BÖLÜM 1: FİZİKİ COĞRAFYA ÖZELLİKLERİ
1.5. Hidrografik Özellikleri
1.5.3. Göller ve Bataklıklar
Doğal Göller: Araştırma alanında bulunan doğal göller Acarlar longozu, Kanlıgöl ve Kamış Gölüdür. Bu göller inceleme alanının kıyı kesiminde, Sakarya deltasında yer alır. Sakarya Deltasındadır. Göller birer gideğenle suları boşaltan açık havzalardır.
Acarlar Gölü: Acarlar gölü, Sakarya nehrinin Karadeniz’e ulaştığı ağız kesiminin yaklaşık 6km batısından başlayarak batıya doğru kıyı gerisinde uzanır. Kıyı çizgisinden ortalama 1.5 km içeride ve kıyıya paralel bir uzanım gösteren Acarlar gölünün uzunluğu yaklaşık 12 km, genişliği ise 250 m ile 1250 m arasında değişmektedir. ( Doğusu Karasu, batısı ise Kaynarca ilçelerinin sınırları içinde kalan Acarlar, 23 km²’lik büyüklüğüyle Türkiye’nin tek parça halindeki en büyük subasar ormanıdır.) Araştırma sahası içerisinde güneybatıdan Kaynarca ve Yırtmaç deresi, Karasu ilçe sınırlarında ise güneyden Kancalar (Terzioğlu) deresi ile bunlara bağlanan küçük kollardan beslenen longozun su seviyesi yağışa ve mevsim şartlarına göre yıl içinde 1 ile 5metre arasında değişir. Longozun fazla suları doğudan Okçudere (Ökçe Dere) kanalıyla Sakarya Nehri’nin ağız kesimine boşalır. Longoz (Subasar orman) alanı; Karasu ve Kaynarca’nın, Denizköy – Karamüezzinler – Taşlıgeçit – Başoğlu – Camitepe – Birlik – Turnalı – Büyükyanık – Üçoluk – Ortaköy - Zongildik köylerinin arasında kalır. Acarlar gölünün toplam alanı 2517ha olup 861ha alanı bataklıktır. Göl arazi parçasına ait olup, açılan kurutma kanalı neticesinde tarım arazisine dönüşmüş 360ha alan mevcuttur.
Acarlar gölü lagün (denizkulağı) özelliğinde olup, satıhlarda değişik özelliklerinde volkanik kayaç, fliş serisi, eski karasal sediment ve değişik yaşlardaki (Eosen-fliyosen) kayaçlar yüzeylenmektedir. Gölün tabanı alüvyon depoları ile kaplı olup kıyı kesiminde kumul depoları, gölün yakın çevresinde ise bataklık ürünü killi depolar mevcuttur.
Sahanın ekolojik dengesi yıpratılmış olmakla beraber halen doğallığını korumaktadır. Zengin bitki örtüsü (florası) korunan yaban hayvan türlerine bol ve çeşitli beslenme olanakları sağlamaktadır. Ayrıca, gölün sık ormanlarla kaplı olması ve su altı bitkisinin sıklığı hayvanlar için ideal korunma alanı sağlamaktadır. Bu durum hayvanların
yuvalanma, yumurtlama ve yavrulamaları için mükemmel şartlar sağlamaktadır. Yabani hayvanların birbirine tehdit oluşturmadığı görülmüştür. Su kuşları ile yırtıcı kuşların beslenme farklılığı nedeniyle de beslenmeleri açısından rekabetin olmadığı belirlenmiştir.
Saha longoz ormanları ile kaplı olup göl tabanı tamamen geçilmez çok sık bitki örtüsüyle kaplıdır. Sazlık ve bataklık özelliği taşımaktadır. Gölün su kaynağını; dereler, kış mevsimindeki yağışların etkisiyle taban suyunun yükselmesi ve Sakarya nehrinde oluşan taşkınlarla gelen sular oluşturmaktadır ( Şekil 35).
Gölde yaşayan başlıca su canlıları ise; sazan, yayın, yılanbalığı, sarıbalık, yağlıbalık, kızılkanat, turna, kefal gibi balık türleri ile zengin kurbağa türleri, tatlı su kaplumbağaları ve tatlı su yılanlarıdır.
Acarlar gölü (2517ha) yaban hayatı koruma ve geliştirme sahası kapsamına alınmış olup sit alanı ilan edilmiştir. Bu sahada zirai mücadele yapılmamaktadır. Saha içerisinde; enerji nakil hatları, yerleşme alanları ve sanayi tesisleri yoktur. Ancak sulama ve drenaj kanalları bulunmaktadır. Göl içerisinde ve çevresinde toprak yollar mevcuttur.
Acarlar gölünde insan tesiriyle birtakım olumsuzluklar gözlenmektedir. İnsanların oluşturduğu olumsuzlukların başında da avcılık gelmektedir. Acarlar gölü doğal yaşamının, bilinçsiz avlanma nedeniyle tehdit altıda olduğunu söyleyebiliriz. Bu tehditler, sabah ve akşam bekleri, gümecilik, kayıklarla göl içerisinde avcılık ile yavru ve yumurta toplama şeklinde gerçekleşmektedir.
Göl çevresinde yapılan tarım, yaban hayvanları için kolay besin bulmalarını sağlasa da yapılan zirai mücadele göl doğal hayatına zarar vermektedir. Ağaç kesimleri ve kök bitkilerinin toplanması da insan eliyle verilen zararlardandır. Yine, tarım faaliyetleri esnasında tarım makinelerinin yaptığı gürültü ve insan varlığı kuluçka ve yumurtlama dönemlerinde olumsuz etkiler yapmaktadır. Türkiye Çevre Koruma ve Yeşillendirme Kurumu (TÜRÇEK) tarafından 2005 yılında çevre halkının göl yaşamına duyarlılığını
artırmak amacıyla, Karasu’nun Karamüezzinler Köyü’nde bir yıl süre ile Acarlar Longozu Çevre Eğitim ve Ziyaret Merkezi açılmıştır.
Longoz, T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından yürütülen Biyolojik Çeşitlilik ve Doğal Kaynak Yürütme Projesi’nin (GEF II) yaygınlaştırma alanı seçilerek, Dünya Bankası’nın desteğini de kazandı. Şu an halen Bakanlık tarafından bölgede çalışmalar yürütülmektedir. Bu destek özellikle alanın tanıtılması ve koruma kullanma dengesinin kurulması çalışmaları açısından önem taşımaktadır. Acarlar gölünde göl soğanı (Leucojum aestivum) sökümü kontrolsüz olarak yapılmaktadır. (Tarım ve Köyişleri Bakanlığı’nın 2006 yılı ihracat listesi (Tebliğ No:2005/44) hakkındaki tebliğde ‘Sakarya İli Karasu ve Kaynarca ilçelerinden sökümü yasaktır.’ ibaresi bulunmaktadır.) Turnalı Tarımsal Kalkınma Kooperatifi bu ürünün ekolojik dengeyi bozmadan ve bölge üreticilerine ek gelir sağlama doğrultusunda çalışmalarını sürdürmekte, sürdürülebilir yönetim için projeler geliştirmektedir.
Şekil 32 Acarlar Gölü
Tablo 19 Acarlar Gölü Kuş Türleri
Familya Tür Özelliği Bilinen Adı Bilimsel Adı
Kızılgerdan Dalgıç (Gavia Stellata)
Karagerdan Dalgıç (Gavia Arctica)
Dalgıçkuşgiller (Gavııdae) Kış ziyaretçisi olup, kuluçka döneminde bölgeden ayrılırlar.
Buz Dalgıcı (Gavia İmmer)
Tepeli Batağan (Podiceps Cristatus)
Karaboyun Batağan (Podiceps Nigricollis)
Loplu Dalgıçgiller (Podıcıpedıdae)
Bölgede düzenli olarak kuluçkaya yatan türlerdir.
Bahri (Podiceps Ruficollis)
Kırmızı Boyun Batağan (Podiceps Grisegena)
Bölgede kuluçkaya yattıktan sonra göç eder.
Kulaklı Batağan (Podiceps Auritus)
Kış ziyaretçisidir. Kuluçka döneminde bölgeden ayrılır.
Fırtına Kuşugiller (Hydrobatııdae)
Kış ziyaretçisidir. Kuluçka döneminde
bölgeden ayrılır. Fırtına Kırlangıcı (Hydrobates Pelagicus)
Beyaz Pelikan (Pelecanus Onocrotalus)
Pelikanlar (Pelecanıdae)
Bölge üzerinden transit geçişleri gözlenmiştir. Geçici olarak konaklama
yapabilirler. Tepeli Pelikan (Pelencanus Cripus)
Karabatak (Phalacrocorax Corbo)
Cüce Karabtak (Phalacrocorax Pygmeus)
Karabatakgiller (Phalacrocoracıdae)
Düzenli olarak bölgede kuluçkada yatan yerli türlerdir.
Tepeli Karabatak (Phalacrocorax Aristotelis)
Gri Balıkçıl (Ardea Cinerea)
Büyük Akbalıkçıl (Egretta Alba)
Küçük Akbalıkçıl (Egretta Garzetta)
Düzenli olarak bölgede kuluçkada yatan yerli türlerdir.
Balaban (Botaurus Stellaris)
Erguvani Balıkçıl (Ardea Purpurea)
Alaca Balıkçıl (Ardeola Ralloides)
Gece Balıkçılı (Nycticorax Nycticorax)
Balıkçıllar (Ardeıdae)
Kuluçkaya yattıktan sonra bölgeyi terk eden balıkçıllar.
Cüce Balaban (Ixobrycus Minutus)
Akleylek (Ciconia Ciconia)
Leylekler (Cıconıdae) Bölgede kuluçkaya yattıktan sonra bölgeyi
terk ederler. Karaleylek (Ciconianigra)
Kaşıkçıl (Platalea Leucorodia)
Kelaynakgiller (Threskıornıthıdae)
Bölgede kuluçkaya yattıktan sonra bölgeyi
terk ederler. Çeltikçi (Plegadis Falcinellus)
Boz Kaz (Anser Anser)
Yeşilbaş Ördek (Anas Platyrhynchos)
Düzenli olarak bölgede kuluçkaya yatan yerli türlerdir.
Akgöz (Aythya Nyroca)
Tarla Yaban Kazı (Anser Fabalis)
Sakarca Kazı (Anser Albifrons)
Kızılgerda Kaz (Branta Ruficollis)
Al Kuşaklı Kaz (Adorna Tadorna)
Angıt (Tadorna Ferruginea)
Krik Ördek-Çamurcun (Anas Crecca)
Kıl Kuyruk (Anas Acuta)
Islıkçı (Anas Penelope)
Kaşıkgaga (Anas Clypeata)
Elmabaş (Aythya Ferina)
Tepeli Ördek (Aythya Fuligula)
Kış ziyaretçileri olup, kuluçka döneminde bölgeden ayrılanlar.
Kadife Ördek (Melanitta Fusca)
Bağırtlak (Anas Querquedula)
Ördekgiller (Anatıdae)
Bölgede kuluçkaya yattıktan sonra göç
edenler Macar Ördeği (Netta Rufina)
Balık kartalları (Pandıonıdae)
Bölge üzerinden transit göçleri sırasında
geçici kullananlar. Balıkkartalı (Pandion Haliaetus)
Gezginci Doğan (Falco Peregrinus)
Kerkenez (Falco Tinnunculus)
Doğangiller (Falconidae) Avlandıkları görülüp kuluçkaya da
yattıkları tahmin edilenler
Karadoğan (Falco Eleonorae)
Su Yelvesi (Rallus Aquaticus)
Yeşilayak Sutavuğu (Gallinula Chloropus)
Sakarmeke (Fulica Atra)
Yelvegiller (Rallıdae) Bölgede kuluçkaya yatan yerli türler.
Saz Horozu (Porphyrio Porphyrio)
Kolyeli K. Yağmur Kuşu (Charadrius Dubius)
Asya Yağmur Kuşu (Charadrius Asiaticus)
Yağmurkuşugiller (Charadrııdae)
Kızkuşu (Vanellus Vanellus)
Çulluk (Scolopaş Rusticola)
Büyük Kervan Çulluğu (Numenius Arquata)
Orman Kızılbacağı (Tringa Glareola)
Bataklık Kızılbacağı (Tringa Satanatilis)
Çullukgiller (Scolopacıdae)
Kızılbacak (Tringa Totanus)
Kamış Gölü: Karakamış Deresinin denize ulaştığı yerde, dere ağzı bir kum seddi ile tıkanmış ve şişerek bir göl halini almıştır (Kamış Gölü). Oluşan göllenme 4km’ye yakın bir kısımda ve genişliği 50–60 metreyi bulur. Bu alanın batısı kısmen bataklık halini almıştır. Şiddetli yağmurlar sonrasında derenin ağzını tıkayan kum yığını, akarsu tarafından açılarak, denize akış sağlanmaktadır. Ağzında çeşitli kumullar oluşmuş ve bu kumullar vadi içlerine doğru sokulmuştur. Bu nedenle Karakamış Deresi batıya doğru kayarak üst kreatese kalkerlerinin bulunduğu dikliğe dayanmıştır (Şekil 33).
Gölde yaşayan başlıca su canlıları Acarlar gölü ile paralellik gösterir; sazan, yayın, yılanbalığı, sarıbalık, yağlıbalık, kızılkanat, turna, kefal gibi balık türleri ile zengin kurbağa türleri, tatlı su kaplumbağaları ve tatlı su yılanlarıdır.
Kanlı Göl: Acarlar gölü ile Kamış gölü arasında her ikisinin yapısal özelliklerini gösteren bir göldür. Acarlar gölü ile benzerliği kıyıya yığılan yeni kumların oluşturduğu tepelik ile plato alanları arasında oluşan çukurlukta yer almasıdır (Şekil 34).
Kamış gölüne benzerliği ise onun gibi sularını yağışın bol olduğu mevsimlerde kumullar üzerinden yol bularak denize ulaştırmasıdır. Nispeten kurak yaz günlerinde dışa akışı durur. Göl gideni kumullar üzerinde gölcükler oluşturur. Kuraklık sürdüğünde bu gölcükler de ortadan kalkar. Gölün üzeri nilüfer bitkisi, sazlıklar ve diğer otsu bitkiler ile kaplanır. Burada yer alan dişbudak ağaçları kumulların ilerlemesi sonucu kurumuştur. Buradan işaretle kıyılarda orman gerilemesini kumul ilerlemelerine bağlanabilir. Ancak yöredeki ağaç tahribi üzerine bu ilerlemenin mümkün olduğu unutulmamalıdır.Gölde bulunan balık ve kuş türleri Acarlar gölü ve Kamış Gölü ile benzerlik gösterir.
Şekil 33 Kamış Gölü (Karakamış dere)
Şekil 34. Eşmegölü Dere (Yırtmaç Deresi)
Yapay göller: Araştırma sahasında ikisi sulama ve rekreasyon, biri hayvan içme suyu temin amaçlı 3 adet yapay gölet bulunmaktadır. Bu göletler Kulaklı göleti, Okçular-Reisler göleti ve Cebek hayvan içme suyu göletleridir. Bu göletlerin özellikleri toplu olarak aşağıdaki tabloda çıkarılmıştır. Bunların yanında yapımı planlamış veya inşasına başlanmış göletlerde mevcuttur. Bu göletler; Turnalı Sulama göleti, Kaynarca Topçu Sulama göleti ile gölalanı ve seddi araştırma alanı dışında kalan Ferizli-Nalköy Sulama göletidir.
Kulaklı Göleti: Tarımda kullanılmak üzere sulama suyu temin amaçlı olarak yapılan gölet, Kulaklı Köyü’nün Beşikderesi mevkiinde kurulmuştur. Su depolama hacmi 1 305 000 m³ olup göl yüzeyi 276 000 m² alan kaplamaktadır. Gölet Depolama Tesisi inşaatına 1993 yılında başlanmış olup, 2000 yılında bitirilmiş ve su tutulmaya başlanmıştır (Tablo 19, Şekil 36)
Sulama Şebekesi 2003 yılında gerçekleştirilen göletten, Kaynarca İlçesinin Kulaklı, İmamlar, Uzakkışla Köyleri çiftçileri yararlanmaktadır.
Reisler- Okçular Göleti: Tarımda kullanılmak üzere sulama su temin amaçlı olarak yapılan gölet Okçular ile Güven Köyü arasına Çölemenler Deresi mevkiinde kurulmuştur. Su depolama hacmi 2 045 000 m³ olup göl yüzeyi 374 600 m² alan kaplamaktadır. İlçe merkezine 3 km. uzaklıkta ve Kaynarca-Adapazarı karayolunun 500m yakınındadır. Gölet Depolama Tesisi inşaatına 1983 yılında başlanmış olup, 1984 yılında bitirilmiş ve su tutulmaya başlanmıştır. Sulama Şebekesi 1987 yılında gerçekleştirilen göletten, Kaynarca İlçesi’nin Güven ve Müezzinler Köyleri ve İlçe merkezi çiftçileri yararlanmaktadır.(Tablo 19, Şekil 37)
İlçe merkezinin içme suyu sıkıntısı yaşaması üzerine; göletten elde edilen suyun arıtılarak, ilçenin su ihtiyacının karşılanmasına başlanmıştır.
Gölet; İlçe Tarım Müdürlüğü tarafından, sazan balığı bırakılmak suretiyle amatör balıkçılığa uygun hale getirilmiştir.
Turnalı Sulama Göleti: Depolama kapasitesi 624.000m³ olan sulama göletinin inşaatına 2007 yılında başlanılmıştır. Yapımı süren göletin inşaatının %40’ı tamamlanmıştır. Gölet inşaatının 2008 yılı Agustus ayında tamamlanması öngörülmektedir.
Kaynarca İlçesi Turnalı Köyü tarım arazilerinin sulanmasını amaçlayan gölet ile sulamaya açılacak tarım arazisi 2600 dönümdür.
Kaynarca Topçu Sulama Göleti: Kaynarca Topçu Sulama Göleti temel sondajı bitirilerek ihale aşamasındadır.
Ayrıca Ferizli, Nalköy Sulama Göleti, kamulaştırma çalışmaları devam etmektedir. Bu gölet alanı Kaynarca sınırları dışında olmasına rağmen, kullanılma açıldığında sulanabilecek 7400 dönüm tarım arazisi içerisinde; araştırma sahası içerinde kalan Abdurrahmanlar ve Gırgırlar köylerinin tarım arazileri de yer almaktadır.
Tablo 20. Yapay Göller
Kulaklı Göleti Reisler-Okçular Göleti Cebek Hayvan İçme Suyu
Göleti
Projenin Mahiyeti Sulama Suyu Temini Sulama Suyu Temini Hayvan İçme Suyu Temini
Gölet Yeri Mevkii Beşikderesi Çölemenler Deresi Köyönü
Depolama Hacmi 1.305.000 m³ 2.045.000 m³ 16.000 m³
Göl Aynası Yüzölçümü 276.000 m² 374.600 m² 9110 m²
Proje ile Sulanan Saha 264 ha 313 ha
Büyükbaş Hayvan Say. 450
Küçükbaş Hayvan Say. 60
ProjedenYararlanan Çiftçi
ailesi Sayısı 156 230 400
Yağış Havzası 3.9 km² 4.250 km² 0,475 km²
Max Kret (Dolgu)
Yüksekliği 13.50 m 16.85 m 7,00 m
Kret Uzunluğu 419.50 m 351.00 m 85,00 m
Gövde Dolgu Tipi Zonlu Zonlu Homojen
Dolgu Miktarı 138.000 m³ 202.000 m³ 6957 m³
Dip Savak Çıkış Kapasitesi 270 lt/sn 344 lt/sn
Şekil 36. Kulaklı Göleti