1.5.1. SatıĢ SözleĢmesinden Farkı
SatıĢ sözleĢmesinde; bir bedel karĢılığında teslimi taahhüt edilen Ģey, sözleĢme yapıldığı anda mevcuttur. Eser sözleĢmesinde ise, teslimi taahhüt edilen Ģey sözleĢme yapıldığı anda mevcut değildir. Eser sözleĢmesi ile teslimi taahhüt edilen Ģey yükleniciye ısmarlanmaktadır. Bunun yanı sıra eser sözleĢmesinden farklı olarak satıĢ sözleĢmesinde, sözleĢme konusu Ģeyin alıcının sağlayacağı malzeme ile meydana getirilmesi söz konusu değildir.
Teslim edilecek Ģeyin monte edilmesi söz konusu ise; emek unsurunun ağır bastığı hallerde eser, malzeme unsurunun ağır bastığı
hallerde satıĢ sözleĢmesinin varlığı kabul edilmektedir.31
Ancak monte etme iĢlemi satıĢa bağlı bir yan edim olmaktan çıkıp satılan Ģeye eĢdeğer bir edim halini alacak kadar emek unsuru içeriyorsa “satıĢ+eser” olarak belirlenebilecek bir karma sözleĢme ortaya çıkmaktadır. Örneğin montajının
30
ÖZYÖRÜK, S., ĠnĢaat SözleĢmesi, Kazancı Hukuk Yayınları, Ankara 1988, s.5
31
TANDOĞAN, H., Borçlar Hukuku, Özel Borç ĠliĢkileri Cilt II, Banka ve Ticaret AraĢtırma
çok fazla emekle gerçekleĢtiği prefabrik yapılarda bu karma sözleĢmeden söz edilmektedir.
1.5.2. Hizmet SözleĢmesinden Farkı
Hizmet SözleĢmesinin 3 ana unsuru vardır. Bunlar sırasıyla; hizmet unsuru, ücret unsuru ve bağlılık unsurudur. Hizmet sözleĢmesinin eser sözleĢmesinden ayrıldığı unsur bağlılık unsurudur. Yüklenici verilen iĢi yerine getirirken asıl iĢverenin çalıĢma koĢullarına uymakla mükellef değildir. Hizmet sözleĢmesinde iĢin yürütümü ve yönetimi iĢverene ait olduğu halde, eser sözleĢmesi ile arasında bağlantı bulunan yüklenicinin tek sorumluluğu üstlendiği iĢi bitirmektir. Eser sözleĢmesinde sürenin değil iĢin sonucunun önemi bulunmaktadır. ĠĢin tamamlanması ile ücrete hak kazanılır. Ancak hizmet sözleĢmesinde iĢçi iĢi yapmasa yalnızca yapmak için hazır bulunsa dahi ücrete hak kazanır.32
Örnek olarak; bir kâğıt fabrikasının elektrik jeneratörünün yapımı veya
onarımı için bir kiĢi ile sözleĢme yapılması halinde, söz konusu kiĢi ile yapılan sözleĢme hizmet sözleĢmesi değil, bir istisna sözleĢmesi niteliğini arz edecektir.
32
BERKĠ, ġ., Borçlar Hukuku Özel Hükümler, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi
1.5.3. Vekâlet SözleĢmesinden Farkı
Vekâlet, sözlük anlamı ile baĢkasının iĢini görmek için yetkili kılınmanın bir ifadesi olup vekâlet sözleĢmesi, Borçlar Kanunu 86. maddede Ģu Ģekilde tarif edilmiĢtir: “Vekâlet bir akittir ki onunla vekil, mukavele dairesinde kendisine tahmil olunan (yüklenen) iĢin iradesini veya tekabül eylediği (kabullendiği) hizmetin ifasını iltizam eyler.” Madde metnindeki „kendisine tahmil olunan‟ deyimiyle vekilin üzerine aldığı iĢi baĢkasının menfaatine yapacağı anlatılmaktadır. Ayrıca, „iĢin iradesi‟ ve „hizmetin ifası‟ kavramları ile de vekâletin „bir iĢ görme‟ faaliyeti olduğu ifade edilmiĢtir. Dolayısıyla, vekâlet sözleĢmesinde vekil, yalnızca bir iĢi idare etmeyi değil,
müvekkile bazı hizmetlerin yapılmasını da taahhüt edebilir.
Vekâlet ve eser sözleĢmeleri, konusu ve yapılan iĢin niteliği bakımından birbirinden oldukça farklı olan iki ayrı iĢ görme sözleĢmeleridir.
Eser sözleĢmesinin konusunu sonuç taahhüt edilerek belli bir eserin imali,
ortaya çıkarılması faaliyeti oluĢturur. Oysa vekâlet sözleĢmesinde bir iĢin sonucu taahhüt edilmeksizin vekilin belli bir yönde (bir hizmetin görülmesi vaadi yönünde), iyi niyetli, özen ve sadakatle çalıĢması söz konusudur. Dolayısıyla eser sözleĢmesinde sonuç, vekâlet sözleĢmesinde ise sonuçtan ziyade hizmet, emek unsuru önem taĢımaktadır. BaĢka bir ifadeyle, eser sözleĢmesinin konusu daha özel, vekâletin konusu ise eser sözleĢmesine
nazaran daha genel bir mahiyettedir. 33
33
1.5.4. Yayın SözleĢmesinden Farkı
Yayın (neĢir) SözleĢmesi, Borçlar Kanunu‟nun 372. maddesinde; “neĢir mukavelesi bir akittir ki, onunla edebi ve sınaî bir eserin müellifi veya halefi, o eseri bir naĢire terk etmeyi taahhüt ve naĢir de o eseri az çok teksir
ile halk arasında neĢretmeyi iltizam eder” Ģeklinde tanımlanmıĢtır.34
Bu yasal tanımdan da anlaĢılacağı üzere, yayın sözleĢmesi bir iĢ görme borcu doğuran sözleĢme olup bu yönü itibariyle de eser sözleĢmesiyle benzer bir sözleĢmedir. Ancak bu benzerliğe rağmen her iki sözleĢmede de tarafların hak ve yükümlülükleri Borçlar Kanunu‟nda farklı Ģekilde düzenlenmiĢtir.
Ġlk olarak, yayın sözleĢmesinde yayınlayan, sözleĢme ile bir eserin basılması yanında o eserin sürümünü sağlamak yükümlülüğünü de üzerine almaktadır. Buna karĢılık eser sözleĢmesinde bu ikinci hüküm yani imal edilen eserin sürümünün sağlanması yükümlülüğü söz konusu değildir. Keza, yayın sözleĢmesinde yayınlatan, iĢ sahibi gibi karĢı tarafa ücret ödemeyip, sözleĢmenin karĢı tarafına bir hak devretmektedir.
Eser sözleĢmesinde, tek yanlı olarak, yani eseri imal eden yükleniciye ayıba karĢı tekeffül borcu yüklenmiĢtir. Oysa, yayın sözleĢmesini düzenleyen tüm hükümler göz önünde tutulduğunda, eser sözleĢmesinde tek yanlı olarak düzenlenen bu borcun, yayın sözleĢmesinde her iki taraf için de, yani hem yayınlayan hem de yayınlatan bakımından söz konusu olacağı düĢünülebilir.35
34
6098 Sayılı Yeni B.K. m.487 “Yayım sözleĢmesi, bir fikir ve sanat eseri sahibinin veya halefinin, o eseri yayımlanmak üzere yayımcıya bırakmayı, yayımcının da onu çoğaltarak yayımlamayı üstlendiği sözleĢmedir.”
35
ĠKĠNCĠ BÖLÜM
2. ESER SÖZLEġMESĠNDE YÜKLENĠCĠNĠN SÖZLEġMEDEN DOĞAN BORÇLARI