Beyin fırtınası yöntemi Alex Osborn tarafından geliştirilmiştir ve yaygın olarak fikir üretmek amacıyla kullanılmaktadır (Avery, 2005: 187). Beyin fırtınası pek çok yeni fikir üretmek amacıyla küçük grupları bir araya getiren bir yöntemdir. Küçük
gruplar içerisinde ortaya çıkan fikirler, diğerlerinin düşüncelerini harekete geçirmektedir (Duncan, 2005: 294).
1.3.1.1.Beyin Fırtınasının Aşamaları
Beyin fırtınası bir süreci teşkil etmekte ve değişik aşamalardan oluşmaktadır. Jim Avery “Kampanya Planlaması” isimli kitabında beyin fırtınasının altı aşamasını belirtmektedir. Bu aşamalar aşağıdaki gibi belirtilmektedir (Avery, 2005: 191).
1- Problem: Beyin fırtınası süreci seçilen liderin problemi ifade etmesiyle başlar. Problem hakkında bilgisi olanlar tüm bildiklerini söylemeye başlarlar. 2- “Nasıl etsek de…”: Bu aşama problemin tekrar ele alınması aşamasıdır.
“Nasıl etsek de” ifadesi problemin üzerinden nasıl gelinebileceğini belirleyebilmek için kullanılmıştır. Bu aşamada mümkün olduğunca çok cevap bulunmalıdır. Bulunan cevaplar ve düşünceler kâğıtlara yazılarak duvara asılmalıdır. Böylece yeni düşünceler yeni ifadelere yol açmayı sağlayacaktır.
3- “Kaç yol kıllanılarak…”: Bu aşamada beyin fırtınasının ilk ifadesi seçilir. İfadeye belirtilen sorular sorularak geliştirilmesi sağlanılır. İlk ifade hakkında ileri sürülen fikirler azalmaya başladığında, sıradaki ifade ele alınır. Grup yeni bir fikir düşünemez hale gelene kadar bu aşama devam etmelidir.
4- Isınma: Bu aşamada herkes yaklaşık beş dakikalığına esas problemden uzaklaştırılır. Bunun amacı, insanların zihinsel kaslarını gevşetmektir.
5- Beyin fırtınası: Beyin fırtınası aşamasında temel yeniden ifade cümlesi okunur ve zihinler çalışmaya başlar. Bu aşamada fikirlerin tamamının yazılması gerekmektedir ve sürekli bir fikir üretimi söz konusudur.
6- En çılgın fikir: Bütün fikirler söylendikten sonra bu fikirlerin arasından en çılgın fikir ele alınır ve yararlı bir biçime sokulmasına çaba gösterilir.
Bu süreçlerden sonra fikir değerlendirme söz konusu olmaktadır. Grup üyeleri asılı fikirlerden en beğendiklerine işaret koyar ve en çok işaretlenen fikirler ele alınır. Bu doğrultuda fikirler değerlendirilmeye başlanır (Avery, 2005: 191).
1.3.1.2.Beyin Fırtınası İlkeleri
Beyin fırtınası süreci bir takım önlemlerin alınması gerektiği bir süreçtir. Beyin fırtınasını etkili bir şekilde gerçekleştirmek için bazı kurallar bulunmaktadır. Bunlar aşağıda örneklendirildiği gibidir (Özden, 2013: 42).
- Beyin fırtınasında yargı mekanizması ortadan kaldırılmalıdır. Fikirlerin
rahatça söylenebilmesi gerekir.
- Serbest üretim teşvik edilmelidir. Düşünceler herhangi bir sınırlama
olmaksızın geliştirilmelidir. Kişinin aklında gelişen her şey fikir olarak değerlidir.
- Katılımcılar birbirlerinin fikirlerini geliştirmek ve bir önceki düşünceden
uyarılmış olan yeni düşünceler ortaya koyabilmelidirler. Bu yüzden de grup çalışması bunu sağlayacak durumda olmalıdır.
- Fikir sayısının çok olması gerekir. Beyin fırtınasının asıl amacı olduğu kadar
fazla fikir üretebilmektir.
- Her fikir herhangi bir yere anında asılmalıdır.
- “Nasıl?” ve “Neden?” soruları yaratıcılığı engelleyebileceği için bu soruların
cevaplanmasından mümkün olduğunca kaçınmalıdır.
- Herkese yeterince zaman verilmelidir.
- Eğlenceli bir ortam sağlanmalı ve bu sürece oyun gözüyle bakmaları
sağlanmalıdır.
- Ortaya atılan düşünceleri kaydedecek ve süreç tıkandığı zaman, ilerletici
fikirlerle sürece yardımcı olacak kişiler hazır bulunmalıdırlar.
Yukarıda verilen kurallara uyulması, beyin fırtınası sürecinin sağlıklı şekilde işlemesine yardımcı olmaktadır. Bu kurallar doğrultusunda istenilen fikirlere ulaşabilme imkânı sağlanabilmektedir.
1.3.1.3.Beyin Fırtınası Kullanım Alanları
Beyin fırtınası kullanımı birçok alanda kullanılabilir bir yöntemdir. Beyin fırtınasının kullanıldığı bazı alanlar aşağıda belirtilenler gibidir diyebiliriz (tr.wikipedia.org/wiki/Beyin_fırtınası):
1- Yeni ürün geliştirilmesi: Yeni ürünlerin yaratılması veya var olanların geliştirilmesi için etkili bir şekilde kullanılmaktadır.
2- Reklamcılık: Bir reklam kampanyasının fikrini bulmak için oldukça önemli bir yöntemdir.
3- Problem çözmek: Temel nedenler, alternatif çözümler, etki analizi için kullanılabilir.
4- Üretim yönetimi: İşin ve üretim aşamalarının geliştirilmek için tercih edilebilinen bir yöntemdir.
5- Proje yönetimi: Müşteri isteklerinin belirlenmesi, risklerin saptanması, kaynakların, görevlerin, yapılabilir olanların, sorumlulukların ve sorunların belirlenmesinde de beyin fırtınası kullanılan bir yöntem olmaktadır.
Yukarıdaki alanlara yenileri eklenilebilinir. Çünkü yaratıcı fikir günümüzde artık her alanda olması gereken bir ihtiyaç olmaktadır. Yaratıcılık artık her alanda kullanılmakta ve pek çok yarar sağlamaktadır.
1.3.2. Ters Beyin Fırtınası
Beyin fırtınasının tersi olarak belirtebileceğimiz ters beyin fırtınası, düşüncelerin ne şekilde başarısızlığa uğratabileceği üzerine odaklanmaktadır (Tosunoğlu ve Demirci’den aktaran; Ürper, 2005: 34). Ters beyin fırtınası ters bir şekilde düşünülerek, meydana gelebilecek hataların önceden önüne geçebilme imkânına sahiptir.
1.3.3. Piramit Modeli
Fikir oluşturma süreçlerinin benzer olan modellerinden biri de Baker’in geliştirdiği Piramit İlkesidir. Baker yaratıcılığın sıradan olmayan, amaca yönelik bir alıştırma olduğu bir kez kabul edilince, her şey şaşırtıcı bir kolaylıkla yerli yerine oturacaktır düşüncesini savunur. Bu doğrultuda Baker, piramit ilkesini geliştirilmiştir ve piramit simge olarak kullanılmaktadır. Piramidin göğe doğru uzanırken tek bir noktaya varana dek yukarıya doğru incelmesi, sistematik problem çözümü ile yakından bir benzerlik taşımaktadır (Baker,1996: 8). Tablo 1.2.’de Piramit Modeli görseli belirtilmektedir.
Tablo 1.2: Piramit Modeli
Baker, Stephen (1996), Reklamcılıkta Yaratıcılık (1.Baskı), (Çeviren: Dilek Şendil). İstanbul: Yayınevi Yayıncılık. Sayfa: 8
1.Parça Piramidin tabanı, yaratıcı düşünme sürecinin başlangıcına bilginin toplanması aşamasına denk düşer. O olmazsa, bu yapının sağlamlığı iskambil kağıdı gibi dağılır. 2. Parça çok çeşitli etkinlikleri de içine alan çözümleme oluşturur. Neyse ki insan beyni çok esnektir. Esner, böler, birleştirir, karşılaştırır, geri çevirir ve düşünce bileşenlerini şaşırtıcı bir ustalıkla birbirine kaynaştırır. Usavurma söz konusu olunca beyin, milyarlarca bilgi parçasını taşıyabildiği kabul edilen, buna karşın ne yapacağı komutunu almadıkça değeri olan bir şey üretmeyen en büyük bilgisayara taş çıkartır. 3. Parça, gösterilen tüm çabanın doruğa ulaştığı aşama, yani fikir oluşumunun gerçekleştiği kısımdır (Baker, 1996: 8).
1.3.4. Zihin Haritası
Zihin haritası ana kelime ya da düşünce etrafındaki küçük kutulardaki kelimeler arasında bağlantı kurma amacı taşımaktadır. Zihin haritalaması yönteminde merkezi bir kelime ilk olarak ele alınır ve daha sonra anahtar kelimler satırlara ya da kutucuklara yazılarak bunlar dönüştürülmek suretiyle belli bir düzene konulur. Zihin haritaları, düşünceleri özetlemede, düzene koymada ya da netleştirmede yardımcı olmaktadır (Petty, 1999: 130).
Düşünceleri oluşturmak, görselleştirmek, tasarlamak ve sınıflandırmak ile birlikte, eğitim alanında, organizasyonda, problem çözümünde ve karar alma süreçlerinde kullanılır. Bilgiler arasındaki anlamsal ya da diğer bağlantıları gösteren
3. Parça
2. Parça
ortası resimli bir diyagramdır. Genellikle diyagramlar, resimler, sözcükler ve çizgiler içerir (tr.wikipedia.org/wiki/Zihin_haritası).
1.3.5. Varsayımları Sorgulama
Her düşünce başlangıçta varsayımdır. Varsayım olmadan düşünmek mümkün değildir. Bundan dolayı da varsayımları, bozarak, değiştirerek veya sorgulayarak yaratıcı bir düşünce teşvik edilmektedir. Her değiştirilen ya da üzerinde oynanan varsayımın fikri oluşturabilme potansiyeli bulunmaktadır (Ürper, 2005: 35).
1.3.6. Gordon Yöntemi
Gordon tekniği bir bakıma beyin fırtınası tekniğine benzemektedir. Bir grup dâhilinde gerçekleşen Gordon yönteminin beyin fırtınasından farkı, grup liderinden başka katılanlardan hiç kimsenin sorunun niteliğini bilmemesidir. Gordon toplantıları ortalama 5-12 kişiden oluşan gruplarla yönetilmektedir (Budak vd., 1995: 68)
1.3.7. Odak Grup Görüşmeleri Tekniği
1950’den beri pek çok alanda yaygın olarak kullanılan odak grup görüşmeleri tekniği, 8-14 kişilik gruplar halinde, 1-3 saatlik süreçlerde gerçekleşmektedir. Odak grup görüşmesi tekniğinde konu daha önceden belli olur ve gruplar bu konu veya soruna odaklanırlar. Oturumları bir yönetici yürütür. Her üyeye düşüncelerini ifade edebilme fırsatı verilmektedir. Oturum ilerledikçe konunun derinliklerine girilir ve oturumlar esnek ve dinamik bir yapıda sürdürülür (Ürper, 2005: 35).