Fen Eğitimi ve Öğretimi

Yager (1984) fen eğitimini, fen ve toplum arasındaki ilişki alanı ile ilgili bir disiplin olarak tanımlamaktadır. Bu sebeple öğrencinin karşılaştığı problemleri tanımasına, problemlerin çözümü için veri toplamasına, alternatif çözüm yollarını üretmesine, kararlarında temel sıralamayı izlemesi için pratik yapmasına ihtiyaç duyulmaktadır (Yager, 1990). Bu bağlamda, fen eğitimi öğrencinin karşılaştığı nesneleri, olayları ve aralarındaki ilişkileri gözlemesi, incelemesi, araştırması, arasındaki benzerlikleri ve farklılıkları deneyerek, araştırarak ve yaşayarak bulması ve sonuçlara varmasını sağlar (Hughes, Wade, 1993:17; Jennings, 1993: 7).

Bir çocuk; yaşadığı dünya, çevresinin korunması, kendi organizması ve sağlıklı yaşamla ilgili bilgileri fen eğitimi aracılığıyla edinir. İçtiği suyun özelliklerinden, solunum yaptığı havaya, yediği besinlerin üretimi ve pişirilmesine kadar hepsi fen eğitiminde kazandığı bilgilerle ilgilidir. Evin mutfağında, banyosunda aldığı fen eğitimi rehberliğinde asitleri (sirke veya limon suyu, kireç çözücü) ve bazları (karbonatı, çamaşır suyu, diş macunu) keşfedebilir. “Sabun kirli ellerimizi, bulaşık ve çamaşırlarımızı nasıl temizler?”, “sokağa attıgımız plâstik bir torba yüzlerce yıl bozulmadan nasıl kalabilir?” sorularının yanıtlarını, fen bilgisi derslerinde bulabilir (Makar ve Yatan, 1994: 70). Aslında, görüldüğü gibi doğadaki olaylar sınıfta fen bilgisi olarak okutulmaktadır. Sınıfta anlatılan fen konuları ile doğada oluşan gerçek fen olayları arasında bağ kurulamadığı için öğrenciler derslerde okudukları fen konularını gerçek yaşamdaki olaylardan farklı olgular olarak algılamaktadır. Oysa, çocuğun öğrendiği fen konuları ile çevresinde gördüğü fen olaylarının birbirinin aynı olduğunun gösterilmesi, bir başka deyişle derslerin deneyler ve uygulamalarla renklendirilmesi gerekmektedir (Soylu, 2004: 12-13). İşte yapılandırmacı anlayışta, yaparak ve düşünerek fen eğitimi ön plandadır. Öğrenciler etkinlikleri yaparken özgürdürler ve özgürce keşfederler.

Öğrenme ortamında genellikle probleme dayalı öğrenme ya da keşif yoluyla öğrenme yöntemi kullanılır. Öğrenciler öğretmenin rehberliğinde, kendi istekleri doğrultusunda oluşturdukları problemi çözmeye çalışırlar. Problemlerinin çözümü için gözlem, deney ve araştırmalar yaparlar. Denenceler geliştirirler, denencelerini sınayacak deneyler yaparlar, kuramlar geliştirirler, arkadaşlarının kuramlarıyla ve bilimsel kuramlarla karşılaştırırlar. Böylece, öğrenciler yavaş yavaş kendi bilimsel bilgilerini oluştururlar (Bağcı-Kılıç, 2001: 16).

Bu bağlamda konuların günlük yaşam olayları ile ilişkilendirilerek gösterilmesi ve yaşadığımız çevrede uygulama olanaklarının belirtilmesi öğrencilerin daha iyi ve kolay anlamalarını sağlayacağı gibi öğrendikleri bilgileri de kalıcı hale getirir. Bu açıdan etkili bir fen eğitimiyle öğrenciler çeşitli araştırmalar yapar, elde ettikleri bilgileri geçmiş deneyimleri ile bağ kurarak yorumlar, öğrendiği bilgileri günlük yaşamla ilişkilendirerek kullanır ve karşılaştıkları problemleri çözer, grup çalışmalarında kendi rolünü tanımlar, sorumluluk duygusu geliştirir, paylaşmayı öğrenir ve kendisini ifade etme yeteneği kazanır. Buradan fen eğitiminin bilimsel düşünmeyi ve bilimsel süreçlere ilişkin becerileri geliştirmeye yönelik hedefleri de içerdiği söylenebilir. Bilimsel düşünme, mantıksal düşünme, problem çözme, tümevarım ve tümdengelim gibi süreçler çerçevesinde tanımlanabilir (Kuhn, Amsel & O'Loughlin’den akt: Ardaç ve diğerleri, 2002:1). Bu durum, fen eğitimi ile öğrencilere birçok bilgi, beceri ve değer kazandırılarak toplumun gereksinim duyduğu araştıran, düşünen ve sorgulayan bireylerin yetiştirilebileceğini gösterir. Bu sebeple ülkemizde fen programlarının; araştıran, sorgulayan, günlük yaşamıyla fen konuları arasında bağlantı kurabilen, yaşamın her alanında karşılaştığı problemleri çözmede bilimsel yöntemi kullanabilen, dünyaya bir bilim insanının bakış açısıyla bakabilen bireyler yetiştirebilecek biçimde düzenlenmesine karar verilmiştir. Bu düşünceden hareketle, fen bilgisi dersi öğretim programı yapılandırmacı kuram temel alınarak yeniden hazırlanmış ve ismi Fen ve Teknoloji Öğretim Programı olarak değiştirilmiştir.

2004 Fen ve Teknoloji Öğretim Programı geliştirilirken temel alınan anlayışlar ve hareket noktaları şunlardır (MEB, 2005:10-11).

 Az bilgi özdür.

 Programda, yapılandırmacı kuram esas alınmıştır.

 Programda ölçme ve değerlendirmede yapılandırmacı kurama dayanan alternatif değerlendirme yaklaşımları esas alınmıştır.

 Programda öğrencilerin zihinsel ve fiziksel gelişim seviyeleri gözetilmiştir.  Programda sarmallık ilkesi esas alınmıştır.

 Programın ilgili diğer derslerin programlarıyla paralelliği ve bütünlüğü gözetilmiştir.

Hazırlanan bu yeni programda yapılandırmacı kuram anlayışını yansıtabilme çabaları ön plana çıkmış ve Fen ve Teknoloji Öğretim Programında yapılandırmacılık önem kazanmıştır.

Yapılandırmacılık, bilginin kişinin çevresiyle etkileşmesi sonucu oluşturulduğunu savunan bir öğrenme kuramıdır (Bağcı-Kılıç, 2001: 15; Yaşar ve Gültekin, 2002). Bu anlayış doğrultusunda Fen ve Teknoloji Öğretim Programı, öğrencilerin, yaparak-yaşayarak öğrenmelerini, ön bilgileriyle yeni bilgilerini anlamlı olarak ilişkilendirmelerini ve aktif olarak sürece katılımlarını sağlamayı hedeflemektedir.

1.2.1.1. Fen Eğitimi ve Öğretiminin Amaçları

Fen ve Teknoloji Öğretim Programının genel amaçları şu şekilde belirtilmiştir (MEB, 2005: 9).

Öğrencilerin;

 Doğal dünyayı öğrenmeleri ve anlamaları, bunun düşünsel zenginliği ile heyecanını yaşamalarını sağlamak,

 Her sınıf düzeyinde bilimsel ve teknolojik gelişme ile olaylara merak duygusu geliştirmelerini teşvik etmek,

 Fen ve teknolojinin doğasını; fen, teknoloji, toplum ve çevre arasındaki karşılıklı etkileşimleri anlamalarını sağlamak,

 Araştırma, okuma ve tartışma aracılığıyla yeni bilgileri yapılandırma becerilerini kazanmalarını sağlamak,

 Yaşamlarının sonraki dönemlerinde eğitim ve meslek seçimi gibi konularda, fen ve teknolojiye dayalı meslekler hakkında bilgi, deneyim, ilgi geliştirmelerini sağlayabilecek alt yapıyı oluşturmak,

 Öğrenmeyi öğrenmelerini ve bu sayede mesleklerin değişen mahiyetine ayak uydurabilecek kapasiteyi geliştirmelerini sağlamak,

 Karşılaşabileceği alışılmadık durumlarda yeni bilgi elde etme ile problem çözmede fen ve teknolojiyi kullanmalarını sağlamak,

 Fen ve teknolojiyle ilgili sosyal, ekonomik, etik, kişisel sağlık, çevre sorunlarını fark etmelerini, bunlarla ilgili sorumluluk taşımalarını ve bilinçli karar vermelerini sağlamak,

 Bilmeye ve anlamaya istekli olma, sorgulama, doğal çevrelere değer verme, mantığa değer verme, eylemlerin sonuçlarını düşünme gibi bilimsel değerlere sahip olmalarını, toplum ve çevreyle etkileşirken bu değerlere uygun bir şekilde hareket etmelerini sağlamak,

 Meslek yaşamlarında bilgi, anlayış ve becerilerini kullanarak ekonomik verimliliklerini artırmalarını sağlamaktır.

Belirtilen bu amaçlar doğrultusunda öğrenciler çevrelerinde olan olgu ya da olayları sebep sonuç ilişkisi çerçevesinde araştırarak, tartışarak ulaştıkları bilgileri kendilerinin yapılandırmasıyla anlamlı ve kalıcı öğrenmeler sağlayabilir.