Görüntüleme yöntemleri

Görüntüleme yöntemleri olarak mamografi, ultrasonografi, bilgisayarlı tomografi ve manyetik rezonans görüntüleme (MRI) en fazla kullanılan yöntemlerdir. Özellikle mamografi, ucuz olması sebebiyle dünya genelinde en fazla kullanılan yöntemlerden biridir.

a. Mamografi:

Mamografi, meme dokusunun özel olarak tasarlanmış röntgen cihazları tarafından, düşük dozajlı X-ışınlarıyla yüksek kontrastlı ve yüksek yoğunluklu filmler üzerine alınan görüntüsüdür. Meme kanserinin tedavisinin başarıya ulaşmasında erken teşhis çok önemlidir. Bu işlem mamografi sayesinde ucuz ve hızlı bir şekilde sağlanabilir. Mamografi ile en ufak değişimler anlaşılıp, elle muayenede fark edilemeyen nodüllerin büyümesi tespit edilebilir. Mamografi, meme kanserinin erken teşhisinde mevcut en kullanışlı, hesaplı ve düşük radyasyonlu ve göreli olarak doğru olan bir yöntemdir. (Mini ve Tessamma, 2003). Tespit edilen kitlenin kanserli olup olmadığının belirlenmesinde de mamografi kullanılabilir. Bu görüntüleme yönteminin yanlış negatiflik oranı %10 ile %20 arasında değişmektedir.

Duyarlılık ırk, östrojen tedavisi, yaş ve meme yoğunluğu ile ilgilidir. Duyarlılık 40 yaş altında %54, 40-49 yaş arasında %77, 50-64 yaş arasında %78, 64 yaştan büyük kadınlarda %81 oranlarında görülür (Sayman, 2006).

Mamografi genel olarak iki bölümde incelenebilir. Birincisi, hastalık olup olmadığını belirlemek amacıyla yaptırılan kontrol amaçlı mamografi, ikincisi de hastalık riski taşıyan memeye uygulanan tanı amaçlı mamografidir. Kontrol amaçlı mamografi, hiç bir şikâyeti olmayan kadınlarda olası meme kanserlerini erken aşamada teşhis etmek için kullanılır. Tanı amaçlı mamografi, kuşkulu dokunun tam yerini, boyutunu belirlemek ve çevre dokuyla lenf bezlerini görüntülemek amacı ile yapılır. Tanı amaçlı bir mamografide meme, kontrol amaçlı mamografide olduğundan daha fazla açıdan görüntülenir.

Mamografi çekilirken, işlemi gerçekleştiren uzman, hastayı gerekli konuma getirerek her bir memeyi ayrıca görüntüler. Her çekimde meme, fotoğrafik bir filmin üstüne konumlandırılır ve şeffaf iki levha arasına sıkıştırılır. Bu işlem memenin düzleşmesine neden olur ve daha fazla doku parçasının üst üste gelmeden görüntülenmesini sağlar. Bazı durumlarda uzmanlar, mamografiden önce, meme derisi üzerine yapışkan yer belirleyiciler koymaktadırlar. Bunlar mamogramlar üzerinde belirgin bir işaret oluştururlar. Bu işaretlemenin amaçlarından biri, kanserle ilişiği olmayan, örneğin daha önce yapılan bir ameliyatın izleri gibi oluşumların işaretlenmesidir. Benzer işaretler, şüpheli bölümleri belirtmek için de kullanılmaktadır. Mamogramdaki yer bilgisini pekiştirmek için, meme ucuna da bir işaretleyici konulabilir. Mamogram çekilirken, Şekil 2.6.’da gösterildiği gibi bir X-ışını kaynağı çalıştırılır ve oluşan ışınlar sıkıştırılmış olan memenin içinden geçerek, alttaki fotoğraf filmine ulaşır. Film üzerinde bulunan özel bir fosfor tabakası, üzerine düşen X- ışınlarının gücüne göre parlar ve parlaklık fotoğraf filmi tarafından kaydedilir. X-ışınları, farklı yoğunluktaki ve tipteki dokulardaki soğurulma oranı farklı olduğu için, memenin içyapısı görüntülenmiş olur.

Şekil 2.6. Mamografi çekim işlemi

Meme, yağ, lif dokusu ve salgı bezlerinden oluşmuştur. İyi huylu tümörler ve kanser olan kitleler de dahil olmak üzere, meme kitleleri mamogram filmi üzerinde beyaz bölgeler olarak görünürler. Yağ, mamogram filmi üzerinde siyah olarak görünür. Bunun dışındaki her şey (salgı bezleri, bağ dokusu, tümörler, mikrokalsifikasyon gibi diğer önemli anormallikler) mamogram filmi üzerinde farklı gri tonları olarak belirir. Şekil 2.7. (a)’da Necmettin Erbakan Üniversitesi Meram Tıp Fakültesi Radyoloji Bölümü’nden alınan normal bir mamografi, Şekil 2.7. (b)’de Necmettin Erbakan Üniversitesi Meram Tıp Fakültesi Radyoloji Bölümü’nden alınan mikrokalsifikasyonlu bir mamografi görülmektedir.

(a) (b)

Kontrol amaçlı mamografi yapılırken, sağ ve sol memeler ayrıca görüntülenir. Bu işlem sırasında, üstten Cranial-Caudal (CC), bir açıyla eğimli olarak yandan MedioLateral- Oblique (MLO), dışarıdan içeriye doğru yandan alınan Lateromedial (LM) ve memenin ortasından dışarıya doğru alınan Mediolateral (ML) görüntüler vardır.

RADS sınıflaması

Mamografi, BIRADS (Breast Imaging and Reporting Data Systems) adı verilen kriterlerle rapor edilir. Bu sınıflama aşağıdaki Çizelge 2.1.’de verilmiştir (Meme Sağlığı Dergisi, 2007).

Çizelge 2.1. BIRADS sınıflaması

Kategori 0 İlave görüntüleme yöntemlerine ihtiyaç var Kategori 1 Normal mamogram

Kategori 2 Benign bulgular

Kategori 3 Muhtemelen benign bulgular Kategori 4 Şüpheli bulgular

4A: Hafif derecede kuşkulu 4B: Orta derecede kuşkulu 4C: İleri derecede kuşkulu

Kategori 5 Yüksek olasılık ile malignite düşündüren bulgular Kategori 6 Malign olduğu bilinen (biyopsi ile verifiye) ancak

henüz kesin tedavi uygulanmamış olgular

b. Ultrasonografi:

Ultrasonografi (US), meme hastalıkları tanısında kullanılan önemli bir görüntüleme yöntemidir. Ultrasonografi, ultrasonik dalgaları bilgi taşıyıcısı olarak kullanır. Bu dalgalar, 1 MHz ile 10 MHz frekansları arasında, duyulamayan dalgalardır. Ultrason görüntüleri, dokular ve dokular arasındaki küçük yapılardan enerjinin geriye saçılımı yoluyla oluşturulur. Bu yöntem, özellikle yüksek frekanslarda, yüksek çözünürlüklü görüntüler oluşturur ve iyonlaştırıcı radyasyon gerektirmez. Bu görüntüleme yönteminin zayıf olduğu yönleri ise, yumuşak dokuların göreceli olarak zayıf kontrastlı olması, gaz ve kemiklerin ultrason dalgalarının geçişini engellemesi nedeniyle bazı organların görüntülenmesinin zorlaşmasıdır (Ammari, 2008).

Meme ultrasonografi raporlamasında da BIRADS değerlendirme kriterinin kullanımı, ultrasonografi bulgularının tanımlanmasında dil birliğini sağlamak, klinisyenlere net sonuç vermek ve doğruluğu arttırmak açısından yararlı standart bir terminoloji imkanı sağlamaktadır (Öztürk ve Demirkazık, 2007).

c. Bilgisayarlı Tomografi (BT):

BT, 1970’li yılların başlarından itibaren kullanılan ve bilgisayar yardımıyla elde edilen ilk medikal görüntüleme yöntemidir. Bilgisayarlı tomografi x-ışını (röntgen) kullanılarak vücudun incelenen bölgesinin kesitsel görüntüsünü oluşturmaya yönelik radyolojik teşhis yöntemidir. İnceleme sırasında hasta bilgisayarlı tomografi cihazının masasında hareket etmeksizin yatar. Masa manuel ya da uzaktan kumanda ile cihazın ”gantry” adı verilen açıklığına sokulur. Cihaz bir bilgisayara bağlıdır. X-ışını kaynağı incelenecek hasta etrafında 360 derecelik bir dönüş hareketi gerçekleştirirken ”gantry” boyunca dizilmiş dedektörler tarafından x-ışını demetinin vücudu geçen kısmı saptanarak elde edilen veriler bir bilgisayar tarafından işlenir. Sonuçta dokuların birbiri ardı sıra gri tonlarda kesitsel görüntüleri oluşturulur (Prince ve Links, 2006).

d. Manyetik Rezonans Görüntüleme (MRG):

Manyetik rezonans görüntüleme (MRG) büyük mıknatıslarla oluşturulan güçlü manyetik alan içinde radyo dalgaları kullanılarak belirli anatomik yapıları, diğer yapılardan net olarak ayırt etmek, sağlıklı ve hastalıklı dokular arasındaki farklılıkları saptamak ve tanımlamak için kullanılan bir tıbbi tekniktir. İlk kez 1973 yılında Paul Lauterbur tarafından gösterilmiştir.

Manyetik rezonans görüntüleme (MRG) insan vücudunun yüksek kontrast çözünürlükte görüntülenmesine olanak sağlayan bir görüntüleme tekniğidir. MRG güçlü bir magnet ve radyo dalgaları ile X-ışını veya diğer radyasyonları kullanmadan vücudun organ ve yapılarını detaylı görüntülenmesini sağlayan güvenli bir tanısal uygulamadır. İnsan vücudunun yaklaşık %63’ünde yer alan hidrojen atom çekirdekleri MR sinyalinin kaynağını oluşturur (Oyar, 2008).

Bu teknik kanser, kalp ve damar rahatsızlıkları, eklem ve kas-iskelet düzensizlikleri gibi patolojik durumlarda geniş bir kullanım alanına sahiptir. MRG ile kemiklerin yakınındaki ve çevresindeki yumuşak dokuların çok temiz görüntülerini elde etmek mümkün olduğu için özellikle diz, omuz ve bilek gibi eklemlerin etkilendiği spor yaralanmalarında kullanılmaktadır. Manyetik Rezonans Görüntüleme, göğüs kanserinin erken teşhisinde önemli rol oynayan geleneksel x-ışınlı mamografiye alternatif bir yöntem olarak kullanılmaktadır.