Ergenlik Dönemi ile Ġlgili Kuramsal YaklaĢımlar

Ergenlik dönemi yetiĢkinliğe geçiĢ açısından en önemli dönemdir. Bu dönemde birey tüm geliĢim alanlarında büyük değiĢimler yaĢar. Bu sebeple ergenlik dönemi birçok araĢtırmaya konu olmuĢ ve ergenlikle ilgili yapılacak araĢtırmalar öncesinde dönemin tüm özelliklerinin bilincinde olmayı gerekli kılmıĢtır. Birçok bilim insanı ergenlik ile ilgili kuramlar oluĢturmuĢ ve dönemi farklı açılardan ele almıĢtır. Bu bölümde ergenlik dönemiyle ilgili yapılan kuramsal açıklamalara yer verilecektir. a. BiliĢsel geliĢim kuramı

BiliĢsel geliĢim kuramı Ġsviçreli psikolog Jean Piaget tarafından kuramsallaĢtırılmıĢtır. Çocuklarla yaptığı uzun gözlemler sonucunda Piaget geliĢim dönemlerini 4 evreye ayırmıĢtır.

Bu dönemler;

 Duyu-Motor Dönem (0-2 yaĢ),  ĠĢlem Öncesi Dönem (2-6 yaĢ),  Somut ĠĢlemler Dönemi (6-11 yaĢ),

 Soyut ĠĢlemler Dönemi (11 yaĢ ve sonrası) (Aydın, 2005).

Piaget, ergenliğin baĢladığı dönemi “Soyut iĢlemler Dönemi” olarak adlandırmıĢtır. BiliĢsel kuramın özelliği olarak zihinde olan geliĢimleri dönemlere ayırmıĢtır. Soyut iĢlemlerle açıklanan durum artık çocukta detaylı düĢünmenin baĢladığı dönem olmasıdır. Bu evre 11-12 yaĢ civarında baĢlar ve 14-15 yaĢ civarında nitelik kazanır (Gander ve Gardiner, 2004). Ahioğlu ve Lindberg’e (2011:6) göre bu dönemdeki ergenler bir düĢüncenin hem gerçek hem de muhtemel

durum ya da bilgilerle ilgili varsayımlarını düĢünürler. Soyut iĢlemler evresindeki çocuklar bir sorunla karĢılaĢtıklarında, öncelikle bu sorunla ilgili geliĢebilecek durumları içeren varsayımlar oluĢturmaktadır. Dolayısıyla ergen bir anlamda varsa- yımsal bir değerlendirme yaparak hipotezini doğrulayacak bilgiye ulaĢmaya çalıĢmaktadır. Solso ve diğerleri (2007) soyut iĢlemlerden döneminde çocuğun bebekliğin verdiği refleks kalıplardan çıkıp yetiĢkin gibi daha sofistike düĢünme tarzına ulaĢtığını belirtmektedir. Soyut iĢlemler döneminde ergenlerde görülen bir baĢka özellik ise Ģöyle belirtilmektedir; ergen çoklu değiĢkenlerin birleĢtirilmiĢ veya etkileĢimli faktörlerini düĢünmeye ve de biliĢ ötesi düĢünebilmeye baĢlamıĢtır (Berzonsky, 2000; Adams, 2000).

Bu dönemde ergenler soyut düĢünmenin yanında aynı zamanda mantıklı düĢünmeye baĢlarlar. Ergenler çocuklardan farklı olarak artık sorunlarını deneme yanılma ile değil bir bilim insanı gibi mantıklı düĢünmeyle çözmeye çalıĢırlar. Planlar yapar, sistemler geliĢtirir ve bunları test ederler. Soyut iĢlemler dönemindeki ergen problem çözme hakkında hipotezler üretir ve en iyi yolu bulmak için sistematik düĢünceler geliĢtirir (Santrock, 2012:370).

Gander ve Gardiner (1993:427), her ergenin aynı yaĢta soyut iĢlemler dönemine girmediğini ve dönemin gerektirdiği biliĢsel özellikleri kazanamadıklarını savunmaktadır. Ayrıca soyut düĢünmenin sağlanmasında ergenin kültürel çevresinin, ailesinin sosyo ekonomik durumunun ve ergenin zeka seviyesinin iliĢkili olduğunu öne sürmüĢlerdir.

b. Psikososyal geliĢim kuramı

Erik Erikson insan geliĢimini 8 dönemde ele almıĢtır. Her bir geliĢim döneminde kiĢilerin karĢı karĢıya kaldıkları ve çözmeleri gereken krizleri ortaya koymuĢ ve dönemleri bu krizler çerçevesinde ele almıĢtır.

 Temel güvene karĢı güvensizlik (Bebeklik, 0-1 yaĢ),  Özerkliğe karĢı kuĢku ve utanç (Bebeklik, 1-3 yaĢ),  GiriĢimciliğe karĢı suçluluk (Ġlk çocukluk, 3-6 yaĢ),

 ÇalıĢkanlığa karĢı aĢağılık duygusu (Orta ve Ġleri çocukluk, 6-10 yaĢ),  Kimlik kazanımına karĢı rol karmaĢası (Ergenlik, 10-20 yaĢ),

 Yakınlığa karĢı yalıtılmıĢlık (Ġlk yetiĢkinlik, 20li ve 30lu yaĢlar),  Üretkenliğe karĢı verimsizlik (Orta yetiĢkinlik, 40lı ve 50li yaĢlar),

 Benlik bütünlüğüne karĢı umutsuzluk (Ġleri yetiĢkinlik, 60lı yaĢlar ve üstü) (Santrock, 2012:24).

Erikson ergenlik dönemine “Kimlik kazanımına karĢı rol karmaĢası” adını vermiĢtir. Erikson’a göre ergenlik dönemi yetiĢkinlik döneminde yaĢanacak olan 3 döneme karĢı temel oluĢturur (Kulaksızoğlu, 1998:31). Ergenlik dönemi bireyin kim olduğunu ne olacağını ve geleceğini hangi yöne doğru Ģekillendireceğini bulmaya çalıĢtığı dönemdir. Bu dönemde ergenler rollerini sağlık bir Ģekilde keĢfeder ve yaĢamla ilgili doğru bir yön geliĢtirebilirlerse olumlu bir kimlik kazanabilirler, bunu baĢaramadıklarındaysa kimlik karmaĢası yaĢarlar (Santrock, 2012:23).

Bakırcıoğlu’na (2011:113-117) göre ergen bu dönemde çözmesi gereken iki problemle karĢı karĢıyadır. Birinci olarak ergen kendine gördüğü kimlik ile baĢkalarının onda gördüğü kiĢiyi karĢılaĢtırır. Ġkinci olarak iĢte geçmiĢte yaĢadığı tecrübe ve alıĢkanlıklarını gözden geçirerek yeni deneyimler ve alıĢkanlıklar elde etmeye çalıĢır. Bu durum da önceki deneyimlerini kazanmak için verdiği çabayı tekrarlaması olarak ortaya çıkar. Bu dönemde ergen birçok alanda kimlik bunalımı yaĢamaktadır. Sosyal duygusal yaĢamında, meslek seçiminde, önemli yarıĢmalara katıldığında vb. durumda ortaya çıkabilen bulanımlar yaĢar. Bu süreç onda bir kaygı yaratabilir ve ergen kimlik bunalımına girebilir. Bu durum normal kabul edilmektedir çünkü ergen bir kimlik arayıĢına girerek birçok deneyim yaĢar.

c. Psikanalitik geliĢim kuramı

Bu kuram Sigmund Freud tarafından geliĢtirilmiĢ ve kuramsallaĢtırılmıĢtır. Freud geliĢim dönemlerini 5 bölüme ayırmıĢ ve cinsel dürtüleri ön plana çıkararak açıkladığı bu dönemler aynı zamanda psikoseksüel geliĢim dönemleri olarak ta bilinmektedir. Bireylerin haz odaklarının büyüdükçe ağızdan anüse ve en son olarak cinsel organına kaydığını belirtmiĢtir. Freud’a göre kiĢi o dönemde yaĢaması gerektiği cinsel hazzı gerektiğinden az veya çok olarak yaĢarsa bire o dönemde takılı kalır ve sağlıklı geliĢim gösteremez (Santrock, 2012:22-23).

Freud’un ele aldığı 5 geliĢim dönemi Ģu Ģekildedir;  Oral dönem (0-1,5 yaĢ),

 Anal dönem (1,5-3 yaĢ),  Fallik dönem (3-6 yaĢ),  Latent dönem (6-12 yaĢ),

 Genital dönem (12 yaĢ ve sonrası).

Freud’un kuramında ergenlik dönemini “Genital Dönem” olarak adlandırmıĢtır. Ergen bu dönemde cinselliğe yeniden ilgi duymaya baĢlar ve artık cinsellikle ilgili hazlarının kaynağı aile dıĢından birileri olur (Santrock, 2012:22-23).

Dönemin gerginlikleriyle birlikte ortaya çıkan fiziksel değiĢimler ve ergenin cinselliğe karĢı geliĢtirdiği savunma mekanizmaları ile kiĢi karmaĢık bir dönem yaĢar. Bu karmaĢık dönemin sebebini Freud çocuklukta yaĢanan cinsellikle açıklanması gerektiğini vurgulamıĢtır. Kızı A. Freud da ergenlikle ilgili birtakım çalıĢmalar yapmıĢtır. Ona göre ergenlik döneminde çocuk cinsellik anlamında çocukluk dönemindeki baskıları hissetmesiyle birlikte bu durumun çocukluktaki kadar keskin olmadığının bilicindedir. Bu durum çocukluktan farklı olarak ergenin cinsel dürtülerini kontrol etmesini ve bir denge oluĢturmasını sağlar (Kulaksızoğlu, 2001:21-24). Freud psikoseksüel geliĢim aĢamalarının son aĢaması olan genital dönemin sonuyla birlikte kiĢilik geliĢiminin büyük ölçüde tamamlandığını ve sonrasından çok az değiĢime uğradığını belirtmiĢtir (Bakırcıoğlu, 2011:166).

2. Ergenlik Dönemi GeliĢimsel Özellikleri