FAA sınıflandırmasına göre pistlerin geometrik özellikleri

2.4.1.1 FAA sınıflandırmasına göre pist genişliği

FAA sınıflandırması, pist sistemlerini; kaplama, banketler, tampon bölge, pist güvenlik alanı, engellerden arındırılmış bölgeler ve pist koruma alanı tanımlayarak oluşturmaktadır. FAA sınıflandırmasına göre Çizelge 2.9 ve Çizelge 2.10 A, B, C, D ve E yaklaşım kategorilerine göre pist boyutlarını, Çizelge 2.11 pist eğimlerini

göstermektedir. FAA sınıflandırmasında pist yapılarını kaplama, banketler, tampon bölge, pist güvenlik alanı, engellerden arındırılmış bölgeler ve pist koruma alanı olarak tanımlanmaktadır.

ICAO sınıflandırmasına göre pist yapılarında pist şeridi ve pist sonu güvenlik bölgesi, FAA sınıflandırmasının pist güvenlik bölgesi olarak tanımladığı bölümlere karşılık gelmektedir (FAA AC 150/5320-6E, 2007).

Çizelge 2.9. Yaklaşım kategori A ve B ye göre pist boyutları (m)

Yaklaşım Tipi Görsel Aletli (Radarla)

Uçak Tasarım

Grubu ^{Ia I II III IV Ia I II III IV}

Pistin Genişliği 18,3 18,3 22,9 30,5 45,7 22,9 30,5 30,5 30,5 45,7 Banket Genişliği 3,0 3,0 3,0 6,1 7,6 3,0 3,0 3,0 6,1 7,6 Pist Güvenlik Bölgesi Genişliği ^{36,6 36,6 45,7 91,4 152,4 91,4 91,4 91,4 121,9 152,4} Pist Güvenlik Bölgesi Uzunluğu 73,2 73,2 91,4 182,9 304,8 182,9 182,9 182,9 243,8 304,8

Çizelge 2.10. Yaklaşım kategori C,D ve E ye göre pist boyutları (m)

Uçak Tasarım Grubu I II III IV V VI

Pistin Genişliği 30,5 30,5 30,5 45,7 45,7 61,0

Banket Genişliği 3,0 3,0 6,1 7,6 10,7 12,2

Pist Güvenlik Bölgesi Genişliği 152,4 152,4 152,4 152,4 152,4 152,4 Pist Güvenlik Bölgesi Uzunluğu 304,8 304,8 304,8 304,8 304,8 304,8

Çizelge 2.11. FAA sınıflandırmasına göre pist eğimleri (%)

Uçak Yaklaşım Kategorisi A B C D E

Boyuna Maksimum Eğim 2 2 1,5 1,5 1,5

Enine Maksimum Eğim 2 2 1,5 1,5 1,5

2.4.1.2 Pistlerin uzunluklarının belirlenmesi

ICAO planlama amacı ile uçağın imalatçısından bütün ayrıntılı bilgileri aldıktan sonra uçağın kalkış ve uzunluğunu tayin etmek için bazı yaklaşık düzeltmelerin yapılmasını öngörmektedir. Genel olarak aşağıda sıralanan unsurlar, uçakların motor performanslarına etki ettiği için pist uzunlukları değişmektedir.

Pistlerin uzunluklarına etki eden başlıca unsurlar:

a. Pist Eğimi: Ters yöndeki eğimler pist uzunluğunu değiştirir. Yükseklik ve sıcaklığa bağlı pist uzunluğu, A, B ve C sınıfı havaalanlarında her % 1 lik eğim artışı için pist uzunluğu % 10 oranında arttırılır.

b. Havaalanının deniz seviyesinden yüksekliği: Rakım arttıkça pist uzunluğu artar. Her 305 m için pist yüzeyi % 7 arttırılır.

c. Sıcaklık: Sıcaklığa bağlı olarak uçak motorlarının performansı değişmektedir. Sıcak bölgelerde pistler aynı tasarım uçağı için daha uzundur. Bu sebeple havaalanı referans sıcaklığının standart atmosfer sıcaklığını aştığı her 1 °C’ lik fark için % 1 oranında pist uzunluğu arttırılır. Eğer havaalanı referans sıcaklığının standart atmosfer sıcaklığından düşükse aynı şekilde uzunluk düşürülmelidir.

d. Yüzeyin Durumu: Su, buz, benzeri bulunan yüzeyler pist uzunluğunun artmasına sebep olur.

e. Rüzgâr: Rüzgârın istatistiksel olarak esme yön ve şiddetine bağlı olarak pist uzunluğu değişir.

Pist uzunluğunun belirlenmesi için kritik olarak tanımlanan uçağın boş ağırlığı bulunur. Bu uçağın boş ağırlığına ticari yük ve yakıt, yedek yakıt miktarları ilave edilerek iniş ağırlığı tespit edilir. İniş ağrılığı maksimum iniş ağırlığını geçmemesi gerekmektedir. Aynı şekilde uçağın kalkış ağırlığı da tespit edilir. Bu ağrılık maksimum kalkış ağırlığını geçmemesi gerekir. Daha sonra diğer parametreler, sıcaklık, pistin eğimi, rakım, rüzgâr belirlenir. Bu parametreler ve uçağın özelliklerine göre pist uzunluğu belirlenir. Daha sonra belirlenen pist

uzunluklarının yukarıda belirtilen çeşitli etkenlere göre düzeltilmesi gerekmektedir (FAA AC 150/5320-6E, 2007).

Örnek 1: Standart koşullardaki iniş için pist uzunluğu 3000 m, kalkış için 2500 m, rakımın 951 m, referans sıcaklığın 25 °C, standart sıcaklığın 16 °C ve pist eğiminin % 0,7 olan pistin iniş ve kalkış için pist uzunluklarının yeterli olup olmadığının belirlenmesi için düzeltilmiş pist uzunluğunun hesaplanması gereklidir:

Kalkış uzunluğu düzeltmesi:

Rakım: 2500x0,07x951/300+2500=3054 m Sıcaklık: 3054x(25-16)x1/100+3054=3329 m

Eğim: 3329x0.7x0.1+3329=3562 m, düzeltilmiş pist kalkış uzunluğudur.

İniş uzunluğu düzeltmesi:

Rakım: 3000x0.07x951/300+3000=3666 m, düzeltilmiş pist iniş uzunluğudur. Sonuç olarak 3666>3562 olduğu için 3666 m pist uzunluğu olarak kullanılmalıdır.

Örnek 2: "A" havaalanına ait pist uzunluğu, "A" havaalanından "B" havaalanına yapılan bir uçuşa bağlı olarak şu şekilde hesaplanmalıdır:

a) Uçağın boş işletim ağırlığı belirlenir. b) Uçağın taşıyacağı yük belirlenir. c) Yakıt rezervi belirlenir.

d) Birinci, ikinci ve üçüncü maddeler toplanır. Bulunan değer, uçağın "B" şehrine iniş ağırlığıdır. Bu ağırlık uçağın yapısal iniş ağırlığını aşmamalıdır.

e) Yükselme, yolculuk süreci ve iniş için gerekli yakıt ihtiyacı belirlenir.

f) Uçağın kalkış ağırlığı, dördüncü ve beşinci maddeler toplanarak bulunur. Bu ağırlık, uçağın yapısal kalkış ağırlığını aşmamalıdır.

g) "A" havaalanının sıcaklık, yüzey rüzgarı, pist eğimi ve yükseklik koşulları belirlenir.

h) Altıncı ve yedinci maddelerde belirtilen veriler ve uçağın onaylanmış uçuş kılavuzu kullanılarak pist uzunluğu hesaplanır (SHGM, 2008).

Yukarıda verilen maddeler aşağıdaki koşullar kullanılarak, Boeing 707-320B tipi bir uçağın "A" ve "B" havaalanları arasında yaptığı 3.000 deniz millik bir yolculuk için örneklenebilir:

Uçuş İrtifası : 9.450 m

Uçuş, kalkış, iniş : Standart koşullar Uçuşta karşıdan gelen rüzgar : 37 km/saat (200 kt) Hız : 0.82 Mach

Meydan rakımı : Deniz seviyesi Havaalanı yüzey rüzgarı : Sıfır

Pist Eğimi : Düz Havaalanı Sıcaklığı : 16° Boş uçuş ağırlığı : 61.235 kg Yük : 16.330 kg Yakıt rezervi : 5.433 kg

1. Adım Boş uçuş ağırlığı: 61.235 kg 2. Adım Yük: 16.330 kg

3. Adım Yakıt rezervi: 5.433 kg

4. Adım İniş ağırlığı: 61.235 + 16.330 + 5.433 = 83.008 kg. Bu değer azami yapısal iniş ağırlığı alan 97.522 kg.dan azdır.

5. Adım Uçuş irtifasına ulaşmak için kullanılacak olan yakıt miktarı 4.560 kg, alçalmak için gereken miktar 545 kg ve 9.450 m irtifada 0.82 Mach'lık bir hızda uçmak için kullanılan toplam yakıt miktarı 34.020 kg.dır. Bu durumda kullanılan toplam yakıt 4.560 + 34.020 + 545 = 39.125 kg olmaktadır.

6. Adım Kalkış ağırlığı 83.008 + 39.125 = 122.133 kg.dır, ki bu değer azami yapısal kalkış ağırlığı olan 151.317 kg.ı aşmamaktadır.

7. Adım Havaalanı şartları problemde belirtildiği şekildedir.

8. Adım Geliştirilmiş ve onaylanmış Boeing 707-320B uçuş kılavuzundan yararlanılarak kalkışla sınırlandırılmış ağırlığın 122.133 kg.dan az olup olmadığı kontrol edilmelidir. Bu problemde az değildir ve böylece problemde belirtilen koşullar kullanılarak gerekli olan pist uzunluğu 2.135 m olarak belirlenebilir.