Ders Planları

Araştırmada istenilen hedefe kısa yoldan ulaşmada, uygulama boyunca zamanı etkili kullanmada, uygulanan öğretim faaliyetlerinin başarılı bir şekilde gerçekleştirilmesinde ve araştırmacıda güven duygusunun oluşmasında yardımcı olması amacıyla uygulama öncesi probleme dayalı ve geleneksel öğrenme yöntemine yönelik ders planları yapılmıştır.

Öğretim programlarında yer alan amaçların gerçekleştirilmesi için, öğretim faaliyetlerinin planlı yürütülmesi gerekli görülmektedir.

Eğitimde planlama, genel anlamda öğretim etkinliklerinin en rasyonel ve düzenli şekilde nasıl yürütüleceğinin önceden ortaya konmasıdır. Öğretim terimi olarak plan, belirli eğitim amaçlarına ve program hedeflerine ulaşmak için öğretim etkinliklerinin hangilerinin seçileceğini, bunların öğrencilere niçin ve nasıl yaptırılacağını, ne gibi yardımcı, tamamlayıcı kaynak ve araçların kullanılacağını, elde edilen başarıların nasıl değerlendirileceğini önceden tasarlayıp kağıt üzerine yazmaktır (Demirel, 2004: 11).

Bir ders planı o dersin taslağıdır, ama ders kitabının bir parçası değildir. Plan, basit olarak öğretmenin bir ders saati süresi boyunca öğrencilere ne tür etkinliklerde bulunacağını, onlara nasıl ve neler öğreteceğini gösteren bir rehberdir (Küçükahmet, 2000: 58).

Bir ders planının başlıca aşamaları şunlardır:

Konunun Seçimi ve Sıralanışı: Bu aşamada konular dersin amaçlarına ulaşılacak

biçimde sınırlı ve net biçimde, gösterilir.

Amaçların Saptanması: Ders saati, o dersin alanıyla ilgili belirli bilgi ve becerilerin

kazanılacağı süredir. Bu nedenle her 45 dakikada o dersin amacı olarak öğrencinin ne gibi şeyler kazanacağını belirtmek gerekir.

Hazırlık ve Derse Giriş: Derse başlarken ilk iş, öğrencileri o günkü öğrenim konusuna

hazırlamaktır. Bu nedenle öğretmenin, bu aşamada ders için açıklayıcı ve hazırlayıcı nitelikte bir giriş konuşması yapması gerekir. Bu konuşma öğrenciye, konu hakkında tanıtıcı bilgi vereceği gibi, onda ayrıca ilgi de yaratacaktır.

Dersin İşlenişi: Bilmek öğretmeye yetmediği için, sadece dinlemekte öğrenmeye

yetmez. Bu nedenle, öğrencilerin öğrenme konusunu bizzat yaşamaları gerekir. Eğer dersin işlenişi, dikkatlice planlanmaz, öğrenci öğretim faaliyetlerine katılamaz ise istenilen sonuçlara ulaşılamaz. Böylece öğretmen, öğretilecek konuya en uygun eğitim ortamını ve faaliyetleri seçmek ve belirlemek durumundadır.

Bu konuda öğretmen planladığı faaliyetler için kendi kendine şu soruları sormalıdır:  İstenilen amaca götürücü müdür?

 Yeterli ve ekonomik midir?

 Öğrencilerin ilgi ve ihtiyaçlarına uygun mudur?  Yeterli zaman var mıdır?

Bireysel farklılıklar göz önüne alınmış mıdır?  Sınıf ve çevre koşullarına uygun mudur?

Faaliyetlerin seçimi kadar, bunların nasıl yürütüleceği de önemli bir konudur.

Değerlendirme: Bu aşamada varılacak hedefler çerçevesinde tüm bu yapılanların

gözden geçirilmesi gerekmektedir. Yani hedeflere ne kadar varılmıştır, neden ve hangi noktalarda başarısız olunmuştur gibi konular cevaplandırılmaya çalışılır.

Zaman Planlaması: Bu konuda önemli olan, ders işlenme süresini, ders saatlerine

göre ayarlayabilmektir. Bu nedenle bir ders saati içinde yapılacak tüm işler tahmini zaman süreleriyle hesaplanır. Verilecek örneklerin sayısı, ders sonundaki özetlemeler geçmiş ve gelecek dersle kurulan bağlar bu konuda gerekli esneklik imkanları olarak kullanılabilir (Bakay, 2009: 62-63).

Bu araştırmada ders planları yapılırken ilk olarak konunun seçimi ve sıralanışı aşaması dikkate alınmıştır. Şöyle ki; araştırmada kullanılacak yöntem belli olduktan sonra bu yöntemin rahatlıkla uygulanabileceği, yöntemin uygulamalarına uygun bir konu seçimi gerekli olmuştur. Bu sebeple, belirtilen nitelikte bir konunun bulunabilmesi için kimya alanında olası konu başlıkları çıkarılmıştır. Daha sonra ülkemizde bu zamana kadar yapılan tez çalışmaları incelenmiş ve yapılanlardan farklı bir konu olmasına özen gösterilmiştir. Ayrıca yöntem gereği üzerinde çalışılacak konunun günlük yaşamla bağlantılı, yaşamın içinden bir konu olmasına dikkat edilmiştir. İlgili alan yazın tarandıktan ve bu konuda uzman görüşü alındıktan sonra, üniversite 1. sınıf /2.yarıyıl döneminde okutulan “Asitler ve Bazlar” konusunun araştırmanın içeriğine ve yöntemine uygun olduğuna karar verilmiştir. Bu nedenle çalışma “Asitler ve Bazlar” konusu üzerinden yürütülmüştür.

Ders planının hazırlanmasında dikkate alınan ikinci bir aşama amaçların saptanması aşaması olmuştur. Buna göre, Fen Bilgisi Öğretmenliği Anabilim Dalı 1. sınıf / 2. döneminde okutulan Genel Kimya II dersi “Asitler ve Bazlar” konusunun öğrencilere kazandırılması hedeflenen içerik ve kazanımları belirlenmiştir.

Diğer bir aşama olan hazırlık ve derse giriş aşamasında, konuya yönelik bir araştırma sorusu veya görsel bir materyal ile derste işlenecek olan konunun tanıtımı yapılmış ve öğretmen adaylarında ilgi ve merak duygusu uyandırılmıştır.

Dersin işlenişi aşamasında ise, probleme dayalı öğrenme ve geleneksel öğrenme

yöntemlerine uygun olarak (öğrenci ve öğretmen merkezli) öğretim uygulamalarına yer verilmiştir.

Değerlendirme aşamasında, o gün ve bir sonraki derste işlenecek olan konunun

değerlendirmesi yapılmıştır. Bunun için araştırma ödevleri, evde yapılacak deneyler gibi uygulamalar verilmiştir.

Bu bağlamda, araştırmada Genel Kimya II dersi Asitler ve Bazlar konusunun hedef ve davranışlarını kazandıracak şekilde probleme dayalı ve geleneksel öğrenme yöntemlerine uygun olarak ders planları hazırlanmıştır. Bu amaçla aşağıdaki işlemler yapılmıştır:

 Konu için kazandırılacak davranışlar Milli Eğitim Bakanlığının programından alınmıştır. Probleme dayalı öğrenme yönteminin bir gereği olarak da üst düzey davranışlar (analiz, sentez gibi.) ilave edilmiştir.

 Ders planı düzenlenirken, Sönmez (2010) tarafından önerilen plan yapısı tercih edilmiştir. Bu doğrultuda plan; giriş, gelişme ve sonuç olmak üzere üç temel bölümden oluşmaktadır. Ancak plan yapısı bu genel yapıya uymakla birlikte problem çözme yönteminde izlenilen sürece uygun olarak yeniden düzenlenmiştir.

Hazırlanan ders planları doğrultusunda ders işleniş sırasında programlandırılmış öğretimin basamakları (Sönmez, 2010:183-192) dikkate alınmıştır. Bu basamaklar;

1.Dikkati çekme

2. Güdüleme, istekli kılma

4. Geçiş

5. Geliştirme (etkinlikleri kapsar)

6. Özet

7. Tekrar güdüleme-tekrar istekli kılma

8. Kapanış

9. Değerlendirmedir.

I – Giriş Bölümü:

 Dikkat Çekme: Bu araştırmada işe koşulan eğitim durumlarında dikkat çekme için öğrencilere problemin farkına varmalarına yardımcı olacak problem durumlarından örnek verilmiş ve bu olaylardan problemi fark etmelerine yönelik sorular sorulmuştur.

 Güdüleme: Yapılan araştırmada öğrencilerin bu yöntemi ve konuyu öğrenmelerinin yaşamlarında ne gibi faydalar sağlayacağı, daha sonraki derslerde nasıl işe yarayacağını belirten ifadeler kullanılmıştır.

 Gözden Geçirme: Yapılan araştırmada buna dikkat edilmiştir.

 Derse Geçiş: Araştırmada geçişler, keşfetme (exploration) sürecinde bilgi toplama etkinliği için gereklidir ve bilgi toplama etkinliğinin birbirine bağladığı dersler arasında ön koşul ilişkisi mevcuttur. Bu sebeple, günlük yaşamdan çağrışım yapmalarını kolaylaştırıcı örnekler verilmiştir.

II – Geliştirme Bölümü:

Yapılan araştırmada geliştirme bölümünü Kalaycı (2001) tarafından önerilen Problem Çözme Yönteminin basamakları ve bu basamakların özellikleri şekillendirmiştir. Böylece aşağıdaki yapı ortaya çıkmıştır:

 Problem Çözme Aşamalarının Açıklanması: Problem çözme aşamalarının açıklanması basamağında, öğretmen adaylarının probleme dayalı öğrenme yöntemine ve bu sürecin nasıl işlediğine ilişkin gerekli hazır bulunuşluğa sahip olmaları için çeşitli çalışmalar yapılmıştır. Öğrencilerin problem çözme süreci ve probleme dayalı öğrenme yöntemiyle ilgili gerekli bilgileri edinmeleri için “Probleme Dayalı Öğrenme Öğrenci Kılavuzu” hazırlanmış ve uygulamadan bir hafta önce öğretmen adaylarına verilmiştir. Öğretmen adaylarının yöntemle ilgili olarak gerekli olan uygulama düzeyindeki hazır bulunuşluk özelliğine sahip davranışları kazanmaları için araştırmanın uygulama aşamasının ilk haftasında probleme dayalı öğrenme yöntemiyle örnek bir uygulama yapılmıştır. Öğrencilerden örnek uygulama ile ilgili dönütler alınmış ve bu dönütler doğrultusunda gerekli pekiştirme ve düzeltmeler yapılmış ve uygulama düzeyindeki hazır bulunuşlukla ilgili eksiklikler giderilmiştir.

 Problemin Anlaşılması: Bu aşamada, öğretmen adaylarının sorunu fark edebilmelerini ve kavrayabilmelerini sağlayacak sorun durumlarını yazmaları istenmiştir. Belirtilen bu problem durumları önce bireysel olarak bulunmuş daha sonra sınıfça ortak cevaplar tahtaya yazılmıştır. Bu aşamada öğretmen adayları ile üç aşamalık bir çalışma yapılmıştır Bu çalışmalar,

a. “Ne biliyoruz” kısmında öğretmen adayları konuyla ilgili olarak bildiklerini

bireysel tespit etmiş ve çalışma kağıtlarına yazmıştır. Ardından bireysel olarak tespit edilen bilgiler sınıfça belirlenmiş ve tahtaya yazılmıştır.

b. “Ne öğrenmeliyiz” kısmında öğretmen adaylarının çözüm önerilerine katkı

sağlayacak olan problem durumuyla ilgili olarak bilmediklerini soru ifadesi olarak çalışma kağıtlarına yazmaları istenmiştir. Bireysel olarak yazdıkları bu sorular (bilmedikleri) sınıfça belirlenmiş ve tahtaya yazılmıştır. Bu etkinlik sırasında öğretmenin rehberlik rolü en etkin seviyelerinden birine ulaşmaktadır.

c. “Nasıl ulaşabiliriz” kısmında ise öğretmen adaylarının problem durumuyla ilgili

olarak düşünceleri elde edilmeye çalışılmıştır.

Bu üç aşamalı etkinlikten sonra problemi çözme amacı tespit edilmiş ve böylece “Problemin anlaşılması” aşaması sona ermiştir. Bu aşamada “Ne öğrenmeliyiz” kısmında öğretmen adaylarının bilmedikleri ve çözüm için bilmeyi gerekli gördükleri ifadeler, bir sonraki basamak olan “Bilgilerin toplanması” aşaması için temel oluşturmaktadır. Bu ifadeler doğrultusunda öğretmen adaylarının gerekli araştırmaları yapabilmeleri için yeterli zaman ayrılmıştır. Genel Kimya II dersi haftada 4 ders saati ve 2 gündür. “Problemin anlaşılması” aşaması ilk 2 saatlik zaman diliminde gerçekleştirilmeye çalışılmıştır. Anlaşılmayan problemler için bir sonraki derse kadar süre verilmiştir.

 Bilgilerin Toplanması: Bu aşamada öğretmen adaylarına gerek ders içinde problemin anlaşılmasından geriye kalan zamanda gerekse ders dışında gerekli kaynaklara (kütüphane, kitap, dergi, uzman kişi, internet vb.) ulaşmaları konusunda zaman tanınmıştır.

 Bilginin Çözümü ve Yorumu: “Problemle ilgili bilginin çözümü ve yorumu” aşamasında, öğretmen adaylarının gerek sınıf içi etkinlikler gerekse yaptıkları araştırmalar sonucunda elde ettikleri bilgiler anlamlı bir bütün olacak şekilde sentezi yapılmıştır.

 Çözüm Yollarının Belirlenmesi: “Çözüm yollarının belirlenmesi” aşamasında, probleme yönelik çözüm ya da çözümler öğretmen adayları tarafından kısa bir beyin fırtınası etkinliği ile belirlenmiştir.

 En Etkili Çözümün Seçilmesi: “En etkili çözümün seçilmesi” aşamasında ise, belirlenen çözümlerin sınıfça avantajları ve dezavantajları tartışılarak en etkili çözüm önerisi tespit edilmiştir. Bu aşamada özellikle öğrencilerin karar verme becerilerinin geliştirilmesine çaba sarf edilmiştir.

 Raporun Hazırlanması, Sunulması ve Değerlendirme-Düzeltme: Bu aşamada bir araştırma raporunda olması gereken ve istenen nitelikler doğrultusunda öğrenciler grupça araştırma raporları hazırlamıştır.

 III – Sonuç Bölümü:

 Özet: Araştırmada, kullanılan kavram haritaları mevcut ve sonradan elde edilen bilgileri hem özetlemekte, hem de konuyu bütün olarak görmeyi sağlamaktadır.

 Tekrar Güdüleme: Probleme dayalı öğrenme yönteminin uygulandığı konunun bir kimya dersine ait olması sebebiyle, problem durumları arasında sebep sonuç ilişkisi bulunmaktaydı. Bu ilişki öğrencilerin tekrar konuya güdülenmelerini kolaylaştırmıştır.

 Kapanış: Yapılan araştırmada buna dikkat edilmiştir.

 Değerlendirme: Bu aşamada ilgili hedef ve davranışların öğretmen adaylarına kazandırılıp kazandırılmadığına yönelik olarak ders sonunda sözel olarak bir değerlendirme yapılmıştır.

Buna göre araştırmada deney grubuna ait ders planı örneği ve Genel Kimya II dersi öğretim programı sırasıyla Ek-9 ve Ek-6’da verilmiştir.