Eziyet Anayasa‟nın 17. maddesi gereğince yasaktır. Maddenin 3. fıkrası gereğince kimseye iĢkence ve eziyet yapılamaz. Anayasa ile paralel olarak Türk Ceza Kanunu‟nda 96. madde ile düzenleme altına alınmıĢ, bir kimseye eziyet edecek davranıĢlarda bulunacak kimseler hakkında iki yıldan beĢ yıla kadar hapis cezasına hükmolunuĢtur.
62 1. Korunan Hukuksal Yarar
Bu suç ile insan onuru, kiĢinin maddi ve manevi bütünlüğü korunan hukuki yarardır. ĠĢkence suçuyla maddi unsur bakımından benzerlik gösterse de eziyet suçu kamu görevlisinin güvenilirliği, iĢleyiĢi ve adil yargılanma hakkı ve susma hakkını ihlal eden bir suç tipi değildir176.
Madde metninde her ne kadar açıkça ifade olunmasa da gerekçe kısmında eziyet;
kiĢiye insan onuruyla bağdaĢmayan bedensel veya ruhsal yönden acı çekmesine, aĢağılanmasına yol açan davranıĢlarda bulunmak Ģeklinde tanımlanmıĢtır. Eziyet teĢkil eden davranıĢları gerçekleĢtiren kiĢi; kiĢi dokunulmazlığını, bedensel bütünlüğünü, maddi ve manevi bütünlüğünü ihlal etmiĢ olur.
2. Fail
Fail, TCK‟ nın 96. maddesinde bir kimsenin eziyet çekmesine yol açacak davranıĢları gerçekleĢtiren kiĢidir. Buradan hareketle herkes bu suçun faili olabilir.
Dikkat edilirse iĢkence suçunda sadece kamu görevlileri suçun faili olabilirken burada herkes fail olabilmektedir. Dolayısıyla bir kamu görevlisi görevi ile bağlantılı olarak görev ifası sırasında bir kimsenin eziyet çekmesine yol açacak davranıĢlarda bulunursa iĢkence suçunu iĢlemiĢ olacaktır. Aynı kamu görevlisi, mağdurun göreviyle bağlantısı olmayan bir halde eziyet çekmesine yol açacak davranıĢları gerçekleĢtirdiğinde bu sefer eziyet suçunu iĢlemiĢ olacaktır. Fakat bir görüĢe göre eziyet suçu sadece kamu görevlisi olmayan kiĢilerce iĢlenebilmektedir177.
3. Mağdur
Her suçun mağdurunun öncelikle devlet olması görüĢü itibariyle bu suçun da mağdurlarından birinin devlet olduğunu belirten yazarlar mevcuttur178. Esas mağdur açısından eziyet suçu özelik göstermemektedir. Diğer bir deyiĢle suçun mağduru herkes olabilir.
176 SOYASLAN, Doğan, Ceza Hukuku Özel Hükümler, 9. Baskı, Yetkin Yayınları, Ankara, 2012, s.
213.
177 ÜZÜLMEZ, Ġlhan, Türk Ceza Hukukunda ĠĢkence Suçu, Turhan Yayınevi, Ankara, 2003, s. 244.
178 ÖNOK, s. 336; BALAK, Ahmet, Can, “5237 Sayılı Türk Ceza Kanununda ĠĢkence ve Eziyet Suçu”, Çankaya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yükseklisans Tezi, s.126.
63 4. Maddi Unsur
Madde metninde eziyet suçunun nasıl gerçekleĢeceği “bir kimsenin eziyet çekmesine yol açacak davranıĢlarda bulunma” ifadesi ile düzenleme altına alındığından tam açıklık sağlanamamıĢtır. Esasen bu durum belirlilik ilkesi ile çatıĢmaktadır. Çünkü eziyetin tanımı madde metninde ifade olunmak yerine gerekçe kısmında yapılmıĢ, bir kimsenin insan onuruyla bağdaĢmayan ve bedensel veya ruhsal yönden acı çekmesine, aĢağılanmasına yol açacak davranıĢlar olarak belirtilmiĢtir. O halde eziyet suçu bir kimsenin onuruyla bağdaĢmayan ve bedensel ya da ruhsal yönden acı çekmesine sebep olan her türlü davranıĢtır. Bu davranıĢların eziyet suçunu oluĢturabilmesi için belli bir süre sistematik bir Ģekilde devam etmesi gerekir. Eziyet suçunun süreklilik arzeden bir mahiyette olması bu suçun kasten yaralama, tehdit, hakaret gibi benzer diğer suçlardan ayrılmasını sağlar. Bir davranıĢın sistematik olarak nitelendirilebilmesi için belli bir plan dahilinde icra edilmesi yani önceden tasarlanması ve birkaç kiĢi tarafından hiyerarĢik yapı içinde iĢbölümü yapılarak gerçekleĢtirilmesi gerektiğini savunan yazarlar vardır179. Bazı yazarlar ise sistematik tanımlamasının yapılabilmesi için tasarlama ve örgütlü olarak iĢlenmesinin Ģart olmadığını savunur180.
Eziyet suçunda failin hareketleri belli bir süre devam etse de genel olarak münferiden mağdur üzerinde etkiler doğuran, onun bedensel veya ruhsal yönden acı çekmesine sebep olabilecek niteliktedir. Nitekim madde gerekçesinde de bu fiilerin tek baĢına kasten yaralama, hakaret, tehdit, cinsel taciz niteliği taĢıyabileceği belirtilmiĢtir.
Burada belli bir sistematik içerisinde gerçekleĢen ve yenilenmeyen tek bir kastın olması sebebiyle; failin her bir davranıĢından cezalandırılmaması, fakat oluĢan münferit suçlara nazaran daha ağır bir ceza ile cezalandırılması için kanunkoyucu böyle bir düzenleme yoluna gitmiĢtir.
Eziyet suçunun maddi unsurunu mobbing kapsamında değerlendirdiğimizde;
mobbingte mağdurun maruz kaldığı davranıĢlar genel itibariyle topyekün olarak kiĢi üzerinde bedensel veya ruhsal neticeler doğurur. Dolayısıyla hareketler, failin saiki ve kastı mevcut olmasına karĢın belli bir aĢamadan sonra belirgin hale gelmeye baĢlar.
Fakat hareketler fark edilir hale gelinceye dek çoktan mağdur üzerinde yıldırıcı bir etki
179 SOYASLAN, Doğan, Ceza Hukuku Özel Hükümler, 9. Baskı, Yetkin Yayınları, Ankara, 2012, s.
213.
180 TEZCAN, DurmuĢ – ERDEM, Mustafa, Ruhan – ÖNOK, R., Murat, Teorik ve Pratik Ceza Özel Hukuku, GeniĢletilmiĢ ve GüncellenmiĢ 10. Baskı, Seçkin Yayıncılık, 2013, s. 270.
64 yaratmıĢ olacaktır. Mobbingte baĢlangıçtaki aĢamalarda mağdur bedensel veya ruhsal acı çekmese de ilerleyen aĢamalarda maruz kaldığı davranıĢlardan rahatsızlık duyacak ve en nihayetinde fiziksel veya psikolojik rahatsızlıklar yaĢayacaktır. Ancak baĢlangıçtaki aĢamalar eziyet suçunda ve/veya madde gerekçesinde belirtilmiĢ olan özellikleri taĢımadığından hazırlık hareketi olarak bile değerlendirilemeyecek dolayısıyla fail hakkında teĢebbüs hükümleri bile uygulanamayacaktır. Son yıllarda oldukça yaygınlaĢmakta olan mobbinge iliĢkin olarak ceza hukuku bakımından caydırıcılık etkisi sözkonusu olamayacaktır. Bu sebepledir ki psikolojik tacize yönelik ayrı bir düzenlemenin mevcudiyeti Ģarttır.
5. Hukuka Aykırılık Unsuru
Bu suça iliĢkin olarak herhangi bir hukuka uygunluk nedeni bulunmamaktadır.
Örneğin; mağdurun rızası hukuka aykırılığı ortadan kaldırmaz. Tasarrufta bulunabileceği bir hakka yönelik olarak tasarruf sahibinin sahip olduğu hak üzerinde rıza ehliyeti vardır. Türk Medeni Kanunu‟nun 23. maddesi gereğince kimse özgürlüklerinden tamamen vazgeçemeyeceği gibi, özgürlüklerini hukuka ve ahlaka aykırı olarak da sınırlayamaz. Eziyet suçunda gösterilen kötü muamelelere verilen rıza aynı zamanda kiĢinin özgürlüğünden vazgeçmesi anlamına geleceğinden rızanın hukuka aykırı olduğu savunulur181. Fakat Ġspanya‟da mağdurun rızası tartıĢılmıĢtır. Sado-mazoĢist gibi davranıĢlarda ilgilinin rızası ve toplumsal uygunluk sebepleri ile suç teĢkil etmeyeceği kabul edilmiĢtir182.
6. Manevi Unsur
Eziyet suçunda fail saikin bir önemi bulunmamaktadır. Fail genel kast ile bu suçu iĢleyebilir. Fakat psikolojik tacizde fail belli bir saikle hareket etmektedir.
Mobbingte fail belli bir amaca yönelmiĢtir ve gerçekleĢtirdiği davranıĢlar mağdur üzerinde sinsice neticeler doğurur. Psikolojik tacizde olduğu gibi eziyetin de mütemadi bir suç olması sebebiyle failin hareketlerinin belli bir süre boyunca devam etmesi ve bu süreç içinde davranıĢların birbiri ile bütünlük arzetmesi gerekir.
181 BALAK, s. 130.
182 TEZCAN- ERDEM - ÖNOK, s. 272 - 273.
65 7. Suçun Nitelikli Halleri
Suçun çocuğa, beden veya ruh bakımından kendini savunamayacak durumda bulunan kiĢiye ya da gebe bir kadına karĢı iĢlenmesi veya üstsoy, altsoya, analığa veya babalığa karĢı iĢlenmesi nitelikli halleri oluĢturur. 96. madde kapsamında düzenlenmiĢ bulunan nitelikli hallerin özellik itibariyle mobbing suç tipi ile bağdaĢır nitelik taĢıdığı söylenemez. Bu sebeple bu konular burada ayrıntılı olarak incelenmeyecektir.
8. Suçun Özel GörünüĢ Biçimleri
a. TeĢebbüs
Eziyet suçuna teĢebbüs hükümlerinin uygulanabilirliği konusunda doktrinde fikir ayrılıkları vardır. Kimi yazarlara göre teĢebbüs mümkünken183 bir diğer görüĢe göre mütemadi Ģekilde gerçekleĢen eziyet suçunda sistematiklik unsuru gerçekleĢmediği takdirde eziyet suçu oluĢmayacağından, gerçekleĢen eylemler bakımından mevcut suç tiplerine göre cezalandırılmalıdır184. ġayet sistematiklik unsuru gerçekleĢmiĢ ise bu durumda suç tamamlanmıĢ olur bu halde teĢebbüs aĢamasında değil, tamamlanmıĢ eziyet suçundan hüküm verilmelidir185.
b. Ġçtima
Bir mütemadi suç örneği olan eziyet suçunda gerçekleĢen davranıĢların müstakil suç tipleri teĢkil etmesi halinde içtima sorunu ortaya çıkar. TCK m. 96‟nın gerekçesine bakıldığında maddenin düzenlenme sebebi eziyet kapsamında iĢlenen fillerin oluĢturduğu münferit suç tiplerine nazaran sistematik bir Ģekilde mağdur üzerinde daha ağır etkiler bırakması hatta bu etkilerin belki bir ömür boyu devam edecek olması
183 SOYASLAN, Doğan, Ceza Hukuku Özel Hükümler, 9. Baskı, Yetkin Yayınları, Ankara, 2012, s.
214; ARTUK, Mehmet, Emin –GÖKCEN, Ahmet –YENĠDÜNYA, Ahmet, Caner, Ceza Hukuku Özel Hükümler, 11. Baskı, Turhan Kitabevi, Ankara, 2011, s. 136.
184 ÖZBEK, Veli, Özer- KANBUR, Mehmet, Nihat- DOĞAN, Koray-BACAKSIZ, Pınar- TEPE, Ġlker, Türk Ceza Hukuku Özel Hükümler, GeniĢletilmiĢ, GüncellenmiĢ 6. Baskı, Seçkin Yayıncılık, 2014, s.
277.
185 TEZCAN – ERDEM – ÖNOK, s. 274.
66 durumudur. Bu da daha ağır cezai yaptırım uygulanması gereğini doğurmuĢtur.
Yaralama suçu ile eziyet suçları arasında fikri içtima hükümleri uygulanırsa kasten yaralama suçu ile eziyet suçları arasından en ağır cezası olan uygulanacaktır. Fakat kasten yaralama suçuna iliĢkin olarak bir süre boyunca aynı kiĢiye karĢı iĢlenen yaralama fiillerinde m. 43/3 gereği gerçek içtima uygulanır. Dolayısıyla burada eziyet suçundan daha ağır bir müeyyide ortaya çıkacaktır. Bu durumda ne yapılacaktır? Eziyet suçunda gerçekleĢen davranıĢlar mağdurun sadece maddi manevi bütünlüğüne değil, Ģeref ve saygınlığına da yönelik ihlaller barındırır. Bu durumda uygulanacak cezanın düzenlendiği suç tipi eylemdeki haksızlık içeriğini karĢılayabiliyorsa fikri içtima Ģayet haksızlık boyutunu karĢılayamıyorsa gerçek içtima hükümlerinin uygulanması yoluna gidilmelidir186.
c. ĠĢtirak
ĠĢtirak açısından özellik göstermemektedir. Bu suçu tek bir fail iĢleyebileceği gibi birden çok fail de iĢleyebilir. Eziyet suçunun özgü suç olmaması sebebiyle iĢtirakçilerden her biri fail olarak sorumlu olacak, suçu iĢlemeye azmettiren yahut yardım eden ise azmettiren/yardım eden olarak sorumlu tutulacaktır187.