Flora

Repetek Doğal Koruma Bölgesinde Orta Asya kumullarına adapte olmuş kendine özgü bitki türleri yetişir. Bölgede yaklaşık 400 aşkın bitki türü bulunur (Babayev ve Diğerleri, 2012). Bunların 132’si köklü bitki türlerinden oluşur ve 32 familya 95 türe ayrılırlar. Bunun yanı sıra 120 çiçekli çöl bitki türleri vardır ve bunların 8’i mantarlar familyasına 4’ü yosunlar familyasına ayrılır. Bölgede yine ıspanakgillerin 22 türü, papatyagillerin ve trupgillerin 16 türü, tohumlu bitkilerin 9 türü, baklagillerin 8 türü ve diğerlerini söyleyeiliriz (Tablo 9). Ancak koruma bölgesinde yukarıda saymış olduğumuz bitkiler içerisinde en çok ıspanakgiller familyasına ait bitkiler yaygındır ve bitki toplulukların oluşmasında rolü büyüktür. Ispanakgillerin en önemli temsilcilerinden olan beyaz ve siyah saksavullar koruma bölgesinde yaygın olarak görülmektedir. Bölgenin peyzajını oluşturan diğer bir bitki türü de ebucehil çalısı’dır (Calligonum). Bunların yanı sıra yine yıllık otların 23 türü çalıların 11 türü ve makinin 2 türü bulunur (www.iucnca.net, 2016). Tablo 9: Repetek Devlet Biosfer Doğal Koruma Bölgesindeki Temel Bitki Familyaları.

Bitki Familyaları

Deniz Üzümügiller (Ephedraceae) Yılanyastığıgiller (Araceae Juss ) Süsengiller (Iridaceae) Zambakgiller (Liliaceae)

Soğangiller (Alliaceae) Papirisgüller (Cyperaceae)

Buğdaygiller (Poaceae) Düğün Çiçeğigiller (Ranunculaceae) Binbir delik otugiller (Hypericaceae) Gelincikgiller (Papaveraceae) Karanfilgiller (Garyophyllaceae) Ispanakgiller (Amaranthaceae) Kuzukulağıgiller (Polygonaceae) Trupgiller (Brassicaceae) Sütleğengiller (Euphorbiaceae) Baklagiller (Fabaceae) Turnagagasıgiller (Geraniaceae ) Kökboyasıgiller (Rubiaceae) Maydanozgiller (Apiaceae) Patlicangiller (Solanaceae)

Kökboyasıgiller (Rubiaceae) Sıracı Otugiller (Scrophulariaceae) Patlicangiller (Solanaceae) Kahkahaçiçegigiller (Convolvulaceae)

Balıbabagiller (Lamiaceae) Papatyagiller (Asteraceae) Kaynak: IUCN, 2016.

Koruma bölgesinin çevredeki köy yerleşmelerinde, demiryolu ve karayolları çevresinde de 112 bitki türü olduğu varsayılmaktadır. Doğal bölgede ve çevresinde yapılmış düzenlemelerde 25 tür çalı formasyonuna ait bitkilerden dikilerek ağaçlandırma yapılmıştır. Bu ağaçlandırmalar sayesinde kumulların rüzgârların etkisiyle farklı yerlere taşınması önlenmektedir.

Orta Asya çöllerindeki bitki türlerinin yaklaşık olarak %32’si endemik bitkilerdir. Buna bağlı olarak koruma bölgesinde de endemik bitkiler vardır. Yeryüzünün yalnızca belirli bölgelerinde yayılış gösteren bitkiler endemik bitkilerdir. Bölgede bulunan endemik türler arasına akasya ağacı, baklagiller familyasından geven (Astragolus), ıspanakgiller familyasından ebu cehil çalısı (Calligonum) ve bunların yanı sıra birçok yıllık otsu bitkiler yetişmektedir. Doğal koruma bölgesi sınırları içersinde bulunan bitki türleri çoğu yerlerde olmadığından Türkmenistan Nesli Tükenme Tehlikesi Altında Olan Türlerin Kırmızı Listesine alınmıştır. Bunun gibi doğal koruma bölgesinde nadir bulunan bitki türleri vardır. Bunlar kuduzotu (Alyssum), tarla sarmaşığı, tekesakalı (Bassia scoparia), kökboyasıgiller familyasından haçotu (crucianella), türkmen lalesi (tulpi tukestanica), saksavullar ve diğer türlerini söyleyebiliriz (Şekil 49) (www.iucna.net, 2016).

Şekil 49: Repetdek Doğal Koruma Bölgesindeki koruma altına alınmış bazı bitki türleri (www.wikipedia.org, 2016).

Saksavullar, Türkmence – Sazak – Ocar olarak adlandırılmaktadır. Koruma bölgesindeki bitkilerin %17’lik bölümünü saksavul ormanları oluşturur. Bölgede saksavulların birkaç türü bulunmaktadır (www.iucnca.net, 2016). Ispanakgiller familyasından olan saksavulların kalın gövdeleri, uzun kökleri ve iğneye benzer yaprakları ile ayrılır (Şekil 50). Boyları 1 – 8 m arasında değişmekte, kökleri ise 30 m derinliğe kadar ulaşmaktadır. Saksavul fidanları 5 – 6 yaşında tohum tutabilmektedir. Tohumların 1000 tanesi 3,3 – 3,4 gr olup, rüzgâr ile çevreye kolayca yayılabilmektedir.

Saksavullar, beyaz saksavul (Haloxylon persicum Bunge) ve siyah saksavullara (Haloxylon aphyllum Minkwe) ayrılır. Beyaz saksavullar 8 – 10 m yüksekliğe 1 metre çapa ulaşabilmektedir (Kantarcı ve Diğerleri, 2010). Kalın gövdeli kara saksavullar killi, az tuzlu toprakları ve taban suyu yüksek yerleri sever, küçük ormanlar oluşturur ve yükseklikleri 7 – 9 m’yi bulur. Saksavul ağacının 10 ayrı türü Orta Asya’nın çöllerinde

A) Akasya Ağacı B) Türkmen Lalesi

ve yarı çöl sahalarında yetişmektedir. Türkmenistan’ın çöl sahasında, iki ayrı türü mevcuttur. Fakat koruma bölgesinde 21 tür yetiştirilmektedir. Eğer kesilmez ve tahrip edilmezse 30–60 yıllık ömrü vardır (Koşak, 2009).

Şekil 50: Karakumda saksavul ormanları (www.turkmenhabargullugy.com, 2016). Koruma bölgesine adapte olmuş bitkiler çölün sıcaklık ve su kaynaklarının yokluğuna bağlı olarak termoregülasyon5 mekanizmaları yardımıyla çölün sert koşullarına uyum sağlamışlardır. Bu bitkilerin buharlaşmaya dayanıklı yaprakları vardır. Bitkilerdeki terleme alandaki toprağın yapısına bağlı olarak gerçekleşmektedir. Su kaynaklarının yüzeye yakın olduğu gevşek kumul yığınlarında yetişen Akasya ağacı gibi terlmesi yüksek olan bitki türleri, sıkışmış kum tepelerinde saksavul ve ebu cehil çalısı (Calligonum) gibi bitki terlemesi yavaş olan odunsu ağaç türleri yetişir. Suyun ne az nede fazla olduğu habitatlarda gelişen mesofit6 bitkileri kısa bir süreliğine yağmurlu havalarda yeşerir ve sonra kururlar. Yaz aylarındaki yere düşen yağmurun miktarı bitkilerin büyüme ve yetişme koşullarını etkileyebilir ve birçok bitki türünün kurumasına bile neden olabilmektedir. Sadece kökleri derine ulaşmış olan odunsu bitkiler kış uykularına giderler

köklerine ulaşması sonrasında bitkiler yeşerebilmektedir. Bu bitkilerin kökleri 25 – 30 m derinliğe kadar ulaşabilmektedir (www.iucnca.net, 2016).

Meyveli çöl bitkileri (akasya ağacı), ince yapraklı (Salsolo Richert) ve ıspanakgiller (Halyholne) gibi bitkilerin iklim şartlarına karşı dayanaklılığı yüksektir. Çok uzun bir süre boyunca susuz kalabilme özelliğine sahiptirler. Çöl bitkilerinin en önemli özelliği uzun yaz sıcaklarına uyum sağlayabilir veya düzensiz yağış koşullarında yaşayabilmeleridir. Koruma bölgesindeki bu bitkilerin büyüme süreci yaz ayları boyunca devam eder ve kış aylarında dinleme süresine girerler. Sıcak ve nemli kış ayları yaşandığında bitki türlerinin büyük bir çoğunluğunun hayati fonksiyonları durmaz ve büyüme neredeyse tüm yıl boyunca devam edebilmektedir. Yıl içerisinde iklim olaylarından en çok etkilenen bitkiler otsu bitkilerdir. Bu nedenle yağışlı dönemlerde yeşerir, kurak dönemlerde ise kurumaktadır. Bundan dolayı yıl içerinde olumsuz iklim şartları yaşandığı takdirde bitki örtüsünün kaybına neden olabilmektedir. Bitkiler içerisindeki çalı formasyonu, özelliklede odunsu bitkilerin vejetasyon süresi 210 – 290 gün arasında değişmektedir. Bitkilerin vejetasyon süreleri genel olarak mart ayında başlar ve ilk sonbahar donlarından sonra sona erer. Bölgedeki bitki türleri kumul sıraları ve tepeleri üzerinde yetişirler (Sokolova ve Diğerleri, 1990).