı, millet vekilleri, mahkemeler dışında diğer kamu kurum ve kuruluşlarını denetim altına alabilir.

4.6.1.2. Ombudsman’ın Görev Alanına Giren Konular

Müvekkil, aff, vatandaşlık, siyasal sığınma yeri verilmesi gibi konularla ilgili Cumhurbaşkan’a öneride bulunabilir. Milli Meclis’e insan hak ve özgürlüklerinin korunması amacıyla kanunların yürürlüğe girmesine ve yeniden bakılması için öneride bulunabilir. Müvekkille ilgili Kanun’un 1.6. şıkkına göre, mahkemelerin icrasının geciktirilmesi durumunda, belgelerin kaybolması ve zamanında verilmemesi ile ilgili insan haklarının ihlaliyle ilgili şikayetlere bakma hakkına sahiptir. Kanun’a esasen aff, vatandaşlık. Siyasal sığınma yerlerinin verilmesi ile ilgili Cumhurbaşkanı’na, insan hak ve özgürlüklerinin korunması için kanunların oluşturulması, onlara yeniden bakılması ile ilgili Milli Meclis’e öneriler vermektedir.

Azerbaycan’da, Müvekkil insan hakları ihlallerini incelerken kanunen aşağıdaki yetkilere sahiptir (Yıllık Rapor 2011):

a) Herhangi bir engelleme olmaksızın ve önceden haber vermeksizin devlet organlarına, belediyelere, orduya ait birimlere, hapishane ve nezarethanelere dahil olma ve tutuklu ya da mahkumlarla görüşmek;

b) Devlet organları ve belediyelerden, vazifeli şahıslardan ihtiyaç duyulan belgeleri on gün içinde almak, reddeden kararları incelemek;

c) Yetkili şahıslardan yazılı belgeler almak;

d) Şikayet konusu hallerin denetlemesi için çeşitli kurumlara görevlendirmelerde bulunmak;

e) Çeşitli devlet organ ve teşkilatlarına bilirkişi raporunun hazırlanması konusunda görevler vermek;

f) Devlet ve belediye organlarının rehberleri ve diğer vazifeli şahısları, ordu birimlerinin komutanlarını, hapishane ve tutukevlerinin ve nezarethanelerin rehberlerine yönelik şikayetleri evleviyetle görüşmek.

Hakları ihlal edilmiş şahsın rızası ile özel sosyal önem arzeden hallerde veya haklarını kendi başlarına müdafaa yeteneği olmayan hallerde Müvekkil doğrudan kendisi de araştırma yapabilmektedir (Yıllık Rapor 2004).

Müvekkil şikayetin araştırılması zamanı insan haklarının ihlal edilmesi durumu aşkar ettikte kamu ve yerel kurumlardan, görevli kişilerden o hakların korunmasını telep etmek, cinayet durumu sözkonusu oldukta yetkili organlara soruşturma başlatılması için müracaat etmek, insan haklarını ihlal eden kişiler için soruşturma başlatılması ile ilgili yetkili organlara önerilerde bulunmak, ihlale uğratılan hakların yeniden berpa edilmesi için mahkemeye, kişinin hak ve özgürlükleri yürürlükte olan anlaşmayla ihlal edildikte ise Anayasa mahkemesine müracaat etmek hakkına sahiptir (Madde 13).

Müvekkil her yıl insan haklarının durumuyla ilgili bilgileri Cumhurbaşkanı’na verir ve bu bilgilerle Milli Meclis karşısında sunum yapar (Madde 14).

4.6.1.2.1. Vatandaş Haklarının ve Siyasal Hakların Korunması

Müvekkil’in vatandaş ve siyasal hakları korumasına ilişkin açıklamlar Müvekkil 2011 yılına ait yıllık raporunda aşağıdaki şekilde açıklanmıştır.

Serbestlik Hakkı- Müvekkil’in faaliyetinin temel yönlerinden biri serbestlik, bağımsızlık hakkının korunmasıdır. Vatandaşın şahsiyyet vasikesinin (kimlik) olması onun haklarını serbest kullanmasına olanak sağlamaktadır. Vasikeleri kaybolmuş, süresi bitmiş, vasikesi Sovyetler döneminden kalmış ve yenilenmesi gereken vatandaşlar için yeni kimliklerin sağlanması Müvekkil’in denetim kapsamı içinde gerçekleşmektedir.

Müvekkil yurt dışında belirli bir süreliğine meskunlaşmış vatandaşlarımız için genelvatandaş pasaportu sağlanması için İç İşleri Bakanlığına teklifler vermiş, konuyla ilgili gerekli işlemler yapılmaktadır.

Tehlikesiz Yaşama Hakkı-Toplumun yerleştiği yerlerde yüksek binaların inşasına izn vermiş organlar toplumun tehlikesizliği için hiçbir önlem almadığı da görülmüştür. Bu durumla karşilaşan vatandaşlar çareyi Müvekkil’de aramaktadırlar.

Şikayetlere bakıldığında yaşanmayacak durumda olan binalarda yaranabilecek tehlikeler gerekli kurumlara bildirilmiş, ama bu kurumlar daha üstlerine bu durumu bildirmke yerine vatandaşlara mahkemelere başvuru yapılması çare olarak gösterilmiştir.

Müvekkil bu durumların gerekli devlet kurumlarına bildirmekte ve tehlikleri önlemke için gerekli işlemlerin yapılması ile ilgili bu kurumları bilgilendirmekedir.

Fikir ve Söz Serbestliği Hakkı- Cinayetle suçlanan ve tacize uğramış insanlarla ilgili onların izni olmadan hiçbir kitle iletişim aracında bilgi yayınlanamaz. Müvekkil bu konuda televizyon şirketlerini de bilgilendirmiştir.

İnanç, İfade ve Vicdan özgürlüğü- Vatandaşların vicdan ve din özgürlüyü Müvekkil’in ilgi alanında olan konulardandır. Müvekkil bu konularla ilgili gelen şikayetleri de incelemkete ve ilgili kurumları bilgilendirmektedir.

Vatandaşlık Hakkı- Bazı bölgelerde evliliklerin resmileştirilmemesi ve yeni doğulan çocukların zamanında resmi işlemlerinin yapılmaması sorunları Müvekkil’in müdahelesi sonucunda çözüme kavuşmkatadır.

Seçim Hakkı- Vatandaşların seçki kurallarıyla ilgili bilgilendirilmesi ile ilgili ilgili kurumlar bilgilendirilmketedir. Müvekkil sonraki seçkilerde de mevcut sorunların tekrar edilmemesi için bilgilendirme işlerinin zorunluluğunu vurgulamaktadır.

Başvuru Hakkı- bir sıra kamu kurumlarında Sıcak Hatların (3 rakamlı) gösterilmesi başvuruların daha hızlı yapılmasına olanak sağlamaktadır. Şikayetlerin araştırılması zamanı görünen odur ki, çoğu zaman vatandaşlar başvurunun nereye yapılacağını, doğru adresi bilmedikleri için sorunların çözüm bulması daha da uzamaktadır. Bu sebepten başvurular Müvekkil’e yapılmkata, Müvekkil durumu ilgili organa bildirmektedir.

4.6.1.2.2. Ekonomik ve Sosyal Hakların Korunması

Müvekkil’in ekonomik ve sosyal hakları korumasına ilişkin açıklamlar Müvekkil 2011 yılına ait yıllık raporunda aşağıdaki şekilde açıklanmıştır.

İş Hukuku- Sosyal savunma yerlerinde, özellile çocuk esirgeme yurtlarında çalışan insanların (özellikle de sağlık problemleri olan çalışanlar) aylık ücretlerinin artırılması yönünde işler görülmektedir. Bazı yerlerde ekonomik kriz bahanesiyle emekli yaşına gelen insanlar işten keni istekleri olmadan çıkarılmaktadır. Bu durumdaki insnaların şikayetleri de Müvekkil’e bildirilmekte, müvekkil gerekli işlemleri yapmkt v ilgili organlara durumu bildirmektedir.

Sosyal Teminat Hakkı- Müvekkil sosyal teminata ihtiyacı olan insanların mevcut durumlarını araştırmkata ve kanunlarda bu konuyla ilgili bazı değişikliklerin yapılması teklifini ileri sürmektedir. Emekli maaşlarının zamanında verilmesi ve artırılması yönünde işler yapılmaktadır. Hiçbir yerde çalışmayan, emekli yaşına gelmediyi için emekli maaşı da almayan kişiler sosyal teminat hakları ihlal edilmiş sayılmkatadır.

Eğitim Hakkı- Azerbaycan’da 4500 orta okul bulunmaktadır. Müvekkil okul bınalarının durumunu araştırmkata, gerekli olduğu durumlarda ılgılı kurumlara binaların tamir edilmesi ve yeni binaların inçası ile ilgili talimat vermektedir. Müvekkil öğrenciler için dersliklerin yeterli sayıda basılması ve öğrencilere devlet hesabına

verilmesi için teklifte bulunmuştur. Müvekkil’in teklifi sayesinde okullarda Müvekkil Aparatı’nın sıcak hatt rakamları duvarlardan asılmış.