BÖLÜM 4: YÖNTEM VE SAHA ARAŞTIRMASI
4.2. Veri Analizi ve Bulgular
4.2.3. Faktör Analizi Sonuçları
Faktör analizi, aralarında ilişki olduğu düşünülen çok sayıdaki değişken arasındaki ilişkilerin anlaşılmasını ve yorumlanmasını kolaylaştırmak için daha az sayıdaki temel boyuta indirgemek veya özetlemek olan bir grup çok değişkenli analiz tekniğine verilen genel bir isimdir (Altunışık vd., 2012: 264). Faktör analizi açıklayıcı ve doğrulayıcı olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Açıklayıcı faktör analizi, blinmeyen gizil değişkenler ile gözlenen değişkenler arasındaki bağlantıyı ortaya koymak amacıyla uygulanan bir analizdir (Çokluk, Şekercioğlu, ve Büyüköztürk, 2014: 189). Açıklayıcı faktör analizinde, değişkenler arasındaki ilişkilerden hareketle faktör bulmaya yönelik bir işlem; doğrulayıcı faktör analizinde ise değişkenler arasındaki ilişkiye dair daha önce saptanan bir hipotezin ya da kuramın test edilmesi söz konusudur (Büyüköztürk, 2015: 133).
161
Bu araştırma kapsamında literatürde farklı turist gruplarına uygulanmış ölçekler kullanılmıştır. Uygulanan bölge, ülke, milliyet ya da turist grubuna göre farklılık gösterebileceği düşünülerek söz konusu ölçeklerin öncelikle yapı geçerliliğinin ortaya konulabilmesi amacıyla öncelikle açıklayıcı faktör analizi yapılmasının uygun olacağı düşünülmüştür. Araştırmada kullanılan ölçekte seyahat motivasyonları bölümünde itici motivasyonlara ilişin 25 ifade, çekici motivasyonlara ilişkin 25 ifade ve memnuniyete ilişkin 12 ifade yer almıştır. Her bölüm için ayrı faktör analizi uygulanarak sonuçlar verilmiştir.
İtici Motivasyonlara İlişkin Faktör Analizi
Kaiser-Meyer-Olkin (KMO) faktör analizinin uygunluğunu gösteren bir indistir. Faktör analizinin uygulanacağı örneklemin yeterliliği KMO ölçümü ile yapılmış ve itici faktörler içim KMO değeri 0.879 olarak tespit edilmiştir. Bu değer 0.5-1.0 arası kabul edilebilir olduğundan (Altunışık vd., 2012: 268) 0.859 değeri söz konusu veri setinin faktör analizi için uygun olduğunu göstermektedir.
Faktör analizinde 0.40’ın üzerinde yükleme değeri bulunan toplam 4 boyutlu bir yapı ortaya çımıştır. Ölçeğin güvenilirliğine ilişkin Cronbach’s Alpha ilk boyut için 0.891, ikinci boyut için 0.811, üçüncü boyut için 0.796 ve dördüncü boyut için 0.725 olarak tespit edilmiştir. Ölçeğin tamamı için ise bu değer 0.905 olduğu görülmüştür. Dolayısıya tüm boyutların güvenilirliğinin kabul edilebilir düzeyde olduğu söylenebilir. Bir sonraki aşamada ifadelere “temel bileşenler faktör analizi” yöntemi “varimax döndürme metodu” kullanılarak uygulanmıştır. Faktör analizinde başlangıçta genel olarak öz değeri 1 ya da 1’den daha büyük faktörler önemli faktörler olarak alınır (Büyüköztürk, 2015: 135). Burada da öz değer istatistiği 1’den büyük olan ve faktör yükü 0.40’ın üzerinde olan ifadeler dikkate alınmıştır. Toplam açıklanan varyans % 61,718’dir. Birinci boyut toplam varyansın % 38,359’unu, ikinci boyut % 10,383’ünü, üçüncü boyut % 7,954’ünü ve dördüncü boyut % 5,023’ünü açıklamaktadır. Birinci boyutta 8 ifade, ikinci boyutta 4 ifade, üçüncü boyutta 4 ifade ve dördüncü boyutta 3 ifade yer almaktadır. Faktör yükü 0,4’ten düşük değere sahip ve tam olarak bir faktöre ayrılamamış toplam 5 ifade ise analizden çıkarılmıştır. Bunlar, 4, 5, 13, 15 ve 16 numaralı ifadelerdir.
162
Tablo 63
İtici Motivasyonlara İlişkin Faktör Analizi Sonuçları
Faktör Boyutları Faktör
Yükü Prestij / Bilgi Aramak Aç. Varyans Özdeğer Art. Ort. Cr. Alfa
38,359 7,672 4,269 0,891
Yeni tatlar denemek 0,783
Tarihi kültürel yerleri ziyaret etmek 0,773
Yeni şeyler öğrenmek 0,739
Eve döndüğümde hakkında konuşabileceğim yerler ziyaret etmek 0,723
Farklı kültürleri keşfetmek 0,697
Dünya hakkında bilgimi artırmak 0,618
Farklı yaşam tarzlarını keşfetmek 0,563
Yeni insanlar tanımak 0,544
Keşif Aç. Varyans Özdeğer Art. Ort. Cr. Alfa
10,383 2,077 4,173 0,811
Benzer ilgi alanına sahip insanlarla tanışmak 0,692
Cesur ve maceracı olmak 0,674
Yenilik aramak 0,673
Heyecan verici deneyimler yaşamak 0,609
Aile ve Arkadaşlar ile Birlikte Olmak
Aç. Varyans Özdeğer Art. Ort. Cr. Alfa
7,954 1,591 3,800 0,796
Yakınlarımı ziyaret etmek 0,842
Karşı cinsten insanlarla tanışmak 0,785
Arkadaşlarım ile birlikte iyi vakit geçirmek 0,752
Ailem ile birlikte iyi vakit geçirmek 0,545
Rahatlama / Kaçış Aç. Varyans Özdeğer Art. Ort. Cr. Alfa
5,023 1,005 4,124 0,725
Zihinsel olarak rahatlamak 0,865
Günlük rutin hayattan uzaklaşmak 0,799
Fiziksel olarak rahatlamak 0,632
Varimaks Rotasyonlu Temel Bileşenler Analizi: Açıklanan Toplam Varyans: % 61,718; Kaiser-Meyer-Olkin Örneklem Yeterliliği: 0,879; Bartlett’s Küresellik Testi: p<0,001; Ki-Kare: 5001,154; Sig. ,000; df:190; Cronbach’s Alpha: 0,905
Birinci boyut “Prestij / Bilgi Aramak”, ikinci boyut “Keşif” üçüncü boyut “Aile ve Arkadaşlar ile Birlikte Olmak” dördüncü boyut “Rahatlama / Kaçış” olarak literatüre de uygun şekilde isimlendirilmiştir. Pek çok araştırmacının yaptığı çalışmalarda benzer boyutları kullanıldığı görülmüştür (Hanqin ve Lee, 199; Jang ve Cai, 2002; Kim ve Lee. 2002; Kim ve Jogaratnam, 2002; Yoon ve Uysal, 2005; Kozak, 2002; Kim ve Predeaux, 2005).
Varyans açıklama yüzdesi en yüksek olan değişken “Prestij Bilgi Aramak” boyutudur. Özdeğeri 7,672 olan bu boyut, toplam varyansın % 38,359’unu açıklamaktadır. İnsanları seyahate yönelten prestij ve bilgi aramaya yönelik ifadelerin yer aldığı bu boyutun aritmetik ortalaması 4,2690’dır. Bu değer turistleri seyahate yönelten prestij ve bilgi aramak boyutunun turistleri önemli ölçüde etkilediği şeklinde yorumlanabilir.
163
“Keşif” olarak isimlendirilen ikinci boyut toplam varyansın % 10,383’ünü
açıklamaktadır. Bu boyuta ilişkin özdeğer 2,077, aritmetik ortalama 4,1732 ve güvenilirlik 0,811 olarak hesaplanmıştır.
İtici faktörlere ilişkin diğer boyut ise “Aile ve Akrabalarım ile Birlikte Olmak” boyutudur. Bu boyuta ilişkin açıklanan varyans % 7,954 iken aritmetik ortalama 3,8005 olarak hesaplanmıştır. Faktör yüklerinin 0,60’ın üzerinde olduğu ve aritmetik ortalamanın yüksek sayılabileceği bu boyuta katılımcılar için oldukça önemli itici motivasyon olduğu söylenebilir. Boyutun öz değeri 1,591’dir.
Zihinsel olarak rahatlamak, fiziksel olarak rahatlamak ve günlük rutin hayattan uzaklaşmak ifadelerinin yer aldığı boyut “Rahatlama ve Kaçış” olarak isimlendirilmiştir. Boyutun öz değeri 1,005, açıklanan varyansı % 5,023, güvenilirliği 0,725, aritmetik ortalaması 4,1247’dir.
Çekici Motivasyonlara İlişkin Faktör Analizi
Aşağıda çekici motivasyonlara ilişkin faktör analizi tablosu yer almaktadır. Çekici motivasyonlara yönelik faktör analizinde 0.40’ın üzerinde yükleme değeri bulunan toplam 5 boyutlu bir yapı ortaya çıkmıştır. Ölçeğin güvenilirliğine ilişkin Cronbach’s Alpha ilk boyut için 0.773, ikinci boyut için 0.878, üçüncü boyut için 0.736, dördüncü boyut için 0,732 ve beşinci boyut için 0,782 olarak tespit edilmiştir. Ölçeğin tamamı için ise bu değer 0.877’dir. Tüm boyutların güvenilirliğinin kabul edilebilir düzeyde olduğu görülmektedir. Bir sonraki aşamada ifadelere “temel bileşenler faktör analizi” yöntemi “varimax döndürme metodu” kullanılarak uygulanmıştır. Öz değer istatistiği 1’den büyük olan ve faktör yükü 0.40’ın üzerinde olan ifadeler dikkate alınmıştır. Toplam açıklanan varyans %65.696’dır. Birinci boyut toplam varyansın %32.597’sini, ikinci boyut % 11.526’sını, üçüncü boyut % 8.392’sini, dördüncü boyut % 7.031’ini ve beşinci boyut ise % .151’ini açıklamaktadır. Birinci boyutta 5 ifade, ikinci boyutta 3 ifade, üçüncü boyutta 4 ifade, dördüncü boyutta 3 ifade ve beşinci boyutta 3 ifade yer almıştır. Faktör yükü 0,4’ten düşük değere sahip ve tam olarak bir faktöre ayrılamamış toplam 7 ifade ise analizden çıkarılmıştır. Çıkarılan ifadeler, 48, 52, 53, 54, 55, 59 ve 69 numaralı ifadelerdir. Ortaya çıkan boyutlar literatüre uygun biçimde isimlendirilmiştir. Birinci boyut “Doğal ve Kültürel Olanaklar”, ikinci boyut “Etkinlik”, üçüncü boyut “fiyat ve
164
uygunluk, dördüncü boyut “Kalite Güven” beşinci boyut ise “Alışveriş” olarak isimlendirilmiştir.
Tablo 64
Çekici Motivasyonlara İlişkin Faktör Analizi Sonuçları Faktör Boyutları
Faktör Yükü Doğal ve Kültürel Olanaklar Aç. Varyans Özdeğer Art. Ort. Cr. Alfa
32,597 5,867 4,062 0,773
Doğal park ve ormanlar 0,762
Arkeolojik yerler 0,754
Doğal manzaralar 0,713
İklim 0,604
Yerel yemekleri tatma olanakları 0,551
Etkinlikler Aç. Varyans Özdeğer Art. Ort. Cr. Alfa
11,526 2,075 3,210 0,878
Sportif faaliyetlere katılmak 0,885
Kongre, toplantı etkinliklerine katılmak 0,810
Yerel festivallere katılmak 0,805
Fiyat ve Uygunluk Aç. Varyans Özdeğer Art. Ort. Cr. Alfa
8,392 1,511 3,825 0,736
Uygun fiyata konaklama imkânları 0,780
Ulaşım olanaklarının kolaylığı 0,706
Konaklama olanaklarının çeşitliliği 0,659
Ödemiş olduğum paranın karşılığını alabilme 0,593
Kalite ve Güven Aç. Varyans Özdeğer Art. Ort. Cr. Alfa
7,031 1,266 3,842 0,732
Standart hijyen ve temizlik koşulları 0,772
Güvenilir bir şehir olması 0,718
Kaliteli restoranların varlığı 0,649
Alışveriş Olanakları Aç. Varyans Özdeğer Art. Ort. Cr. Alfa
6,151 1,107 3,683 0,782
Alışveriş merkezlerini ziyaret etmek 0,874
Alışveriş olanaklarının fazla olması 0,861
Marka ürünler satın almak 0,589
Varimaks Rotasyonlu Temel Bileşenler Analizi: Açıklanan Toplam Varyans: % 65,696; Kaiser-Meyer-Olkin Örneklem Yeterliliği: 0,827; Bartlett’s Küresellik Testi: p<0,001; Ki-Kare: 3763,301; Sig. ,000; df:153; Cronbach’s Alpha: 0,877
“Doğal ve Kültürel Olanaklar” olarak isimlendirilen ilk boyutu aritmetik ortalaması en yüksek olan boyuttur (4,0624). Bu da katılımcılar için doğal ve kültürel olanakların öneminin yüksek olduğu şeklinde yorumlanabilir. Boyutun özdeğeri 5,867, açıklanan varyansı % 32,597 ve güvenilirliği 0,773’tür.
Çekici ifadelere ilişkin ikinci boyut “Etkinlik” boyutudur. Bu boyutun açıklanan varyansı % 11,526’dır. Aritmetik ortalaması 3,2100 olan boyutta sportif faaliyetler, kongre, toplantı, festival gibi farklı etkinlikleri içeren ifadeler yer almaktadır. Bu boyuta ilişkin özdeğer 2,075’tir.
165
“Fiyat ve Uygunluk” çekici faktörlere ilişkin açıklanan varyansı % 8,392 olan üçüncü boyuttur. Bu boyut altında konaklama ve ulaşım uygunluğu ile fiyat uygunluğuna yönelik ifadeler yer almıştır. Bu boyuta ilişkin özdeğer 1,511’dir. Boyuta ilişkin aritmetik ortalama 3,8255’tir.
Diğer boyut “Kalite, Güvenlik ve Hijyen” olarak isimlendirilmiştir. Boyutun özdeğeri 1,266, güvenilirliği 0,732 ve açıklanan varyansı % 7,031’dir.
Faktör analizi sonucunda ortaya çıkan bir diğer boyut “Alışveriş” olarak isimlendirilmiştir. Bu boyutun özdeğeri 1,107 açıklanan varyansı % 6,151’dir. Boyuta ilişkin güvenilirlik kat sayısı 0,782’dir.
Memnuniyete İlişkin Faktör Analizi
Katılımcıların İstanbul seyahatlerine ilişkin olarak tatmin olma durumları, tavsiye etme düşünceleri ve tekrar ziyaret etme niyetlerine ilişkin ölçeğin güvenilirlik değeri (Crobach’s Alpha Katsayısı) 0,766 olarak tespit edilmiştir. Bu değer birinci boyut için 0.766, ikinci boyut için 0.712 ve üçüncü boyut için 0.695’tir. Katılımcıların memnuniyetine yönelik ölçek için yapılan faktör analizi sonuçları tabloda yer almaktadır.
Tablo 65
Memnuniyet Ölçeğine İlişkin Faktör Analizi Sonuçları
Faktör Boyutları Faktör
Yükü
Tatmin Aç. Varyans Özdeğer Art. Ort. Cr. Alfa
36,231 3,261 3,771 0,766
Genel olarak İstanbul’da konaklamam beni fazlasıyla tatmin etti 0,862 Genel olarak İstanbul ziyareti beni fazlasıyla tatmin etti 0,841
İstanbul ziyaretim ödediğim paraya değdi 0,719
Tavsiye Niyeti Aç. Varyans Özdeğer Art. Ort. Cr. Alfa
17,166 1,545 3,834 0,712
Aileme İstanbul’u ziyaret etmelerini tavsiye ederim 0,834 Yakın çevreme İstanbul’u ziyaret etmelerini tavsiye ederim 0,774 Bu seyahatten sonra İstanbul hakkında olumlu şeyler söylerim 0,733
Tekrar Ziyaret Niyeti Aç. Varyans Özdeğer Art. Ort. Cr. Alfa
13,628 1,227 4,200 0,695
İstanbul gelecekteki seyahatlerim için ilk tercihim olur 0,812 Tatil için tekrar İstanbul’a gelme ihtimalim çok yüksek 0,797
İstanbul’a tekrar gelmeyi düşünürüm 0,668
Varimaks Rotasyonlu Temel Bileşenler Analizi: Açıklanan Toplam Varyans: % 67,025; Kaiser-Meyer-Olkin Örneklem Yeterliliği: 0,724; Bartlett’s Küresellik Testi: p<0,001; Ki-Kare: 1339,249; Sig. ,000; df:36; Cronbach’s Alpha: 0,766
Burada da 0.40’ın üzerinde yükleme değeri bulunan toplam 3 boyut yer almıştır. Birinci boyut “tatmin”, ikinci boyut “tavsiye niyeti” ve üçüncü boyut “tekrar ziyaret etme
166
niyeti”dir. Birinci boyutun açıklanan varyansı %36.231, ikinci boyutun %17.166, üçüncü
boyutun %13.628’dir. Toplam açıklanan varyans ise %67.025’tir .Her boyutta 3 ifade yer almıştır. 3 ifade ise çıkarılmıştır. Çıkarılan ifadeler 76, 77 ve 78 numaralı ifadelerdir. Tatmin boyutunun aritmetik ortalaması 3,7713, tavsiye niyeti boyutunun 3,8340 ve tekrar ziyaret etme boyutunun ise 4,2007’dir. Tekrar ziyaret boyutuna ilişkin aritmetik ortalamanın yüksek olması turistlerin İstanbul’a tekrar gelme niyetlerinin oldukça yüksek olduğunu göstermektedir.