Folklor ve Oyunlar

Tarihte ilk Türk uygarlıklarından; Şamanların, Hunların, Oğuzların, geleneklerine bağlı olarak yaptıkları törenlerin en önemli bölümünü halk oyunlarının oluşturduğunu bugüne kadar gelebilen belgelerden anlıyoruz.

“Anadolu’da yaşayan Türk uygarlıklarında ise, Asya’dan getirdikleri geniş kültür birikimleri ile Anadolu uygarlıklarının kültür ürünlerinin özümlenmesini görmekteyiz. Bunun sonucu olarak uygarlıkların beşiği olan Anadolu’da atalarımızın yaratıcı gücü, sanat anlayışı, beğeni olan ve becerilerinin de katsayısıyla değer biçilmez halk oyunları ortaya çıkmıştır”(Akyıldız, 1981:15).

müziği denince düğüm türküleri ve halk oyunları akla gelir. Kullanılan belli başlı halk müziği araçları davul, zurna, kaval, tef, tulum, gayda, düdük ve bağlamadır. Türküler konusunda en çok emeği geçen sanatçılar: İsmet Öztürk, İsmet Koçkar, Talat Baydar Şinasi Hatunoğlu, Burhan Çaçan, Ali Haydar Gül’dür.

Ağrı türkülerinin en yaygın olanları:

- “Ağrı Dağı’ndan uçtum

- Ağrı Dağı buzludur

- Ağrı Dağı’nın tipisinde

- Oy Eleşkirt

- Konma bülbül konma

- Eleşkirt’in önü ova

- Küpkıran Ovaları”(Ağrı il yıllığı, 1978)

Ağrı geleneksel oyunları:

“Ağrı sallaması:

Köy düğünlerinde en fazla oynanan oyundur. Oyuna davul-zurna eşlik eder. Figürleri basit olduğundan herkes tarafından kolaylıkla oynanır. Oyunun süresi belli değildir.

Basso:

Davul ve zurna ile oynanır. Bu oyunun kaynağının Besra adlı güzel bir kızın yeteneklerini öven hareketler olduğu sanılmaktadır. Kız erkek birlikte en az 4 kişiyle oynanır.

Laççi:

Ağır ve hızlı olmak üzere iki bölümden oluşan ve 6 kişiyle oynanan bir kız halayıdır. Oyundaki figürlerin ceylanı canlandırdığı söylenir. Oyuna davul-zurna eşlik eder.

Zeyno:

Davul-zurna eşliğinde, en az 6 kişiyle oynanan orta hızda bir kız oyunudur. Geçmişi 19.yy’a dayanır.

Çep:

oynanır.

Koffi:

6 kişiyle davul-zurna eşliğinde oynanan orta hızda bir kız oyunudur. Sarma:

Tutak ve Patnos yöresinde an az 6 kişiyle, davul-zurna eşliğinde oynanan bir kız halayıdır. Hessike:

Tulum ve davul zurna eşliğinde kadın ve erkeklerin birlikte oynadığı bu oyun ağırlama ve hoplatma bölümlerinden oluşmuştur.

Hasan Dağı:

Kadın erkek oyunudur.

Savma:

Kadın halayıdır

Çimen-i çiçek:

Ağırlama ve hoplatma bölümlerinden oluşan, en az 6 kızın oynadığı sözlü bir oyundur. Çalgı olarak davul-zurna, bazen de akordeon kullanılır.

Meyriko:

Kadınların oynadığı bir oyundur. Baştaki oyuncu, müzik eşliğinde tek başına bazı figürler yapar, öbür oyuncular da el çırparak onu coştururlar. Daha sonra toplu olarak oyuna geçilir.

Çoban Ali:

İki kişinin elde sopalarla oynadığı bu oyun ağırlama ve hoplatma bölümlerinden oluşur. Oyuncular sopaları kılıç gibi kullanırlar. Bu oyun Doğubayazıt, Taşlıçay ve Diyadin yöresinde oynanır.

Sarı Bülbül:

Kız Halayıdır. En az 6 kız oynar

Papuri:

Ömer Ağa:

Davul-zurna eşliğinde 6 erkeğin oynadığı bir oyundur. Yeldirme ve hoplatma bölümlerinden oluşur. Zedikan, Eleşkirt, Toprakkale ve Kösedağ’da oynanır.

Ağrı gülüm:

Altı erkeğin oynadığı hızlı bir oyundur. Oyuna davul-zurna, bazen de klarnet eşlik eder. Doğubayazıt, Diyadin ve Aladağ, yörelerinde yaygındır. Bunların dışında, Tıllara, Dümme, Gelin Gel Bara, Nuray, Köylü Kızı, Hene, Nare, Daldala ve Lurke gibi halaylar vardır.

Serhat Barı:

Erkeklerin oynadığı bir bardır. Oyuncular birbirlerine çok yakındırlar. Omuzlar bitişik, eller ya bele sarılmış ya da aşağıdan birleştirilmiştir. Tutak ve Hamur çevresinde yaygın olan ve davul zurna eşliğinde oynanan bu oyunda yiğitlik ve mertlik figürleri yer alır.

Koçaklama barı:

Ağır ağır başlayan ve hızı giderek artan bir erkek barıdır. Davul-zurna eşliğinde 6 kişiyle oynanır.

Yüksel barı:

6 kişiyle oynanan hızlı bir erkek barıdır.

Sürgün barı:

Ağırdan hızlıya geçen ve çeşitli ayak figürleriyle belirgin olan bir erkek oyunudur. Doğubayazıt ve Patnos yörelerinde oynanır.

Ata barı:

6 kişiyle oynanan hızlı bir oyundur.

Ülker barı:

Kadın barıdır. Altı kişiyle oynanır. Ağırlama ve yellenme bölümleri vardır.

Ağrı ilindeki halk oyunları içinde köy orta oyunu niteliğindeki Köse Gelin Oyunu ayrı bir yer tutar. Anadolu seyirlik oyunlarına iyi bir örnek olan Köse Gelin Oyunu, kırsal kesimdeki toplumsal yaşamı renklendiren köy orta oyunlarının en yaygınıdır”(Kişisel mülakat, 2005).

Diğer halk oyunları: • “Kazkaz • Koçaklama • Tillara • Yüksel • Leylim Halayı

• Ben Bir Avuç Kışnişem

• Hımı Hımı Torivan

• Halay

• Bar

• Cirit” (Diyadin, 2000).

Oyun kültürün doğuşunda başlıca etkendir. Buna göre kültürün kapsamı içinde yer alan sanatın da kökeninin “oyun” olduğunu ve sanatın doğuşunda önemli bir rolün bulunduğunu söylemek mümkündür.

5.4 Barınma, Ev Yerleşim Biçimleri

Bir binanın şekli, yapılış tarzı ve iç tertibatı, cemiyetin maddi kültürünün temelini teşkil eder. Bu üç unsuru belirleyen doğal ve iradi faktörlerdir. İnsan ile tabiat şartlarının el ele vererek meydana getirdiği mesken, sosyal var oluşun toprağa yerleşme safhasına tekabül eder. Doğal olaylara karşı, korunma ve barınma motivasyonu insanlara doğuştan verilmiştir. Bunun neticesi olarak insanlar çeşitli faktörlerin tesiri altında, bir mesken sahibi olma ihtiyaçları duymuşlardır. Böylece insanları dış tesir ve tehlikelerden barınma ve sığınma zarureti bir kültür unsuru olan mesken problemini ortaya çıkarmıştır.

Bir aşiret evine girildiği zaman odaların büyüklüğüne bağlı bulunan 5’e 4 genişliğinde avlu kısmına rastlanır. Avlunun sağında 1. oda ya da misafir odası solunda ise mutfak ve kiler vazifesi gören fırının da bulunduğu 2. oda bulunur. Tandır adı verilen fırın dışarıda da olabilmektedir. Köylerde evler toprak yapılı ve tek katlıdır; sadece zeminden oluşur.