Evliliğe dayalı Asimilasyon ve Toplumsal Cinsiyet

Farklı ırk ve etnisiteye mensup bireylerin gerçekleştirdiği çapraz evlilikler, bizlere toplumsal gruplar arası ilişki ve mesafeye dair ipuçları sunmaktadır (Qian ve Lichter, 2007: 68). Buna ek olarak, farklı ırk ve etnisiteye mensup kişilerin çapraz evlilikler aracılığıyla bir araya gelmesini, yalnızca içinden geçtiğimiz toplumsal süreçler bağlamında yalnızca küreselleşme ve çok kültürlülük başlığı altında okumak, kısıtlı bir analiz imkânı sunmaktadır. Çünkü hem tarihsel hem de biyolojik bir pencereden bakmak suretiyle çapraz evliliğin aslında yeni bir kavram olmadığını anlayabiliriz. Tarihsel olarak, saf bir etnik toplumsal gruptan söz etmek mümkün değildir. Çapraz evliliklerin tarih öncesi çağlarda dahi gerçekleştiğini kanıtlayan bulgulara rastlanmaktadır. Benzer şekilde çapraz evliliğin doğum gibi biyolojik süreçler üzerinde herhangi bir olumsuz etkisi yoktur (Eshleman, 2003: 45).

Dolayısıyla, çapraz evlilikler hususunda farklılık ve benzerlikler noktasında üzerinde duracağımız kavramsallaştırma daha çok kültür ekseninde ilerlemektedir.

93 Antropolog Kenneth J. Guest, külürü en genel şekilde sosyal olarak öğrenilen, paylaşılan, insanlar tarafından deneyimlenen bir bilgi ve inançlar sistemini aynı zamanda davranışlar örüntüsü olarak tanımlamaktadır (Guest, 2017: 33-34). Bu anlamda, kültür kavramı ortak değerlerden normlara; sembollerden maddi unsurlara, zihinsel şemalardan medya, eğitim ya da siyaset gibi güç yapılarına değin çok geniş bir alanı kapsamaktadır. Yapıp eylediğimiz pratikler, genetik olarak aktarılmayan ancak toplumsal hayatta etrafımızı saran aile, eğitim, hukuk, sosyal kurumlar öğrenilen kültürün birer unsurunu oluşturmaktadır. Kültürün kimi ögeleri okul, özel ders, resmî kurumlara yapılan ziyaretler sonucu formel olarak öğrenilirken; aile, arkadaş aracılığıyla enformel yollarla da öğrenilebilir. Kültürü, formel hem de enformel öğrenme süreci kültürlenme (enculturation) olarak tanımlanmaktadır (Lewis ve diğerleri, 2012:3; Bailey ve Peoples, 2010: 21).

Kültürlenme ile birlikte anılan ancak farklı bir tanıma işaret eden asimilasyon kavramı ise bir toplumda azınlık grubun egemen kültürün normlarını kabul ederek ve bu normlara uyarak ayrı bir grup olarak varlığının sona erme sürecine karşılık gelmektedir (Guest, 2017:166). Buna paralel olarak, evliliğe dayalı asimilasyon (marital assimilation) kavramı, farklı toplumsal gruplara mensup olan kişilerin gerçekleştirdiği çapraz evliliklerde azınlık gruba mensup olan partnerin, egemen gruba mensup olan partnerin kültürel pratiklerine uyum sağlayarak baskın kültürün unsurlarını özümsemeyi ifade etmektedir (Gold ve Nawyn, 2013: 296).

Çalışmamızda, görüşmecilere, evliliğe dayalı asimilasyona maruz kalıp kalmadıklarını öğrenmek amacıyla olabildiğince terim içeren ifadelerden arındırılmış bir şekilde evlendikten sonra girdikleri ortamlarda bir yabancılık hissi çekip çekmediklerine yönelik sorular yönelttik. Ankara’da 8 numaralı görüşmede yer alan katılımcı Gamze, evlilikle beraber başta konuştuğu dil olmak üzere çeşitli değişimler yaşadığını açıklamıştır. Hem eşinin çevresinin hem de kendi yakın akrabalarının bu değişimlere dair görüşlerini şu şekilde belirtmiştir:

“E tabi ilkin başka bi köye başka bi dilin konuşulduğu yere gelin varmışım ben uyum sağlayım derken çok çok çok çok acayip çok zorluklar çektim. Uyum sağlama noktasında çok çektim bir de benim eşim biraz değişikti. Bir de işte hep dışardaydı ben de köyün obanın yabancısıyım. Zorlandım yani. Bak şimdi şöyle oldu ben Kürtçeyi öğrendim ya ana dilim gibi konuşuyorum artık ama ben fark etmiyorum şimdi annemler kardeşlerim falan fark ediyor istemeden Kürtçeye kayıyormuş dilim. Annem yahut ablam diyo. Senin dilin artık Türkçeye

94 dönmüyor diyor. Türkçeyi bir tuhaf konuşuyon diyolar. Onlar Kürtçe konuştukça ben de Kürtçe cevap veriyodum konuşmaya konuşmaya unutmuşum Türkçeyi bak işte ben fark etmesem de annemgil diyo senin dilin artık Türkçeye dönmüyor diyo. Bak şimdi içeri geçince dikkat et ben farklı konuşuyom ablamgil farklı konuşuyor. Eşim de mesela sen eskiden tırktın, şimdi Kürt oldun diyor. Kaynanam da diyo mesela sen tırktın biz seni Kürt ettik diyor.

Annemler de işte sen döndün diyolar. Kürtler gibi oldun diyolar. Hele de mahalede konu komşu emsallerim arkamdan mâni söylerlerdi anne niye beni verdin Kürtlere, sabah akşam yal çalarım itlere. İşte dalga geçerlerdi akılları sıra ben de bilirdim şaka olduğunu. Şimdi Kürtlerde tarla tapan pek yok davar çok oluyodu. Davarın olduğu yerde de çoban köpeği olur.

Güya Kürtlere vardım diye devamlı itlere yal çaldığımı söylüyolardı ha işte. İşte evlendikten sonra sabah kalkıyorsun başka bir memlekettesin. Anne baba yok bacı yok kardeş yok. İster istemez kendini yabancı bir yerde hissediyorsun. Ama işte alıştım diyom ya dilim bile artık Türkçeye dönmüyor” (8KTA41, Yozgat, İlkokul, Ev Kadını).

Ankara’da gerçekleştirdiğimiz bu 8 numaralı görüşmede, Gamze daha önce de sözünü etmiş olduğumuz obada yaşayan Rüstem ile evlendikten sonra burada eşinin ailesi ile 3 yıl aynı evde yaşadığını ifade etmiştir. Daha sonra ise obada, boşaltılmış bir evde birkaç yıl yaşadıktan sonra Ankara’ya taşınmışlardır. Gamze, eşi ile konuştukları dilin farklı olmasına bağlı olarak yeme içme şekilleri başta olmak üzere kültürel pratiklerin de farklılık arz ettiğini şu sözleri ile ifade etmiştir:

“Yeme içme de farklıydı. Mesela biz yoğurt çorbasına hani var ya naneli yayla çorbası deriz onlar mayır diyodu en basitinden. Ondan sonacıma biz kabak pişirirdik onlar kındır diyolar” (8KTA41, Yozgat, İlkokul, Ev Kadını).

Gamze’nin ifadelerinden doğrudan evliliğe dayalı asimilasyona maruz kaldığına dair pek çok ifade eyer almaktadır. Örneğin, Gamze Kürtçeyi 6 yaşındaki görümcesinden öğrenmiştir. Yukarıda verilen anlatıda belirtildiği gibi Gamze, zamanla Türkçeyi unuttuğunu ifade etmiştir. Hem kendi ailesinin he de eşinin ailesinin

“sen artık Kürtlerden oldun” vurgusu ise doğrudan Gamze’nin çapraz evliliğe bağlı olarak bir asimilasyona maruz kaldığına dair açık bir örnektir. İzmir’de 2 numaralı görüşmede yer alan Aksaray doğumlu Türk kadın görüşmeci Dilber, Gamze gibi doğrudan bir asimilasyona maruz kaldığına dair ifadeler de bulunmasa da kendi mizacının hemen değişen koşullara hızla uyum sağlamasına bağlamıştır:

95

“İyice onlara döndün diyo annem, bazı hareketlerimde bazen dilimi dönmesinde aynı Kürtlere benzedin diyor. Benim dilim çok yatkındır zaten bir hafta birisiyle oturayım hemen ona kayar dilim” (2KTİ30, Aksaray, Lise, Ev Kadını).

Evliliğe dayalı asimilasyonu anlamak çocuk yetiştirme pratiklerini anlama noktasında özellikle konuşulan dil kullanımı açısından önemlidir. Araştırmamızda, Türk kadın ile evlenen Kürt erkek görüşmeciler, çocuklarının Kürtçe öğrenememiş olmasını annelerinin Türk olmasına bağlamaktadırlar. Örneğin, İzmir’de 1 numaralı görüşmede Arif çocuklarının Kürtçe öğrenmemiş olmasını şu şekilde ifade etmiştir:

“Bizim evde öyle bir iki dilli konuşma durumu olmadı. Çünkü hani anne Kürt olsa konuşulurdu ama anne Kürt değil hani adı üstünde ana dili. Ama ben şahsıma isterdim yani çocuklarımın Kürtçe konuşabilmesini isterdim yani çok isterdim. Sonuçta bir dil bir insan. Şu an benim mesela İki dilim var Türkçe ve Kürtçe ve bu iki dilin bana ağırlığı yok vergisi yok.

Ben çok isterdim çocuklarımla Kürtçe konuşmasını ama dediğim gibi Anne Kürtçe bilmediği için” (1EKİ36, Bitlis, Ortaokul, Belediye Otobüs Şoförü).

Annenin Kürt, babanın Türk olduğu çapraz evliliklerde ise çocuğun Kürtçe bilmemesinin ardında iki temel sebep yatmaktadır: Bunlardan birincisi, annenin Kürt olmasına karşın kendi ilesinde konuşulmadığı için Kürtçe bilmemesidir. İkinci neden ise bu dilin ileride çocuğa fayda sağlayacak bir işlevinin olmayacağı düşüncesidir.

Dilin kullanımı ve çocuk yetiştirme daha sonra da detaylı bir şekilde tartışılacaktır ancak Türk anneleri çocuklarının Kürtçe öğrenmemiş olmaması anadil ile açıklanır iken Kürtçe konuşan annelerin çocuklarına dil öğretmemesi doğrudan kendileri böyle bir açıklamada bulunmamış olsalar da bu durumu, evliliğe dayalı asimilasyon ile okumak mümkündür.

Çalışmada ayrıca, kadınların evlilikle beraber karşılaştıkları değişimlere uyum sağlam noktasında izledikleri yol ve uyguladıkları birtakım taktikler bizlere Deniz Kandiyoti’nin toplumsal cinsiyet literatürüne kazandırmış olduğu ataerkil pazarlık (patriarchal bargain) terimini hatırlatmaktadır. Kandiyoti, kadınların ataerkil düzenin getirdiği eşitsizlikler ile mücadele etme noktasında geliştirmiş oldukları taktikleri oyunu kartlarına göre oynama” şeklinde ifade ederek uyguladıkları pratikler bütününü ataerkil pazarlık olarak adlandırmıştır (Kandiyoti, 1988: 275). Ataerkil pazarlık kavramına göre kadınlar ve erkekler arasında karşılıklı olarak birtakım beklentilerin varlığı söz konusudur. Bu bağlamda, kadınlar kendilerinden yapılması beklenilen toplumsal normlara uyma karşılığında, kendilerini dış dünyaya karşı koruyacak

96 toplumsal mekanizmaların oluşmasını talep etme hakkı elde etmektedirler (Yavuz, 2015: 122).

Deniz Kandiyoti’nin ataerkil pazarlık kavramını bu çalışmada, çapraz evliliklerde kadın katılımcıların partnerlerinin içine doğduğu kültürün dil kullanımı gibi bazı unsurlarını benimseme karşılığında değişmesi beklenen diğer özelliklerini (başını kapatmama gibi) muhafaza etme çabası ile okumak mümkündür. Ayrıca evliliğe dayalı asimilasyonun ağırlıklı olarak kadın görüşmeciler tarafından deneyimleniyor olmasının, bu ataerkil pazarlığa uygulanabilir bir alan açtığı söyleyebiliriz. Örneğin, Ankara’da 10 numaralı görüşmede Türk erkek katılımcı Melih, Kürt olan eşinin ailesinin kendisine büyük saygı duyduklarının altını çizerek yanında yanlışlıkla bile Kürtçe konuşmadıklarını belirtmiştir. Ancak, Aslı evde eşinin olmadığı zamanlarda ailesi ziyarete geldiğinde devamlı Kürtçe konuştuğunu Kürtçeyi de özünü oluşturan bir parça gibi gördüğünü ifade etmiştir. Dolayısıyla Aslı’nın geliştirdiği bu strateji ataerkil pazarlık olarak adlandırılabilir.

Buraya kadar, araştırmamızda çapraz evlilikler gerçekleştirmiş çiftlerin tanışma ve evlenme süreçlerini filtre ve sosyal takas kuramı olmak üzere iki temel yaklaşım üzerinden anlamaya çalıştık. Bu şekilde, evlenme biçimleri üzerinden gruplar arası sosyal teması ve mesafeyi anlayabilme imkânı elde ettik. Ancak her iki kuram da uluslararası temelli yaklaşımlar olduğu için bu iki kuramı araştırma bağlamında ele alamaya çalıştık. Bulguların ikinci kısmında ise çocukluk ve çocuk yetiştirmeye ilişkin analizler yapılacaktır.

3.2. ÇOCUKLUK VE ÇOCUK YETİŞTİRMEYE İLİŞKİN BULGULAR