Faaliyet Tabanlı Maliyetlemenin Amaçları ve Özellikleri

Diğer bir tanıma göre; faaliyet tabanlı maliyetleme, geleneksel maliyetleme sistemlerine karşı ortaya konulmuş, genel üretim giderlerinin dağıtımına yeni bir alternatif getiren modern bir maliyet dağıtım tekniğidir (Ergun ve Karamaraş, 2002: 94). FTM’ye göre genel üretim giderleri, üretim ve işletme süreçlerinin yerine getirilmesi için yapılması zorunlu faaliyetlerden kaynaklanmaktadır (Roztocki ve Needy, 1999: 17). Bu nedenle bu yaklaşımda maliyetlendirme ürün ya da departman bazında değil, süreç bazında gerçekleştirilmektedir (İlter, 2001: 214).

FTM yaklaşımının temeli, yönetim muhasebesinde gelişen “faaliyet tabanlı bilgi” ve “faaliyet tabanlı yönetim” kavramlarına dayanmaktadır (Şakrak, 1997: 176). Faaliyet tabanlı maliyetleme bu noktada; maliyet etkenleri, faaliyetler, kaynaklar, maliyet nesneleri ve performans ölçüleri hakkında önemli bilgi sağlayan bir metodoloji (Karcıoğlu, 2001: 12) konumundadır. Bununla birlikte FTM, müşteri ve ürün karlılık analizleri, mamul ve hizmet fiyatlandırılması, süreç iyileştirme gibi stratejik kararlar için de uygun ve doğru bilgi sağlamaktadır (Christensen ve Sharp, 1993: 38). Sistem aynı zamanda ürünlerle maliyetler arasındaki ilişki zincirine faaliyetleri ekleyerek maliyetleme sürecinde sebep-sonuç ilişkisini açığa çıkarır (Ülker ve İskender, 2005: 196). FTM, maliyetleri mamul ve hizmetlere yüklerken bu sebep-sonuç ilişkisini kullanır. FTM yaklaşımı ayrıca; işletmenin kar potansiyelinin ölçülmesi, kar-hacim analizlerinin satış nesneleri ve satış hatları temelinde yapılabilmesi ile satış ve pazarlama politikalarının geliştirilmesi konularında da destek sağlamaktadır (Pazarçeviren, 2006b: 53).

1.2.3. Faaliyet Tabanlı Maliyetlemenin Amaçları ve Özellikleri

FTM’nin temel amacı, öncelikle uygun dağıtım anahtarları vasıtasıyla her mamule kullandığı faaliyet kadar maliyet dağıtmak, böylece mamul maliyetleme hatalarını önlemektir. FTM, bu amaçla maliyet nesnelerini tükettikleri faaliyetler ile faaliyetleri de kullandıkları kaynaklar ile ilişkilendirir. Bunun yanında FTM yöntemi ile hedeflenen diğer amaçlar aşağıdaki gibi sıralanabilir (Cokins, 1996: 84; Hacırüstemoğlu ve Şakrak, 2002: 31; Kaplan, 1992: 58; Şakrak, 1997: 80): - Endirekt giderlerin yapısının daha iyi anlaşılmasını ve maliyet nesnelerine daha doğru biçimde aktarılmasını sağlamak suretiyle yöneticilere alacakları kararlarda kullanabilecekleri daha doğru maliyet bilgileri sağlamak,

16

- Tüm üretim işletmesinin faaliyet tüketimi, maliyet ve ilgi alanlarını tanımlayarak detaylı bilgi vermek,

- Daha basit ve kolay anlaşılabilir hesaplar oluşturarak yöneticilerin maliyet bilgilerini etkin şekilde kullanmasını sağlamak,

- Zayıf varsayımları ve yetersiz maliyet dağıtımından kaynaklanan yanlışlıkları ortadan kaldırmak,

- Gelişmiş teknolojiye dayalı üretim sistemlerinde üretim maliyetlerini daha geçerli bir temele oturtmak,

- Stratejik yönetim kararları için faaliyetlerin temel alındığı geçerli maliyet bilgilerini üretmek,

- Finansal olmayan başarı ölçüleriyle ilgili bilgi sağlayarak faaliyet ve süreçlerin başarısını; verimlilik, etkinlik ve kalite faktörleri açısından ölçmek,

- Değer yaratmayan faaliyetlerin daha geçerli bir düzeyde izlenerek ortadan kaldırılmasıyla, kaynak kullanımında etkinliği sağlamak,

- Düşük katma değere sahip faaliyetlere ilişkin maliyetleri ortadan kaldırmak ya da en düşük seviyeye indirmek,

- Karlılığı artırmak üzere gerçekleştirilen katma değeri yüksek faaliyetlerin kolaylaştırılmasında, etkin ve verimli bir bilgi tabanı oluşturmak,

- Problemlerin temel nedenlerinin saptanmasını ve bu etkenlerin düzeltilmesini sağlamak.

Kısacası faaliyet tabanlı maliyetleme sisteminin amacı, doğru maliyet bilgisi sunarak yanlış kararların azaltılmasını sağlamaktır. Bu sistemde mamullerin faaliyetleri, faaliyetlerin de kaynakları tükettiği varsayımından hareketle planlı, kontrollü ve ekonomik genel üretim maliyeti yükleme verileri elde edilmektedir.

Sözkonusu amaçların gerçekleşmesine yönelik olarak FTM’de, her bir faaliyetle ilgili maliyet havuzları oluşturularak, endirekt maliyetler bu havuzlarda toplanmakta ve her bir maliyet havuzu ile ilgili maliyet dağıtım anahtarları seçilmektedir (Cooper, 1988: 45). Buna göre FTM’nin temel özelliği; üretim ve faaliyet giderlerinin, mamullerin bu tür faaliyetleri kullanma oranına göre mamullere yüklenmesidir (Kaygusuz, 2005: 117). Bunun için benzer türdeki faaliyetler belirlenip söz konusu faaliyetlerin tükettiği

17

maliyetler tespit edildikten sonra bu maliyetlerin tüketilen faaliyet oranında mamullere yüklenmesi gerekmektedir.

FTM’de ürünlerin faaliyet tüketim oranları belirlenirken hacme dayalı anahtarların yanında ürünlerle faaliyetler arasındaki gerçek neden-sonuç ilişkisini gösteren çoklu dağıtım anahtarları kullanılmaktadır. Geleneksel maliyetleme sistemlerinde ise GÜG’lerinin mamullere yüklenmesinde direkt işçilik saati, makine saati gibi hacim temelli anahtarlar kullanılmaktadır. Nitekim günümüz modern üretiminde bir çok genel üretim gideri türü pazarlama, araştırma ve geliştirme, satış ve dağıtım, muhasebe gibi özel faaliyetlerle ilgilidir (Çakıcı, 2001: 106). Ürünlerin hacmi bu faaliyetlerden çoğunlukla bağımsız olduğundan, faaliyetler tarafından tüketilen kaynaklar mamullere faaliyet esasına göre yüklenirler. Buna göre yöntem, hacme dayalı anahtarların yanında parti ve ürün seviyesindeki maliyetleri ürünlere, çoklu dağıtım anahtarları kullanmak suretiyle maliyet yüklemesi yapmaktadır.

Anlaşılacağı üzere FTM sistemini geleneksel maliyet hesaplama sistemlerinden ayıran temel nokta, endirekt giderleri mamullere yalnızca faaliyet hacmi temel alınarak değil, kaynak-faaliyet-mamul arasındaki neden-sonuç ilişkisine dayalı olarak yüklemesidir. Kısaca ifade edilecek olursa, faaliyet tabanlı maliyetleme, işletme kaynaklarının (makine, işgücü, bina, arazi, sermaye vb.) işletme faaliyetleri tarafından kullanılması ve tüketilmesi ile genel üretim giderlerinin oluştuğu ve söz konusu işletme faaliyetlerinin de maliyet etkenleri tarafından tüketildiği esasına dayanır (Drury, 1992: 275). Bu noktada FTM sisteminin işleyişine yön veren varsayımlar şu şekilde sıralanabilir (Gerdin, 2004: 40; Holmen, 1995: 38):

- Faaliyetler, kaynakları tüketmektedir.

- Ürün ya da müşteri gibi maliyet nesneleri faaliyetleri tüketmektedir.

- FTM’de harcama yerine kullanım (tüketim) anlayışı hakimdir. Diğer deyişle FTM

sistemi, maliyet hesaplamalarında kaynaklara ilişkin harcama tutarını değil kullanımı dikkate almaktadır. Bu özellik, mevcut kaynaklarla kullanılan kaynaklar arasında bir ayrım yapılmasını, böylece kullanılmayan kaynakların tespit edilerek bu kaynakların ileriye dönük kullanımı için işletmelere yol göstermektedir