Genel üretim maliyetleri Direkt Hammadde ve Direkt ĠĢçilik dıĢında kalan tüm Üretim maliyetlerini kapsar. Dolaysız hammadde ve dolaysız isçilik giderleri dıĢında kalan, ürünle doğrudan iliĢkilendirilemeyen, belirlenen yükleme ölçülerine göre ürün
maliyetine yüklenen her türlü dolaylı gider Genel Üretim Maliyetini (GÜM) oluĢturur. Dolaylı madde, dolaylı isçilik, bakım onarım, yıpranma payı, bina vergileri, enerji gibi giderler bu giderlere örnek gösterilebilir.(Yüngül, 1998)
2.8.1 Genel üretim maliyetlerinin özellikleri
Bir giderin genel üretim gideri sayılabilmesi için gereken baĢlıca özellikler:
Genel üretim maliyetleri, üretim ile ilgili harcamalardır. Bu harcamalar ile üretilen mamuller arasında endirekt bir iliĢki vardır.
Genel üretim maliyetleri, mamullere doğrudan yüklenemeyip, gider dağıtım anahtarları yardımıyla yüklenmektedir.
Genel üretim maliyetleri bir birinden farklı nitelikte birçok gider çeĢidini bünyesinde taĢıyan homojen türde bir gider çeĢididir.
Genel üretim giderlerinin bir kısmı sabit, bir kısmı değiĢken ve bir kısmı da karma (yarı sabit, yarı değiĢken) giderlerdir. Bundan dolayı bu giderlerin üretim miktarına göre gösterdiği iliĢkilerde farklılıklar vardır.
Genel üretim maliyetlerinin bir kısmı zaman içerisinde düzensiz bir dağılım gösterir. Mevsimsel olarak değiĢen ısınma ve aydınlatma buna örnek gösterilebilir.
Yılsonunda, tutarı belli olan bazı giderlerin bir kısmının üretim maliyetlerine yüklenmesi istenmeyebilir. Örneğin, çalıĢmayan makinaların amortisman giderleri üretim maliyetlerine katılmayıp, doğrudan sonuç hesaplarına aktarılır.
Genel üretim maliyetleri, iĢçilik giderleri ile birlikte mamulün Ģekillendirme maliyetini oluĢturmaktadır.
Genel üretim maliyetlerinin bir kısmının kesin tutarları ancak yılsonunda veya maliyet dönemi sonunda belli olur. Bu durumda genel üretim maliyetlerinin bazı tutarları üretim maliyetine tahmini olarak yüklenmektedir. (Abdioğlu, 2012)
2.8.2 Maliyet akıĢ süreci ve GÜM
Maliyet muhasebesi sisteminde veri akıĢ süreci;
Maliyet ÇeĢitleri Maliyet Yerleri Maliyet TaĢıyıcıları
Genel üretim maliyetlerinin özellikleri ve üretilen mamul ya da hizmetlere yüklenme aĢamaları açısından, maliyet akıĢ süreçlerinin her bir aĢaması ayrı bir önem taĢır. Bu aĢamalar: (Altuğ, 2001)
2.8.2.1 Maliyet çeĢitleri
Maliyet muhasebesinin amaçları mamul maliyetlerinin bulunması, giderlerin denetlenmesi ve planlamaya yardımcı olmaktır. Bu görevlerin yerine getirilmesi için, iĢletmede meydana getirilen giderlerin çok iyi izlemek ve buna uygun kayıt düzeni kurmak gerekmektedir.
Üretimde kullanılan varlık ve hizmetlerin maliyetleri önce gider türleri hesaplarında toplanır. Bu sayede üretim giderleri olabildiğince sınıflandırılmıĢ olurlar. Bu sınıflandırmalar giderlerin kontrol edilebilmesi ve planlama açısından Ģarttır. Üretim giderleri dolaysız maddeler, dolaysız iĢçilik ve GĠG ve bunların yardımcı defterlerde izlenen ayrıntıları gider türlerini oluĢturur. (Hatipoğlu, 1995)
2.8.2.2 Maliyet yerleri
Gider yerleri, giderlerin yapıldıkları yerler diğer bir deyiĢle giderleri ait oldukları (yapıldıkları) sorumluluk merkezleridir. Gider yerleri, bir iĢletmenin, departmanları daireleri, atölyeleri olacağı gibi örgüt Ģemasında yer almayan kısımlarda olabilir. Ayrıca bir atölyede, bir ya da birden fazla makine ve tezgâh bir gider yeri olarak kabul edilebilir. (ġener, 1992) Maliyet yerleri genellikle üretim, kısım, bölüm, daire veya atölye, depo, ambar vb. iĢletme birimlerini ifade etmektedir. (Altuğ, 2001)
2.8.3 Maliyet yerlerinin bölümlendirilme esasları
ĠĢletmelerin bölümlere ayrılması Organizasyon ilkeleri doğrultusunda yapılır. Maliyet yeri ayrımının baĢlıca amaçları Ģunlardır:
Birim maliyetlerin daha doğru hesaplanabilmesi, Daha etkin bir maliyet kontrolünün sağlanabilmesi, Bütçelemede esas alınacak bölümlerin belirlenmesi,
Üretim ve satıĢ program ve politikalarına iliĢkin kararların alınmasına yardımcı olma,
Üretimle ilgili iĢler bölümlenirken aĢağıdaki esaslardan birisi kullanılabilir. Aynı yöneticiye bağlı bulunma,
Aynı tür iĢlerin yapılması, Yer bakımından aynı olma,
Bu 3 esastan herhangi biri benimsenerek iĢletmenin üretim faaliyetlerinin yürütüldüğü yerleri 3 ya da daha fazla bölüme ayırma olanağı bulunmaktadır. (Altuğ, 2001)
2.8.4 Gruplar itibariyle maliyet yerleri
ĠĢletmenin büyüklüğü ve organizasyon yapısına göre belirlenecek maliyet yerleri, MSUGT‟deki gruplama çerçevesinde aĢağıdaki gibi sınıflandırmak mümkündür. (Altuğ, 2001)
2.8.4.1 Esas üretim gider yerleri
ĠĢletmenin ana faaliyet konusunu oluĢturan mamullerin üretimini yapan departmanlardır. Örneğin, üretiminde haddeleme iĢlemini yapan bir fabrikada dökümhane, haddehane, silme, tavlama bölümleri esas üretim gider yerleridir. (Elmacı, 2005)
a) Yardımcı üretim gider yerleri
Bu gider yerlerinin esas faaliyet konusu mamul üretilmemesine rağmen üretimde düzeni ve akıcılığı sağlamak amacıyla iĢletmede bulunması gereken ve hizmet üreten gider yerleridir. (Yükçü, 1999)
b) Yardımcı hizmet gider yerleri
Mamüllerin üretimi ile doğrudan doğruya uğraĢmayan, fakat üretim faaliyetlerinin sürdürülmesine yardımcı olan gider merkezlerine denir.
Örnek verilirse hadde mamulleri üreten bir fabrikada; haddehane ve silme hattı bölümlerinin enerji gereksinimlerini karĢılamak amacıyla kurulan enerji yardımcı servisi, ya da bu bölümlerdeki merdane, tezgâh ve makinaların bakım ve onarımını yapan servis, atölyelerinin temizliği ile ilgilenen servisler hizmet gider merkezlerini oluĢturur. (Üstün, 1996)
Üretim yerlerinin yönetimi ile oluĢan birimlerin giderlerinin izlendiği gider yerleridir. Bu gider yerleri, iĢletme müdürü, teknik müdürlük, üretim planlama gibi çeĢitli düzeylerde yönetimine yönelik organize edilen birimlerdir.
d) AraĢtırma ve geliĢtirme maliyet yerleri
Mamul tasarım ve geliĢtirme faaliyetlerinin yürütüldüğü, mühendislik büroları, mamul tasarım birimleri, mamul geliĢtirme laboratuvar ve atölyeleri bu grupta yer alır. (Altuğ, 2001)
e) Pazarlama satıĢ dağıtım maliyet yerleri
ĠĢletmede üretimin gerçekleĢmesinden sonra ürünlerin stoklaması, pazarlama faaliyetlerinin yapılması, satıĢ ve sevkiyatın gerçekleĢtirilmesi, satıĢ sonrası garanti hizmetlerinin yürütülmesi gibi faaliyetleri olan bölümlerdir. SatıĢ bölümü, pazarlama bölümü ve garanti hizmetleri bölümünü örnek verilebilir
f) Genel yönetim maliyet yerleri
ĠĢletmenin genel yönetim giderlerinin takip edildiği bu gider yerleri, muhasebe, insan kaynakları, finansman, genel müdürlük gibi birimlerden oluĢmaktadır.
g) Yatırım maliyet yerleri
Yeni faaliyet birimleri olarak projelendirilen alanların ayrı ayrı izlenmek üzere oluĢturulduğu maliyet yerleridir.
2.8.4.2 Maliyet taĢıyıcıları
TaĢıyıcılar toplam maliyette artıĢa sebep olan, belirleyici unsurlardır. Birçok olası maliyet taĢıyıcısı mevcuttur. Örneğin, bir fabrikada, kullanılan malzemelerin toplam maliyeti sadece üretim hacmine bağlı değil, bunun yanı sıra malzemelerin kalitesi, iĢçilerin becerileri, bitmiĢ bir üründeki parça sayısı ve de çalıĢır durumdaki makinaların durumuna bağlıdır. Maliyet taĢıyıcıları, sarf edilen mesafe, üretim miktarı, çalıĢma saatleri, iĢleme konan ödeme gibi maliyet hedefi ile ilgili unsurları maliyet taĢıyıcıları olarak adlandırılabilir. (Arzum, 2002)