Evaporitik mineral fasiyesleri ve dağılımı

Bor-UlukıĢla havzasında bulunan otijenik mineraller ana anyon hâkimiyetine göre mineral gruplarına ayrılmıĢ ve karakteristik evaporit mineral toplulukları tanımlanmıĢtır. Bu birliktelikler göz önüne alınarak mineralojik fasiyes ayrımı

1

Ka-J/An-(D)

Özellikle havzanın kenar kesimlerinde, istifin üst ve alt seviyelerinde

gözlenmektedir. Nadir olarak aragonit içermektedir.

CO3->>SO4-2; Ca+2>>>Mg+2

2 J/An-Ka-D-(E)-(G)- (B)

Havzanın kenar-orta kesiminde, istifin

orta seviyelerinde yaygın gözlenmektedir. SO4 -2

>CO₃-; Ca+2>>Mg+2 >>> Na+ 3 D-J/An-(M)-(G)-

(E)-(Th)

Havzanın orta kesiminde, istifin üst ve alt seviyelerinde gözlenmektedir. CO3 - ≥SO 4 -2 ; Ca+2 >Mg+2 > Na+ 4 An/J-G-M-(D)-(T)- (B)-(Mi)

Havzanın orta ve merkezi kesiminde ve

istifin orta seviyelerinde gözlenmektedir. SO4 -2

>>CO₃-; Ca+2>Na+> Mg+2 5 _{H-An-D-(M)-(Ka)-}

(A)

Havzanın orta ve merkezi kesiminde ve istifin orta seviyelerinde gözlenmektedir. Cl

-

>SO4-2 >CO3-; Na+>Ca+2> Mg+2 6 H-An/J-G-M-A-

(Kln)

Havzanın merkezinde istifin orta

seviyelerinde gözlenmektedir. Cl -

>>SO₄-2>CO₃-; Na+>>Ca+2> Mg+2 Not: Ka: Kalsit, D: Dolomit, J: Jips, An: Anhidrit, M: Manyezit, Kln: Kliniptilolit, G: Globerit, H: Halit, A: Analsim, T: Tenardit, E: Epsomit, Mi: Mirabilit, B: Blodit.

Fasiyes 1 (Kalsit-Jips/Anhidrit-Dolomit): Karbonatça çok zengin bir fasiyestir. Bu

fasiyes özellikle havzanın kenarında kırıntılı birimlerden oluĢan BeĢtepeler formasyonunda yaygın olarak bulunmaktadır (Kemerhisar ve Seslikaya sondajı). Katrandedetepe formasyonunun üst seviyelerinde bulunan jips bantlı, jips/anhidrit nodüllü seviyelerinde de gözlenmektedir. Ayrıca inceleme alanının güney batısında istifin alt seviyelerinde Kızılbayır ve Güney formasyonlarında da yaygındır (Çizelge 3.12, 3.13, 3.14, 3.15, 3.16). Baskın karbonat minerali kalsittir. Ancak kalsitin yerini yer yer dolomit ve nadiren de aragonit almaktadır. Kalsit mineralinin baskın olması düĢük tuzluluk ortamını karakterize eder. Sülfat minerallerinden jips ve anhidrit karbonat minerallerine eĢlik etmektedir. Dolayısı ile bu fasiyes de baskın katyon Ca+2 dur. Ayrıca bu fasiyes yüksek miktarlarda kırıntılı kuvars, feldispat ve kil mineralleri içerir. Bu fasiyesin havza ortasına doğru aĢırı tuzlu koĢulları karakterize

eden fasiyeslerle ara katkılı olması periyodik sellenmelerden dolayı tuzlulukta kısa süreli dalgalanmayı gösterir.

Çizelge 3.12. Kemerhisar ve Seslikaya sondajlarının litostratigrafisi ve mineralojisi. Derinlik Litoloji Baskın

Evaporit Fasiyesi Evaporit mineraller Kırıntılı mineraller Major Minor Kemerhisar Sondajı

Yüzey-40 m Kum, killi silt ve kireçtaĢı

ardalanması 1 Ka - F, Sm, Q

40-70m Tüf - - F, Sm, Q

70-270m Kum, killi silt ardalanması 1 Ka Ar (145.5, 165.5m) F, Sm-Kl, I, Kaol, Q

270-375.35m Kum, killi silt ardalanması

1 Ka J>D F, Kl, I, Kaol, Q

Seslikaya Sondajı

Yüzey- 500m Volkanik arakatkılı, nadiren lifsi jips bantlı (satinspar) kumtaĢı ve killi silttaĢı ardalanması.

1 Ka J>D F, Sm-Kl, Pa, K, I, Q

500-840m Lifsi jips bantlı, anhidrit ve yer yer jips nodülleri içeren kumtaĢı ve silttaĢı- kiltaĢı ardalanması

1 Ka>An/J - Kl, Sm, Pa, Kaol, I, Q, F

840m-taban (1203m)

Anhidrit nodülleri içeren, konglomera ara katkılı kumtaĢı, silttaĢı ve kiltaĢı ardalanması.

1, 2 An>Ka D Kl, Sm, Pa, Kaol, I, Q, F

Fasiyes 2 (Jips/Anhidrit-Kalsit-Dolomit-Epsomit-Globerit-Blodit): Sülfatça zengin

bir fasiyestir. Havzanın özellikle kenar-orta kesimlerinde istifin alt seviyelerinde Katrandedetepe formasyonunun anhidrit nodüllü, karbonatlı silttaĢı, kiltaĢı seviyelerinde ve laminalı anhidrit/jips, kiltaĢı ve karbonat ardalanmalı seviyelerinde gözlenmektedir (Çizelge 3.12, 3.13, 3.14, 3.15). Ayrıca havzanın merkezi kesiminde Katrandedetepe formasyonunun üst seviyelerinde bu fasiyes gözlenmektedir. Ana sülfat minerali üst seviyelerde jips iken, alt seviyelerde sıcaklık ve basıncın artması ile suyunu kaybederek yerini anhidrite bırakır. Havza güneybatısında bu sülfat mineraline nadiren globerit, epsomit ve blodit eĢlik etmektedir. Sülfat mineralinin yanında kalsit ve yer yer dolomit minerali gözlenmektedir. Dolomit özellikle

Sondajı

Yüzey- 120m

Konglomera, kum ve silt

ardalanması 1 Ka D Sm-Kl, Pa, Kaol, Q, F 120-161m KumtaĢı ve killi kireçtaĢı

ardalanması

1 Ka D Sm-Kl, Pa, Kaol, I, Q, F

161-510m Lifsi jips bandı ve nadiren anh/jips nodulleri içeren kumtaĢı-silttaĢı-kiltaĢı ardalanması (Yer yer konglomera ara seviyeli).

1 Ka>J D>An Sm-Kl, Pa, Kaol, I, Q, F

510-675m Anhidrit nodülleri içeren kiltaĢı-silttaĢı-kumtaĢı ardalanması.

1, 2 An>Ka D>J Sm-Kl, Pa, Kaol, I, Q, F

675-893m SilttaĢı-kiltaĢı ve laminalı anhidrit-dolomit-kalsit ardalanması.

2 An>Ka>D H>J>A Sm-Kl, Pa, Kaol, I, Q, F

893-1035m ġeffaf, kaotik halit, laminalı anhidrit, gri-siyah karbonatlı kiltaĢı ard.

2, 5 H>An>D Ka>A Sm-Kl, Pa, Kaol, I, Q, F

1035m- taban (1168m)

Tuzlu dolomit, kalsit ve kiltaĢı-silttaĢı ardalanması ve petrol dolgulu bit. Ģeyl.

1, 3, 5 D>An≥Ka H>A Sm-I, Kaol, I, Q, F

Fasiyes 3 (Dolomit-Anhidrit/Jips-Manyezit-Globerit-Epsomit-Tenardit): Karbonat ve

sülfatça zengin bir fasiyestir. Özellikle havzanın güneybatısında Katrandedetepe formasyonunun laminalı anhidrit, jips, karbonat ve yer yer petrollü Ģeyl ardalanmalı seviyelerinde gözlenmektedir (Çizelge 3.15, 3.16). Ana karbonat minerali dolomittir. Dolomit mineraline yer yer manyezit minerali eĢlik etmektedir. Ortamda manyezit mineralinin bulunması gölün merkezine doğru ortamın Mg içeriğinin ve alkalinitesinin arttığını ve dolayısıyla göl suyunun acılaĢtığını gösterir. Anhidrit ve jips minerali de yaygın sülfat mineralleridir. Bu minerallere eser miktarlarda globerit, epsomit ve tenardit minerali eĢlik etmektedir. Bu mineral fasiyes birlikteliği tuzlu su

kimyasında Ca ve Mg iyonunun konsantrasyonunun yüksek olduğunu gösterir. Na iyon konsantrasyonları ise düĢük seviyededir. Fasiyes 3 yanal ve düĢey olarak 4 ve 5. fasiyeslere geçiĢ gösterir.

Fasiyes 4 (Anhidrit/Jips-Globerit-Manyezit-Dolomit-Tenardit-Blodit-Mirabilit): Sülfatça zengin bir fasiyestir. Özellikle havzanın güneybatı kesiminde Katrandedetepe formasyonunun laminalı anhidrit, jips, globerit ve manyezit ardalanmalı seviyelerinde gözlenmektedir (Çizelge 3.15, 3.16). Yer yer manyezit ile birlikte dolomit mineralinin bulunması, manyezit oluĢumundan sonra Mg oranının düĢtüğünü ve beslenen havzanın Ca bakımından uygun düzeye ulaĢmasıyla dolomit çökeldiğini göstermektedir. Ayrıca bu minerallerin yanında eser miktarda blodit, mirabilit ve tenardit minerallerinin bulunması tuzlu su kimyasındaki değiĢimleri göstermektedir.

Çizelge 3.14. Çukurkuyu sondajının litostratigrafisi ve mineralojisi. Derinlik Litoloji Baskın

Evaporit Fasiyesi

Evaporit mineraller Kırıntılı mineraller Major Minor

Çukurkuyu Sondajı

100-200m Gözenekli kireçtaĢı, marn, silttaĢı ve kiltaĢı ardalanması 1 Ka An>D>Al> J>M>H Se, Sm, Kaol, I, Q, F 200-300m Tüf - Ka>D>An> H Sm-Kl, Sm, I, Q, F 300-400m Karbonatlı kiltaĢı ve selenit ardalanması. 1, 2 J>D M>Ka>H Sm, Kl, Kaol, I, Pa, Q, F

400-487m Laminalı, tuzlu anhidrit ve kiltaĢı ardalanması.

2 An>D=Ka M>H>A Sm-Kl, Kaol, I, Pa, Q, F

487-761m ġeffaf, iri kristalli halit, laminalı anhidrit, manyezit ve siyah kiltaĢı ardalanması. 5, 6 H>>An>M - Sm-Kl, Kaol, Q 761m - taban (1724m)

ġeffaf, iri kristalli halit, laminalı anhidrit, globerit, manyezit ve gri-siyah kiltaĢı ardalanması. 6 H>>An>G>M >A Kln Sm-Kl, Kaol, Q, F

Fasiyes 5 (Halit-Anhidrit-Dolomit-Manyezit-Kalsit-Analsim): Bu mineralojik fasiyes

birliği yalnız Badak ve Çukurkuyu sondajlarında Katrandedetepe formasyonunun halit, laminalı anhidrit, karbonatlı kiltaĢı ardalanmalı seviyelerinde yaygın olarak

Çizelge 3.15. Acıkuyu sondajının litostratigrafisi ve mineralojisi. Derinlik Litoloji Baskın Evaporit Fasiyesi Evaporit mineraller Kırıntılı mineraller Major Minor Acıkuyu Sondajı Yüzey- 252.4m Volkanik arakatkılı konglomera, kumtaĢı, silttaĢı, kiltaĢı ardalanması 1 Ka D Sm, Kl, Kaol, I, Pa, Q, F 252-300m KireçtaĢı, karbonatlı kiltaĢı ve jips ardalanması 1, 2 J>D> Ka E>G=B=An Kaol, Sm, Kl, Se, I, Pa, Q, F 300-371.4m Laminalı, gri kiltaĢı,

jips, marn ve dolomit ardalanması

2, 3 J>D=Ka M>Ar>E Sm, Se, Pa, Kl, Q, F

371.4- 454.8m

Laminalı, petrol dolgulu bitümlü Ģeyl, jips, anhidrit, globerit ve manyezit

ardalanması

4 G>An>J>M D>T>B>Mi Sm, Kl, Kaol, Se, Q, F

454.8- 514.5m

Jips ve anhidrit seviyeli silttaĢı, kiltaĢı ve yer yer dolomit ardalanması 1, 2 J=A=Ka=D E, G Sm-Kl, Kaol, Se, Pa, Q, F 514.5m- taban (630m)

Yer yer kumtaĢı ve kiltaĢı ara seviyeli silttaĢı

1 Ka D>J Sm-Kl, Kaol,

Pa, Q, F

Fasiyes 6 (Halit-Anhidrit/Jips-Globerit-Manyezit-Analsim-Klinoptilolit): Havzanın

merkezine doğru Katrandedetepe formasyonunun orta ve alt seviyelerinde yaygın olarak gözlenmektedir (Çizelge 3.14, 3.16). Bu fasiyesin diğer mineral fasiyesleri ile (özellikle fasiyes 4 ve 5 ile) ardalanmalı olması ortamın kimyasındaki değiĢimleri gösterir. Ana sülfat minerali anhidrit ve globerittir. Bu minerallere yer yer jips minerali eĢlik etmektedir. Ana zeolit minerali analsimdir. Bu fasiyeste oldukça

yaygın olarak bulunmaktadır. Bu fasiyeste halit mineralinin de çok yaygın olması ortamda Na iyonunun kimyasal aktivitesinin arttığını ve tuzluluğun çok ileri düzeye ulaĢtığını gösterir. Manyezit mineralinin az miktarda bu minerallere eĢlik etmesi ortamın karbonatça fakir olduğunu göstermektedir. Ayrıca bu fasiyes eser miktarda kuvars, feldispat ve kil mineralleri içermektedir.

Mineral fasiyeslerinde gözlenen bu ardalanmalar aĢırı tuzlu evaporit ortamına, evaporitik Ģartlardaki değiĢiklere ve su kimyasındaki hızlı değiĢime iĢaret eder. Çizelge 3.16. Yeniköy sondajının litostratigrafisi ve mineralojisi.

Derinlik Litoloji Baskın Evaporit Fasiyesi Evaporit mineraller Kırıntılı mineraller Major Minor Yeniköy Sondajı Yüzey- 318m Volkanik arakatkılı konglomera, kumtaĢı, silttaĢı ardalanması 1 Ka D>J>>M Sm, Kl, Kaol, I, Pa, Q, F 318-437.8m Laminalı, az bitümlü

kiltaĢı, dolomit ve jips ardalanması.

1, 2, 3 D>J Ka=M>E Kaol, Sm, Se, I, Pa, Q, F 437.8-

475.3m

Laminalı, petrollü bitümlü Ģeyl, dolomit, anhidrit, jips ve kiltaĢı ardalanması.

3 D>An=J M>G>E>T Se, Kaol, I, Pa, Q, F

471.6- 567.3m

ġeffaf, iri kristalli, killi halit, laminalı anhidrit, jips, globerit, karbonat ve kiltaĢı ardalanması.

4, 5, 6 An>G=H=M=J D>B=E=T Sm, Kl, Kaol, Pa, Q, F

567.3- 639.3m

Tuzlu, bitümlü Ģeyl, laminalı anhidrit ve kiltaĢı ardalanması. 1, 3 Ka>D>An J=M>H=G Sm, Kl, Kaol, Pa, I, Q, F 639m-taban (1155.45m) KiltaĢı-silttaĢı-kumtaĢı ardalanması 1 Ka>D J Sm-Kl, I, Kaol, Pa, Q, F