Bilimin doğasıyla ilgili literatürde yer alan araştırmalar dört farklı çizgide yapılmıştır (Abd-El Khalick ve Lederman, 2010; Lederman, 1992): a) öğrencilerin bilimin doğasına ilişkin görüşlerinin belirlenmesi; b) öğrencilerin bilimin doğasına ilişkin görüşlerini geliştirmek için programların tasarlanması, uygulanması ve değerlendirilmesi; c) öğretmenlerin bilimin doğasına ilişkin görüşlerinin belirlenmesi ve bu kavramların geliştirilmesine yönelik yapılan çalışmalar d) öğretmenlerin bilimin d o ğ a s ı n a ilişkin görüşleri ile sınıf uygulamaları ve öğrencilerin bilimin doğasına ilişkin görüşleri arasındaki ilişkilerin açıklanması.
Lederman (1992) tarafından yapılan literatür tasnifi incelendiğinde, öğretmen adaylarının bilimin doğasına ilişkin görüşlerini geliştirmeye yönelik çalışmalar üzerinde durulmamıştır. Literatürde ortaöğretim öğrencileri ile hizmet içi öğretmenlerin bilimsel araştırma ve özellikle bilimin doğasına ilişkin görüşlerinin geliştirilmesine yönelik çalışmalar çok sayıda olmasına rağmen, FB öğretmen adaylarının bilimin doğası ve bilimsel araştırmalara ilişkin görüşlerinin geliştirilmesine yönelik yapılmış az sayıda çalışma mevcuttur. Bu bölümde özellikle,
FB öğretmen adaylarının bilimin doğası ve bilimsel araştırmalar ile ilgili görüşlerini geliştirme ile ilgili yapılan çalışmalar üzerinde durulmuştur.
Carey ve Stauss (1968) Özel Öğretim Yöntemleri dersi kapsamında yapmış olduğu çalışmada, FB öğretmen adaylarının bilimin doğasına ilişkin görüşlerini geliştirmeyi amaçlanmıştır. Bu ders kapsamında, bilimin tarihi ve felsefesi ile ilgili makaleler ve kitaplar tartışmalara dayalı olarak incelenmiştir. Çalışma sonucunda, öğretmen adaylarının bilimin doğasına ilişkin görüşlerinde önemli gelişmeler olduğu görülmüştür.
Riley (1979) yaptığı çalışmada, öğretmen adaylarını 3 gruba ayırmıştır. İlk grubun el ile yapılan deneysel araştırma etkinlikleri, ikinci grubun deneysel olmayan araştırma etkinlikleri yapmaları sağlanmıştır. Üçüncü grup ise kontrol grubu olarak belirlenmiş ve bu gruba fenle ilgili filmler izletilmiştir. Yapılan uygulama sonucunda üç grup arasında bilimin doğasını anlama açısından anlamlı bir farklılık çıkmamıştır. Araştırmacı çalışmanın sonucu olarak, el ile yapılan deneysel ve deneysel olmayan çalışmaların öğretmen adaylarının bilimin doğasına ilişkin görüşünü etkilemediği sonucuna varmıştır. Bu sonuç, Barufaldi ve diğ., (1983) tarafından yapılan çalışmanın sonucuyla çelişmektedir.
Ogunniyi (1983) yapmış olduğu çalışmada, bilimin tarihi ve felsefesine dayalı oluşturulan fen eğitimi dersinin öğretmen adaylarının bilimin doğası ile ilgili görüşleri üzerindeki etkisini araştırmıştır. Araştırmanın yürütüldüğü ders kapsamında, “bilimsel düşüncenin başlangıcı; bilimsel araştırmanın doğası; önemli bilimsel devrimler ve sonuçları; bilimsel ve geleneksel toplumların özellikleri; bilim ve batıl inanç; bilimin epistemolojik yapısı; ve bilimsel okuryazarlık” konuları tartışmalara dayalı olarak işlenmiştir. Çalışmadan elde edilen verilerin analizi sonucunda, öğretmen adaylarının bilimin doğası ile ilgili görüşlerinde istatistiksel olarak önemli farklılıklar olduğu görülmüştür.
Akinedehin (1988) FB öğretmen adaylarının bilimin doğasına ilişkin görüşlerini geliştirmek amacıyla, öğretimsel paket programı tasarlamıştır. Bu paket programı, yüz yüze dersler, tartışmalar ve laboratuvar etkinliklerinin yer aldığı 9 üniteye dayalı olarak oluşturulmuştur. Araştırmanın yürütüldüğü ünitelerde, bilimin doğası ve bilimsel
22
araştırmalar ile ilgili konular çeşitli etkinliklere dayalı olarak tartışılmıştır. Öğretmen adaylarının bilimsel araştırma etkinliklerine katılmaları sağlanarak, öğretmen adaylarına bilimsel araştırma ile ilgili anlamalarını uygulama fırsatı sunulmuştur. Ön test-son test kontrol gruplu bu deneysel çalışmanın sonucunda, deney grubu lehine anlamlı farklılıklar meydana gelmiştir. Ogunniyi (1983) ve Akinedehin (1988) çalışmaları sonucu elde ettikleri bulgulara dayalı olarak, bilimin doğası ile ilgili konuların doğrudan-yansıtıcı yaklaşıma dayalı olarak işlenmesi gerektiğini vurgulamışlardır.
Akerson ve diğ., (2000), etkinliğe dayalı yaklaşımın lisans ve lisansüstü öğretmen adaylarının bilimin doğası ile ilgili görüşleri üzerindeki etkisini araştırmıştır. Bu çalışmanın sonuçlarına göre, hem lisans hem de lisansüstü öğrencileri, bilimin doğasının amaçlanan unsurlarından baz ı l arı hakkı ndaki görüşlerinde önemli ilerleme olduğu tespit edilmiştir Bu çalışmada; “doğrudan birleştirilmiş (etkinlik-tabanlı) yaklaşımının öğretmen adaylarının bilimin doğası görüşleri üzerinde önemli bir değişime neden olduğu görülmüştür.
Abd-El Khalick ve Lederman (2000) tarafından yapılan bir çalışmada bilimin tarihi ile ilgili üç farklı dersin lisans/lisansüstü öğrenciler ile FB öğretmen adaylarının bilimin doğasına ilişkin görüşlerine etkisi araştırılmıştır. Çalışmaya toplam 166 lisans/lisansüstü öğrenci ile 15 FB öğretmen adayı katılmıştır. Çalışma sonucunda, katılımcıların bilimin doğasına ilişkin görüşlerinde çok az bir değişimin olduğu görülmüştür. Bu çalışmadan elde edilen bulgulara göre, katılımcıların bilimin tarihi ile ilgili dersleri almadan önce, doğrudan-yansıtıcı yaklaşıma dayalı özel öğretim yöntemleri derslerini almaları gerektiği belirtilmiştir.
Lederman ve diğ., (2001) yaptıkları çalışmada, öğretmen adaylarının bilimin doğasına ilişkin görüşleri ile bu görüşlerinin sınıf uygulamalarına nasıl aktarıldığını incelemiştir. Bu çalışmada, öğretmen adaylarının sınıf içi öğretimlerinde “bilimin doğasına ilişkin bilgi, konu alan bilgisi, pedagojik bilgi ve bilimin doğasını öğretmeye yönelik eğilim” şeklinde dört faktörün önemli olduğu vurgulanmıştır.
Lin ve Chen (2002) tarafından yapılan yarı-deneysel çalışmada bilimin tarihi ile ilgili dersin kimya öğretmen adaylarının bilimin doğası ile ilgili görüşlerine etkisi araştırılmıştır. deney kontrol desenli bu çalışmaya deney grubu öğretmen adayları bilimin tarihi ile ilgili dersi alırken, kontrol grubu öğretmen adayları bu dersi almamışlardır. Bilimin tarihi dersinde, bilim insanlarının yaptıkları deneyler, kurdukları hipotezler ve argümanlar üzerine etkinlikler yapılmıştır. Araştırmadan elde edilen bulgular deney grubu lehine daha iyi olduğu görülmüştür.
Schwartz, Lederman ve Crawford (2004) tarafından yapılan çalışmaya lisans programını tamamlamış öğretmen adayları katılmıştır. Bu araştırmada, öğretmen adaylarının bilimin doğasına ilişkin görüşlerini geliştirmek amaçlanmıştır. Araştırma kapsamında öğretmen adaylarına doğrudan-yansıtıcı yaklaşıma dayalı bilimin doğası ile ilgili seminerler verilmiştir. Ayrıca, öğretmen adayları bilim insanları ile bilimsel araştırma etkinliklerine katılmıştır. Bu uygulama öncesinde öğretmen adaylarının daha önceki araştırma deneyimleri ve hangi alanda araştırma yaptıkları belirlenmiş ve ardından öğretmen adayları ilgili alanlardaki bilim insanları ile birlikte bilimsel araştırma yapma imkanı sunulmuştur. Bunlara ilaveten öğretmen adaylarından bu araştırma kapsamında yaşadıkları deneyimlere dayalı yansıtıcı günlükler tutmaları istenmiştir. Çalışmada, öğretmen adaylarının bilimin doğasına ilişkin görüşleri Lederman ve diğerleri (2002) tarafından geliştirilen VNOS-C anketi kullanılarak araştırılmıştır. Çalışma sonucunda, araştırma etkinliklerinin, yansıtıcı günlüklerin ve seminerlerin öğretmen adaylarının görüşlerini önemli ölçüde etkilediği tespit edilmiştir. Çalışmada ayrıca, öğretmen adaylarının önceki araştırma deneyimlerinin bilimin doğasına ilişkin anlamalarında etkili olmadığı sonucuna varılmıştır.
Fazio (2005) tarafından yapılan örnek olay çalışmasına, 4 hizmet içi öğretmen katılmıştır. Bu araştırma kapsamında, öğretmenler araştırmacılar ile birlikte işbirlikli araştırma projesi çalışmasına katılmışlardır. Bu proje çalışması sürecinde, öğretmenlerin bilimin doğası ve bilimsel araştırmalara ilişkin bilgileri ve inançları araştırılmıştır. Çalışma sonucunda, öğretmenlerin bilimin doğası ve bilimsel araştırmalara ilişkin bilgi ve inanç düzeylerinde gelişme olduğu sonucuna varılmıştır.
Seung, Bryan ve Butler (2009) tarafından yapılan çalışmaya 10 FB öğretmen adayı katılmıştır. Bu çalışmada, doğrudan yaklaşıma dayalı 3 farklı yaklaşımın FB
24
öğretmen adaylarının bilimin doğasına ilişkin anlamaları üzerine etkisi araştırılmıştır. Araştırmada kullanılan her bir yaklaşıma özgü bilimin doğası ile ilgili etkinlikler yapılmıştır. Araştırmanın sonucunda, kullanılan yaklaşımların öğretmen adaylarının bilimin doğasına ilişkin anlamalarının gelişime katkı sağladı belirtilmiştir.
Lotter, Singer ve Godley (2009) tasarladıkları Özel Öğretim Yöntemleri dersinin öğretmen adaylarının araştırma ve bilimin doğasına ilişkin görüşleri üzerindeki etkisini araştırmıştır. Çalışmada, proje tabanlı öğretim, araştırma ve bilimin doğası ile ilgili makaleler incelenmiş ve bilimin doğasına ilişkin öğrenme etkinlikleri yapılmıştır. Bu süreçte öğretmen adaylarından yaşadıkları deneyimleri yansıtıcı günlüklerine yazmaları istenmiştir. Ayrıca öğretmen adaylarından çalışma boyunca bireysel olarak yaptıklarını kişisel elektronik portfolyolarına eklemeleri istenmiştir. Araştırmada veriler olarak BAİGA anketi (Schwartz ve diğ., 2001), yarı-yapılandırılmış mülakat, yansıtıcı günlükler ve elektronik portfolyolardan elde edilmiştir. Araştırma sonucunda öğretmen adaylarının araştırma ve bilimin doğası ile ilgili görüşlerinde önemli gelişmeler olduğu belirtilmiştir.
MacDonald (2010) doğrudan bilimin doğası öğretim ve argümantasyona dayalı öğretimin FB öğretmen adaylarının bilimin doğasına ilişkin görüşlerine etkisini araştırmıştır. Bu çalışma bir fen dersi kapsamında yürütülmüş ve bu derse doğrudan bilimin doğası öğretim ile argümantasyona dayalı öğretim entegre edilmiştir. Araştırmaya 5 öğretmen adayı katılmıştır. Bu ders kapsamında yapılan etkinliklerin öğretmen adaylarının bilimin doğasına ilişkin görüşlerini geliştirdiği sonucuna varılmıştır.
Ülkemizde katılımcıların bilimin doğası ile ilgili görüşlerinin araştırıldığı çok sayıda tarama çalışması mevcuttur. Ancak FB öğretmen adaylarının bilimin doğası ve bilimsel araştırmalara ilişkin anlamaları üzerine etkisinin araştırıldığı herhangi bir çalışmaya rastlanmamıştır.
Çelik ve Bayrakçeken (2004) tarafından yapılan bir çalışmada, öğretmen adaylarının bilimin doğası hakkında sahip oldukları anlayışlar üzerine Fen-Teknoloji- toplum dersinin etkisi araştırılmıştır. Araştırmaya 212 öğretmen adayı katılmıştır.
Araştırmada veri toplama aracı olarak Aikenhend, Ryan ve Fleming (1989) tarafından geliştirilen “Bilimin Doğası Hakkındaki Görüşler (Views on Science Technology and Society-VOSTS)” anketi kullanılmıştır. Bu anket, 2002-2003 öğretim yılında dönem başında ve sonunda öğretmen adaylarına uygulanmıştır. Çalışma sonucunda öğretmen adaylarının genel olarak bilimin doğasına ilişkin görüşlerinin arttığı sonucuna varılmıştır.
Ayar (2007) yapmış olduğu çalışmada, Fen-Teknoloji-Toplum dersinin FB öğretmen adaylarının bilimin doğasına ilişkin görüşlerine etkisini araştırmıştır. Çalışma toplam112 FB öğretmen adayı katılmıştır. Ön test-son test tek grup desenli bu çalışmanın sonucunda, Fen-Teknoloji-Toplum dersinin FB öğretmen adaylarının bilimin doğasına ilişkin görüşleri üzerine etkisi olmadığı görülmüştür.
Beşli (2008) tarafından araştırmada, bilimin tarihi ile ilgili kesitlerin FB öğretmen adaylarının bilimin doğasına ilişkin görüşlerine etkisi incelenmiştir. Bu çalışma, Fen-Teknoloji-Toplum dersi kapsamında 4 hafta boyunca sürmüştür. Araştırmaya 56 FB öğretmen adayı katılmıştır. Bu çalışma kapsamında TÜBİTAK yayınlarından ve Cemal Yıldırım’a ait kitaplardan seçilen bilim tarihi ile ilgili makaleler okutulmuştur. Araştırmada genel olarak, FB öğretmen adaylarının bilim tarihinden kesitler incelemelerinin, bilimin doğası hakkındaki görüşlerini olumlu yönde etkilediği görülmüştür.
Morgil, Temel, Seyhan ve Alşan (2008) yaptıkları çalışmada, proje tabanlı laboratuvar uygulamasının öğretmen adaylarının bilimin doğası hakkındaki bilgi ve algılamalarına yönelik etkisini araştırmışlardır. Araştırmaya Hacettepe Üniversitesi, Eğitim Fakültesi Fizik ve Biyoloji Eğitimi Anabilim Dalı’nda öğrenim gören toplam 61 birinci sınıf öğrencisi katılmıştır. Çalışmanın yürütüldüğü Temel Kimya Laboratuvarı dersi kapsamında öğretmen adaylarına çeşitli deneyler yaptırılmıştır. Öğretmen adaylarının çalışma sonucunda bilimin doğasına ilişkin görüşlerinde gelişme olduğu görülmüştür. Başka bir çalışmada da Nalçacı, Akarsu ve Kariper (2011), bilimin tarihi ve bilimin doğası dersinin FB öğretmen adaylarının bilimin doğasına ilişkin bilgi ve görüşlerine etkisini araştırmıştır. Çalışmaya Erciyes Üniversitesi, Fen Bilgisi Öğretmenliği programından toplam 92 öğretmen adayı
26
katılmıştır. Bir boyunca devam eden araştırmada, dönemin ilk sekiz haftasında bilimin doğası ile ilgili dersler, son altı haftasında ise bilimin tarihi ile ilgili dersler işlenmiştir. Araştırmanın bulguları, FB öğretmen adaylarının bilimin doğası ile ilgili görüşlerinde gelişme kaydedildiğini göstermiştir.