1. Edirneli Fennî [öl. H.1007/M.1598-99]
Cami görevlisi olduğu bilinen Fennî’nin özellikle mahyacılık sanatında usta olduğu kaynaklarda yer almaktadır.8 H.1007/M.1598-99 tarihinde ölmüştür.
2. Yûsuf Fennî [öl. H.1077/M.1666]
Üsküp doğumlu olan Yûsuf Fennî’nin ne zaman doğduğu ile ilgili kaynaklarda bilgi bulunmamaktadır. Esrar Dede tezkiresinde yer alan “Nuhbetü’l-Âsârda Belîg îrâd idüp Sükûtî Dervîş Yûsuf-ı Mevlevî diyü işâret ve zâd u bûdını tafsîle cesaret itmemiş”9 bilgisinden Mevlevî olduğuna dair bilgi edinmekteyiz. Mekke ve Medine kadılığı yapmıştır.10 Belîğ ve Esrar Dede tezkirelerinde ölüm tarihi H.1077/M.1666 olarak verilmiştir. Kaynaklarda mezarının Edirnekapı’da olduğu söylenmektedir.
3. Mehmed Fennî [öl. H.1127-28/ M. 1715-16]
Fennî ile ilgili bilgilere Safâyî, Sâlim, Esrar Dede ve İsmail Beliğ tezkirelerinde rastlanmaktadır. Tezkirelerde yer alan bilgiler arasında önemli farklılıklar görülmemektedir.
Fennî Mehmed’in İstanbul’da doğduğu ve Sadrazam Avlonyalı Ayas Paşa torunlarından olduğu konusunda tezkirelerde görüş birliği bulunmaktadır. Safâyî tezkiresinde “Gevher-i girân-bâr-ı vücûdı kân-ı İstanbul’dan zuhûr itmiştir.”11 bilgisi yer almaktadır.
Fennî Mehmed, Cihângîri Hasan Efendi’nin etkisiyle Halvetî tarikatına girmiş, daha sonra Bursa Mevlevîhânesi Şeyhi Salih Dede’ye intisap ederek Mevlevî olmuştur.
Köprülü Fazıl Ahmet Paşa’ya yazdığı bir kasidenin beğenilmesi üzerine Fennî Mehmed Dede’ye caize olarak cizye kâtipliği verilmiştir. “Fâzıl Ahmed Paşa sanatı ve sanatçıyı korumak için para harcamaktan çekinmeyen bir hâmîdir. Kaynakların belirttiğine göre koruduğu şairler o kadar refah bir hayat sürerler ki mesela Fennî, Rumeli
8 İPEKTEN, Haluk- Mustafa İSEN- Recep TOPARLI- Turgut KARABEY, Tezkirelere Göre Divan Edebiyatı İsimler Sözlüğü, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1988, s.137.
9 GENÇ, İlhan, Esrâr Dede Tezkire-i Şuarâ-yı Mevlevîye, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, Ankara, 2000, s. 428-429.
10 ÇAPAN, Pervin, Mustafa Safâyî Efendi, Tezkire-i Safâyi İnceleme-Metin-İndeks, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, Ankara, 2005, s.450.
11 ÜZER ALTUNER, a.g.e., 657.
10
sahilinde duvarları levhalarla süslü, hareminde birçok cariye olan muhteşem bir köşkte yaşamaktadır.”12 Fennî Mehmed’in bu hâmîlikten fazlasıyla faydalandığı İsmail Beliğ tezkiresinde “Tarîk-i Mevleviyyeye sâlik olup bir kasîde-i garrâ sebebi ile Köprülü-zâde Ahmed Paşa cizye kitâbetin ihsân itmiş idi.”13 deyişiyle yer alır.14
Fennî Mehmed’in dönemin padişahı IV. Mehmed’in sohbetlerinde bulunduğu da kaynaklarda aktarılan ortak bilgilerdendir.
Fennî Mehmed Dede, İstanbul Rumelihisarı’nda çizimlerini kendisinin yaptığı ve yapımına da bizzat nezaret ettiği yalısında hayatını sürdürmüştür. Bu yalı, döneminde çok şöhret bulmuş ve yalının bulunduğu mekâna “Fennî Burnu” denmiştir. Esrar Dede Tezkiresi “Rumilihisârında kendülere intimâ ile marûf Fennîburnı nâm mahalde vâkı’
yalısında bin yüz yirmi senesi vefât itmişlerdir.”15 demektedir.
Tezkirelerin hepsinde Fennî’nin tarih manzumeleriyle ünlü olduğu belirtilmiştir.
Fennî Mehmed Dede’nin Beşiktaş Mevlevîhânesi Şeyhi Dede Yûsuf’un ölümüne, Beşiktaş Mevlevîhânesi’nin tamiri için ve hac yolunda ölen Pervane-zâde için yazdığı tarihler Safâyî tezkiresinde yer almaktadır.16
Kaynaklarda şiiri yanında inşası ile tanındığı söylenen Fennî Mehmed Dede’nin mensur herhangi bir eserine rastlanmamıştır. Bilinen tek eseri “Dîvân” ıdır.
Fennî Mehmed’in Dîvân17’ı İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığında bulunan Osman Ergin Türkçe yazmaları bölümünde 56/4 de kayıtlı gözükmesine rağmen aynı kayıtta çalışmamıza konu olan Mora Yenişehirli Fennî’nin Dîvân18’ı da bulunmaktadır. Yapılan araştırma sonucunda Fennî Mehmed’in Dîvânı’na ait kayıt bulunamamıştır. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığında bulunan nüshanın Mora Yenişehirli Fennî’ye ait olduğu tespit edilmiştir.
12 ERCAN, Özlem, “Baba-Oğul Sadrazamların Şairlere Farklı Yaklaşımları ve Fâzıl Ahmed Paşa’ya Yazılan Manzumeler”, Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 7/2 Spring 2012, s.465.
13ABDÜLKADİROĞLU, Abdülkerim, İsmail Beliğ Nuhbetü’l-âsâr Li Zeyli Zübdetü’l-Eşâr, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Ankara, 1999, s.325.
14Bkz. ERCAN, Özlem, a.g.m., s.461-480.
15 GENÇ, a.g.e., s.417.
16 ÜZER ALTUNER, a.g.e., s. 662-666.
17 (https://www.yazmalar.gov.tr/detay_goster.php?k=105997)
18 (https://www.yazmalar.gov.tr/detay_goster.php?k=98914)
11
Şairin hayatıyla ilgili bilgilerde tezkirelerde ayrılan tek nokta, ölüm tarihidir.
Safâyî19 ve İsmail Beliğ tezkiresinde20 H.1120/ M. 1708, Sâlim’de H. 1127/ M. 1715 ve Esrar Dede’de H. 1128/ M. 1716 olarak kayıtlıdır. Rumelihisarı’ndaki Kayalar Mezarlığı21’na defnedilmiştir.
4. Mustafa Fennî22
Mustafa Fenni’nin nerede ve ne zaman doğduğu bilinmemektedir ancak divanda düşülen tarihlere göre 17.yüzyılın sonlarında doğmuş olabileceği söylenebilir. Fenni devlet dairelerinde yazı işleri ile uğraşan bir kişidir; bu sebeple iyi bir eğitim aldığı söylenilebilir.
Şairin mezarının İstanbul’da olduğu kayıtlarda yer almasına rağmen hangi mezarlığa defnedildiğine dair bir bilgi bulunmamaktadır.
5. Kömürkaya-zâde Fennî
Hayatıyla ilgili bilgi kaynaklarda yer almamakla birlikte Dîvân’ı İstanbul Topkapı Sarayı Müzesi Türkçe Yazmaları E.H.1633 arşiv numarasıyla kayıtlıdır. Dîvân’ın istinsah tarihi H.1193/M.1779’dir; bu tarih, Kömürkaya-zâde Fennî’nin yaşadığı dönemi kısmen de olsa yansıtması açısından önemlidir. Şair ilgili yapılan bir çalışmaya rastlanmamıştır.
6. Arif Fennî [öl.1232/1816-17]
Hotin mufahızı Gazi Ahmet İzzet Paşa’nın oğludur. Ahmet İzzet Paşa, İstanbul’a döndükten sonra Arif Fenni’yi saray kilerine çerağ etmiştir. IV. Mustafa döneminde de sarayda görev almıştır. Kaynaklarda ölüm tarihi H.1232/M.1816-17 olarak verilmiştir.
7. Timur Fennî
Asıl adı Timur Mehmed’dir. Erzurumludur. Kaynaklarda bir divanının olduğu bilinmesine rağmen divanına ulaşılamamıştır.
19 “Bin yüz yigirmi tarihinde fevt olmuştur.”
20 “Bin yüz yigirmi senesinde muhâsabe-i ‘ömri defteri tayy oldu.”
21Rumelihisarı'nda altısı Türklere, biri Ermenilere ait olmak üzere yedi mezarlık vardı. Sahilde Kayalar Mezarlığı, Şehitlik veya Nafi Baba Mezarlığı, Osmanlı Mezarlığı (Küçük dere Ayazmasının yakınında), Bağ Mezarlığı, Meydan Mahallesi Mezarlığı ve Aşiyan Mezarlığı. İlk beş mezarlık zamanla kaldırıldı. Tek Türk Mezarlığı olarak Aşiyan Mezarlığı kaldı. Ermenilere ait mezarlık ise Rumelihisarı'nın üst kısmındadır.
Rumelihisarı'nda Yahudi ve Rum Mezarlığı yoktur.
(http://www.rumelihisaridernegi.com/content/view/18/42/) (e.t.30.01.2014).
22Bkz. Demirkazık, Hacı İbrahim, 18.YY.Şairi Mustafa Fennî Dîvân (İnceleme-Tenkitli Metin-Dizin), Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Eski Türk Edebiyatı Bilim Dalı, Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul, 2009.
12 8. Mora Yenişehirli Fennî [öl.1305/1885]
Çalışmaya konu olan Fennî mahlaslı şairdir.
9. Yozgatlı Mehmed Said Fennî [öl. H.1336/M.1918]
Yozgatlı Sadık Efendi’nin oğludur. 1851 yılında doğmuştur. Ömer Ragıp Efendi’den Arapça ve Farsça öğrendi. Yozgat İdare Meclisi’ne başkatip olarak tayin edildi.
Hattattır, Ankara’da hat ve edebiyat öğretmenliği yaptı. H.1336/M.1918’de Ankara’da vefat etmiştir.
Mehmed Said Fennî’nin hece ölçüsü ile de şiirler yazmıştır. Ali Şakir Ergin’in hazırladığı divanı 1996 yılında Yozgat Belediyesi tarafından basılmıştır.
10. İsmail Fennî Ertuğrul [öl.1946]
1856’da Tırnava’da doğmuştur. Tırnava Rüştiye Mektebi’ndeki eğitiminin ardından Arapça ve Farsça’da öğrenmiştir. Rusların Tırnava’yı işgal etmesi üzerine 1877’de İstanbul’a gelmiştir. İyi derecede Fransızca ve İngilizce bilmekteydi. Şairliğinden ziyade felsefe alanında yaptığı çevirilerle tanınmaktadır.