Firma ölçeğinde rekabet

Rekabet kavramının kümelenme yaklaĢımının teorik temellerine katkı sağlayan yaklaĢımlar veya disiplinlerle iliĢkisi en küçük ölçekte firma düzeyinde ortaya çıkmaktadır. Mikro yaklaĢım olarak da ifade edilen firma düzeyindeki rekabet kavramı firmaların rakip firmalardan daha fazla üretim avantajlarına sahip olmak istemesine ve böylece rekabet açısından avantajlı konuma gelerek kârlarını maksimum seviyeye çıkarma hedefine gönderme yapmaktadır. Fakat burada dikkat çekici husus mikro ölçek olarak ele alınan firma düzeyindeki rekabetin aslında mezzo (sektör) ve makro (bölge veya ülke) düzeyleriyle yakından iliĢkili olmasıdır. Mikro ölçek yerel ölçekte faaliyet gösteren firmaların rekabetine atıf yaparken mezzo ya da makro rekabet de sektörel, bölgesel ya da ülke bazındaki rekabet eden firmalara gönderme yapmaktadır. Dolayısıyla rekabet kavramı söz konusu olduğunda mikro ya da makro ölçeklerde rekabet eden esas yapıların her zaman firmalar oldukları, firma rekabetinin ölçeğe bağlı olarak sektörel, bölgesel veya ülke bazında gerçekleĢebileceği anlaĢılmaktadır.

Firma düzeyinde rekabet için farklı tanımlar geliĢtirilmiĢtir. Bu tanımlardan birine göre firma düzeyindeki rekabet firmaların ürünlerini rakiplerinin fiyatlarına eĢit ya da daha düĢük bir fiyatla üretme ve satma yeteneği olarak ifade edilmektedir (Cockburn ve diğ., 1998’den aktaran Düzgün, 2007). Firma ölçeğinde rekabeti açıklamaya yönelik diğer tanımlara bakıldığında düĢük maliyet ya da daha üstün kalitede mal veya hizmet üretilmesi, rakip firmalara kıyasla daha çekici olan mal ve hizmetleri üretme ve satma yeteneği gibi hususlar dikkat çekmektedir (Karaaslan ve Tuncer, 2010).

Çizelge 2.7’de firma düzeyindeki rekabet gücü tanımlarına yer verilmiĢtir. Bu tanımlarda firmanın rakiplerine göre mal veya hizmet üretimindeki durumu, mal ve hizmet üretimindeki tasarlama yeteneği, müĢterilerin değerlerini dikkate alma ve üretilen ürünleri rakiplere kıyasla hızlı ve sürdürülebilir bir Ģekilde piyasaya sunma ortak özellikle olarak öne çıkmaktadır (Karaaslan ve Tuncer, 2010, s.25).

28

Çizelge 2.7 : Firma düzeyinde rekabet (Karaaslan ve Tuncer, 2010, s.25). Yazar(lar) Yıl Tanımlar

Presedent’s Commission on Industrial

Competitiveness

1985 Bir firmanın, yurtiçi veya yurtdıĢı rakiplerinden daha düĢük maliyetle ya da daha üstün kalitede mal veya hizmet üretmesidir. World Economic Form (WEF) Sharples, Milham Ghose, Kharas Feurer, Chaharbaghi TÜSĠAD Cockburn, Siggel, Coulibaly,Vezina 1989 1990 1993 1994 1997 1998

GiriĢimcilerin rakiplerine kıyasla fiyat ve fiyat dıĢı özellikleri açısından daha çekici olan mal ve hizmetleri dizayn etme, üretme ve satma yeteneğidir.

Üretilen ürün ya da hizmetlerin mümkün olan en uygun fiyatlarla, uygun zamanda ve uygun yerde müĢterilerine teslim edilmesi, bu iĢlemler sırasında en azından tüketilen kaynakların fırsat maliyeti kadar kazancın elde edilmesidir.

Firmanın, yerli ve yabancı rakip firmalara kıyasla, ürün fiyatı ve/veya ürün kalitesi tesliminde dakiklik ve satıĢ sonrası servis gibi fiyat-dıĢı unsurlar açısından Ģu anda ve gelecekte aynı durumda veya rakiplerinden daha üstün olmasıdır.

MüĢteri değerleri, hissedar değerleri ve organizasyonun değiĢen rekabetçi ortamı içinde faaliyet gösterme ve bu ortama tepki verme kabiliyetidir.

MüĢterilerin Ģirketin sunduğu mal ve hizmetlerin alternatifleri karĢısında tercih etmelerini sürdürülebilir bazda sağlama yeteneğidir.

Firmaların belirli bir pazarda ürünlerinin rakiplerinin fiyatlarına eĢit ya da daha düĢük bir fiyatla satabilme yeteneğidir.

Herhangi bir firma ürettiği ürünü ortalama maliyetinin üzerinde bir fiyata satarken o ürün için rakip firmalardan daha fazla ortalama maliyete sahipse kâr edemeyecek ve rakiplerine oranla geri kalacaktır. Rakipleri ile mukayese edildiğinde bir firmanın maliyetlerini asgari düzeye indirmesi firmanın kâr etmesi ve dolayısıyla rekabet konusunda rakiplerine göre avantajlı bir konuma geçmesi ile sonuçlanacaktır. Böylece firmanın rekabet gücü yükselmiĢ olacaktır (Aktan ve Vural, 2004). Dolayısıyla herhangi bir firmanın firma düzeyinde rekabet gücüne sahip olması için tam rekabet koĢullarının hâkim olduğu bir piyasada piyasaya sunulan ürünün

29

ortalama maliyetinin ürünün piyasa fiyatından düĢük olması gerektiği ifade edilmektedir (Dulupçu, 2001, s.75).

Ekonomi bilim dalı ve rekabet kavramı söz konusu olduğunda rekabet gücünü belirleyen faktörler ġekil 2.3’de de görülebileceği gibi mikro ve makro ölçek olmak üzere iki ana grupta ele alınmaktadır. Mikro ölçek firma seviyesindeki rekabet gücünü, makro ölçek ise ülke ölçeğinde ya da uluslararası rekabet gücünü belirlemektedir. Fiyat ve maliyet rekabetini belirleyen faktörler, fiyatlar, ücretler, maliyetler, ürün ve hizmetlerdeki farklılık, kalite ve yenilik gibi hususlar firma ölçeğindeki rekabeti belirleyen hususlar olarak ele alınmaktadır (Vural, 2006, s. 185).

ġekil 2.3 : Ekonomi bilim dalı açısından rekabet gücünün bileĢenleri.5

Elmas Modeli’nde yer alan dört unsur arasındaki etkinliğin artması ile herhangi bir mekânda faaliyet gösteren firmaların üretkenliklerinin ve buna bağlı olarak rekabetlerinin artacağı ifade edilmektedir. Mekânsal yoğunlaĢma olgusunu gerçekleĢtiren firmaların daha yakın olması rekabet de daha yoğun bir Ģekilde yaĢanacaktır. Kümelenme yaklaĢımının coğrafi alandaki rekabet avantajının mekânsal yansıması olarak tanımlanması (Asheim vd., 2006, s.10) kümelenme yaklaĢımının en temel problemlerinden birinin firma düzeyinde rekabet olduğunu ortaya koymaktadır.

5

30

Sonuç olarak kümelenme yaklaĢımının rekabet kavramı ile iliĢkisi temel olarak firma düzeyinde ortaya çıkmaktadır. Mikro yaklaĢım olarak da tanımlanan firma düzeyindeki rekabet herhangi bir firmanın rakiplerine oranla daha fazla üretim avantajlarını elde etmesini ve rekabet gücü açısından ilerde olmasını ifade etmektedir. Mikro düzeydeki rekabet mezzo ya da makro seviye gibi diğer ölçeklerle yakından iliĢkili olarak ortaya çıkmaktadır. Bütün bu düzeylerde ölçekte farklılık yaĢansa da rekabet eden nihai noktada her zaman firmalar olmakta ve firma rekabeti firmanın büyüklüğü ve yapısına göre sektörel, bölgesel veya ülke ölçeğinde gerçekleĢebilmektedir.