Faaliyet tabanlı maliyetleme sisteminin oluĢturulması iĢletmeler içerisinde uygulama öncesi en önemli aĢamayı oluĢturur. Bu sistemin oluĢturulmasındaki hedefleri aĢağıdaki gibi sıralamak mümkündür. (Güzeldere, 2007)
En az uğraĢ ile sistemin hedeflerine ulaĢmak En düĢük maliyetle en yüksek faydayı elde etmek Sürekli geliĢmeyi sağlamak
Üretimde elde edilecek ürünlerin en düĢük maliyeti olanlarla eĢleĢtirmek Doğru maliyet bilgisi sunmak
Maliyetlerin altında fiyatlandırılan ürünlerin fiyatlarını arttırmak Kârsız ürünleri üretim programından çıkarmak
Maliyeti düĢürücü ekipman düzenlemelerini baĢlatmak
Kaplan ve Cooper (1998:12) maliyetleme ile ilgili dört aĢamadan bahsetmekte ve Faaliyet tabanlı maliyetlemeyi üçüncü aĢamaya yerleĢtirmektedirler. Ġlk aĢamadaki Faaliyet tabanlı maliyet bilgilerinin yeterli olmadığını, üçüncü aĢamadaki maliyet bilgilerinin uygun kullanımı ile daha yararlı olacağını belirtmektedirler. (Kargın, 2013)
FTMY‟nin maliyet perspektifini oluĢturan faaliyet tabanlı maliyetleme, ġekil 3.2‟de görüldüğü gibi geleneksel mamul maliyetlemesinden farklı bir perspektif ile ortaya çıkan maliyetlerin bütçe kaynaklarından kaynak maliyet belirleyicileri yoluyla faaliyetlere- oradan da faaliyet maliyet belirleyicileri yoluyla maliyet objelerine doğru izlenmesi ile ilgili iki aĢamalı bir süreçtir. (Çam, 2006)
ġekil 3.2 : Faaliyet Tabanlı Maliyetleme Yönteminin Uygulama AĢamaları Kaynak: Mustafa Çam, “Stratejik Bir Yönetim Aracı Olarak Ekonomik Katma
Değer (Eva) Ve Faaliyet Tabanlı Maliyet Yönteminin (FTMY) Birlikte Kullanımı”,
Mustafa Kemal Üni. Ġskenderun Turizm ĠĢletmeciliği ve Otelcilik Yüksekokulu Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt: 15, Sayı: 2, (Yıl: 2006), s.98.
3.8.1 Faaliyet tabanlı maliyetme sisteminin temel amaçları
Sistemin temel amacı; ürün maliyetine yönelik olarak genel iĢletme giderinin ortaya çıkmasına sebep olan faaliyetlerin maliyetiyle ilgili faaliyetin oluĢumunu gerekli kılan ürünü iliĢkilendirmektir. Faaliyet Tabanlı Maliyet sistemi temelde iki amaca hizmet eder.
ĠĢletme faaliyetlerinin tüketimi, maliyeti ve alanını tanımlayarak detaylı bilgi sağlamak
Yöneticilere alacakları kararlar için doğru maliyet bilgileri sunmak. (Ülker, Ġskender, 2009)
Günümüzde, faaliyet tabanlı maliyetlemenin sağladığı bilgiler karlılığı geliĢtirme, tüketici tatmini için fiyatlama, ürün çeĢitlendirme, maliyet azaltma, kalite kontrol ve yönetim, ürün geliĢtirme ve tasarımı gibi pek çok yönetim kararlarında kullanılmaktadır. Bunun sonucunda yöntem etkin bir yönetim aracı haline gelmiĢtir. (Yıldız, Karaca, 2011)
3.8.2 Faaliyet tabanlı maliyetleme sisteminin iĢleyiĢi
Bu baĢlık altında faaliyet tabanlı maliyet sisteminin iĢleyiĢ aĢamaları ve sistemin akıĢını oluĢturan süreçler incelenecektir.
3.8.3 Faaliyet tabanlı maliyet sisteminin aĢamaları
Faaliyet tabanlı maliyetleme sisteminin oluĢturulması aĢamasında ilk olarak
Faaliyetlerin Belirlenmesi gelir, Faaliyet tabanlı maliyet sistemindeki en önemli
kavramlardan biri olan "faaliyet" bir fonksiyonu yerine getirebilmek için yapılan iĢlemler toplamı olarak ifade edilebilir. "ĠĢlemler" ise bir amaç birliği olmaksızın bağımsız olarak yapılan detay çalıĢmaları tanımlamak için kullanılır. Faaliyet tabanlı maliyet sistemi, departmanlar yerine iĢ faaliyetleri üzerine odaklanır ve maliyetleri mamullere, bu mamuller için icra edilen faaliyetlere göre yüklenir. Departmanların esas alındığı dağıtım yöntemleri tarafından kullanılan sorumluluk merkezleri yerine bir iĢ sürecine odaklanmayı seçer. (Unutkan, 2010)
Faaliyetler kaynaklar ile çıktıları birbirine bağlar. Bu bağlamda FTM iki ilkeye dayanır:
2 - Ürünler de faaliyetleri tüketir.
Faaliyetler asıl maliyet etkenleri olarak maliyet sebebidir ve iĢletme kaynaklarını tüketerek maliyetleri ortaya çıkarır. Ürünlerde faaliyetlerin sonucu olarak oluĢur. Sistem iĢletme kaynaklarının maliyetini kaynaklardan faydalanma ölçüsüne göre faaliyetlere yükler ve faaliyetlerin maliyetini ürünler, hizmetler gibi maliyet nesnelerine izler. Sistem bu mantık üzerine çalıĢır. FTM sistemi; ürünlerle maliyetler arasındaki iliĢki zincirine faaliyetleri ekleyerek maliyetleme sürecinde sebep-sonuç iliĢkisini açığa çıkarır. Sistem iĢletme faaliyetlerini tanımlayarak tüketilen kaynakları belirler ve faaliyetlerin etkinliği ve verimliliğini artıracak bilgileri sağlayarak iĢletme baĢarısını etkiler ve sürekli geliĢmeyi destekler. Yönetim ise faaliyetleri kontrol ederek giderleri de kontrol eder. Bir FTM sisteminin iki yönü vardır. Maliyet dağıtım yönü ve süreç yönü. Maliyet dağıtım yönü kaynaklar, faaliyetler ve maliyet nesneleri hakkında bilgi sağlar. Süreç yönü ise çoğunlukla finansal olmayan operasyonel bilgi sağlar. (Ülker, 2006)
Yukarıdaki bu iĢlemler, bir faaliyet tabanlı maliyetleme süreci içinde ve iki aĢamalı olarak gerçekleĢtirilmektedir.
Birinci aĢamada faaliyetler tanımlanır ve endirekt faaliyetlerin maliyetleri maliyet havuzlarına dağıtılır. Bu amaçla önce faaliyetler bölümlere ayrılır. Maliyetler, bu bölümlerle ilgili maliyetlerdir. Daha sonra homojen maliyet havuzları tanımlanır. Dolayısıyla, endirekt faaliyetlerin bir maliyet havuzunda yer alabilmesi için bu faaliyetlerin mantıksal olarak birbirleriyle iliĢkisi olması ve bu faaliyetlerin tüm mamüller için aynı tüketim oranına sahip olması gerekmektedir. Ġkinci aĢamada, her bir maliyet havuzunda toplanan maliyetler mamüllere paylaĢtırılır. Bu paylaĢımın yapılması için, öncelikle yapılması gereken, her mamülün tükettiği kaynak miktarının ölçülmesidir. Daha sonra birinci aĢamada hesaplanan yükleme oranı ve bu ölçüler kullanılarak maliyetler mamüllere yüklenmiĢ olur. Bu durumu aĢağıdaki ġekil 3.3 yardımıyla açıklayalım. (Doğan, 1996)
ġekil: 3.3 : Faaliyet Tabanlı Maliyetlemenin Ġki AĢamalı Süreci
Kaynak: Alper Tunga Alkan, Faaliyet Tabanlı Maliyet Sistemi ve Bir Uygulama,
s.46.
3.8.4 Faaliyet tabanlı maliyetleme sisteminin akıĢını oluĢturan süreçler
FTM sisteminin kurulmasında dikkat edilmesi gereken en önemli hususlar en düĢük olabilecek maliyetle ve basit olarak kurmaktır. Bunu sağlayabilmek için uygun bir dengenin kurulması önemlidir. Dengeyi kurabilmek ve sistemin baĢarılı olabilmesi için denenmiĢ ve geçerli olan bazı aĢamalardan geçmek ve bazı kurallara uyulmalıdır. (Koçyiğit, 2006)
FTMS‟nin tasarlanması farklılıklar gösterse de genelde 4 asamadan oluĢmaktadır. Maliyet Etkenlerinin Belirlenmesi
Maliyetlerin Faaliyet Merkezlerine Dağıtılması Maliyet Havuzlarının OluĢturulması
Faaliyet Maliyetlerinin Mamullere Dağıtımı M A L Ġ Y E T D A Ğ I T I M S Ü R E C Ġ Kaynaklar Kaynak Maliyetini
Yükleme TaĢıyıcıları Faaliyet
Faaliyetler Faaliyet Maliyetlerini Yükleme Faaliyet Maliyetlerini Yükleme Maliyet TaĢıyıcıları Birinci AĢama Ġkinci AĢama