Erdemli Raporlama İle İlgili Yurt Dışında Yapılmış Olan Çalışmalar

Faculty Member Viewpoints and Suggestions for Organizational Change" adlı çalışmanın amacı, üniversitedeki öğretim üyelerinin erdemli raporlama hakkındaki düşüncelerini belirlemektir. Nitel araştırma deseninde planlanan çalışmada örneklemi, üniversitede görev yapmakta olan 64 öğretim üyesi oluşturmaktadır. Çalışma soruları araştırmacılar tarafından oluşturulmuş ve birkaç farklı uzman görüşü alınarak çalışmada kullanılmasına karar verilmiştir. Katılımcılarla yüz yüze görüşmeler yapılarak veriler toplanmıştır. Toplanan verilerin analizi NVivo programı ile analiz edilmiştir. Programda analiz edilen içeriklerden

50

31 tanesi çalışma kapsamına alınmıştır. Akademisyenlerden elde edilen görüşlere göre dört farklı temaya ayrılan bulgular; olası olumsuz durumlar olan bir eylem olarak erdemli raporlama, uygunsuz davranış olarak erdemli raporlama, ahlâki bir yükümlülük olarak erdemli raporlama ve sorunu kendisinden üst bir makama iletme olarak erdemli raporlama olarak tespit edilmiştir.

Cheng ve arkadaşlarının (2015) yapmış olduğu "A Cross-Cultural Comparison of Whistleblowing Perceptions" adlı çalışma, erdemli raporlama eylemi kararının altında yatan kültürel etkileri belirlemek amacıyla yapılmıştır. Bireyci ve kollektivist kültürlerden insanların erdemli raporlamayı algılamaları ölçülmeye çalışılmıştır. Nicel araştırma deseninde planlanan çalışmanın örneklemini, Glasgow Üniversitesi'nde öğrenim gören İngiliz ve Çinli öğrenciler oluşturmaktadır. Çalışmanın bulgularına göre, İngiliz ve Çinli öğrencilerin anket sorularına vermiş oldukları cevaplar arasında istatistiksel olarak anlamlı farklar bulunmuştur. Çalışmanın bir diğer bulgusuna göre ise kültürel farklılıklar, kişilerin erdemli raporlama eylemini gerçekleştirmesinde çok fazla rol oynamamaktadır.

Erin ve arkadaşlarının (2016) yapmış olduğu "Whistle-Blowing and Quality of Financial Reporting in the Nigeria Banking Sector" adlı çalışma, Nijerya'da bankacılık sektöründe erdemli raporlamanın finansal raporlama üzerindeki etkisi belirlemeyi amaçlamıştır. Çalışma nicel araştırma deseninde oluşturulmuştur. Dört büyük bankada (KPMG, PWC, Ernst & Young ve Akintola Williams Deloitte) gerçekleştirilen çalışmanın örneklemini ise 275 kişi oluşturmaktadır. Çalışmanın sonuçlarına göre, erdemli raporlama ile finansal raporlama kalitesi arasında pozitif yönlü önemli bir ilişki varlığı tespit edilmiştir. Bu sektörde mali tabloları hazırlama sorumluluğu bulunan insanların, yanlış veya hatalı bir durumla karşılaştıklarında bildirmesi gerektiğinin önemi vurgulanmıştır.

Chang ve arkadaşlarının (2017) yapmış olduğu "Determinants of Whistleblowing Intention: Evidence from the South Korean Government" adlı çalışma, Güney Kore'deki kamu çalışanlarının erdemli raporlama niyetlerini belirlemek amacıyla yapılmıştır. Çalışmada kamu görevlilerinin; tutum, bilgi, örgütsel destek ve misillemeye karşı korunma algılarının demografik değişkenlere göre incelenmesi çalışmanın alt amaçlarındandır. Çalışmanın örneklemini 154.000 kamu çalışanının içinden seçilen 5.706 kişi oluşturmaktadır. Çalışmada veri toplama aracı olarak anket tekniğinden yararlanılmıştır. Anket, örgütsel ortamdaki değişikliklerin örgütsel davranışı nasıl etkilediğini incelemek, kamu görevlilerinin yolsuzluk algılarını öğrenmek, yeni izleme ve gözetim politikaları

51

geliştirmek için Denetim ve Araştırma Enstitüsü tarafından oluşturulmuştur. Çalışmanın sonuçlarına göre, katılımcılarının çoğunluğunun erdemli raporlama niyeti konusunda yüksek algılanan tutum, bilgi, meslektaş desteği ve örgütsel desteğe sahip olduğu, ancak misillemeye karşı yeterli koruma seviyelerinin bulunmadığı sonucuna ulaşılmıştır.

Tariq (2017)'in "Impact of Ethical Leadership on Whistle Blowing Intentions with a Mediating role of Moral Attentiveness and Moderating role of Collectivism" adlı yüksek lisans tezinin amacı, liderlik tarzlarının erdemli raporlama niyeti üzerindeki etkisinin arabulucu ve ahlâki kolektivizm aracı rolünü belirlemektir. Çalışma Pakistan'daki İslamabad ve Rawalpindi şehirlerinde banka örgütlerinde görev yapan personel ile birlikte gerçekleştirilmiştir. Çalışma nicel araştırma deseninde planlanmıştır. Veri toplama aracı olarak anket tekniğinden yararlanılmıştır. Erdemli raporlama niyetini ölçen sorular, Park ve Blenkinsopp (2009) tarafından geliştirilmiştir. Çalışmanın örneklemini 180 banka çalışanı oluşturmaktadır. Çalışmanın sonuçlarına göre, etik liderliğini erdemli raporlama niyetini olumlu yönde etkilediği ve çalışanların etik dışı bir davranışla karşılaştıklarında bu durumu bildirecekleri belirtilmiştir. Ahlâki dikkatin, erdemli raporlama niyeti ile etik liderliğin olumlu rolünü güçlendirdiği sonucuna ulaşılmıştır. Ek olarak, kültürel boyut kolektivizminin ılımlı bir rol oynadığı ve ahlâki dikkat ile erdemli raporlama niyeti arasındaki ilişkiyi güçlendirdiği bulunmuştur.

Lee (2018)'nin yapmış olduğu "The Implications of Organizational Structure, Political Control, and Internal System Responsiveness on Whistleblowing Behavior" adlı çalışma, örgütsel yapı, politik kontrol ve çalışanların şikayet etme davranışlarının içsel ve dışsal erdemli raporlamayı nasıl etkilediğini belirlemek amacıyla yapılmıştır. Çalışmada veri toplama aracı olarak anket tekniğinden yararlanılmıştır. Amerika'da Merit Systems Koruma Kurulu (MSPB) tarafından yürütülen "Başarı İlkeleri Anketi" kullanılmıştır. Bu anket, daha önceki çalışmalarda kullanıldığı için ve erdemli raporlama ile ilgili sorular bulundurduğu için kullanılması uygun görülmüştür. Çalışmanın bulgularına göre, siyasi kontrolün etkilerine ilişkin olarak, liderlerin belirlediği şartlara sahip olan örgütlerde çalışan kişilerin, erdemli raporlama eylemini ortaya çıkarması düşük olarak belirlenmiştir. Ayrıca, bu örgütlerin denetlenmesindeki artış durumu, erdemli raporlama eylemi ile olumsuz ilişki içerisindedir. Denetlenen örgütlerde eylemin görülme sıklığı azdır. Örgütlerdeki güç eksikliği içsel erdemli raporlama eyleminin ortaya çıkma olasılığını düşürmektedir.

52

Pillay ve arkadaşlarının (2018) yapmış olduğu "Predictors of Whistle-Blowing Intentions: An Analysis of Multi-Level Variables" adlı çalışma, Güney Afrika ve Mauritius ülkelerinde kamu hizmetlerinde erdemli raporlama niyetine etki eden değişkenleri belirlemek amacıyla yapılmıştır. Nicel araştırma deseninde oluşturulan çalışmanın örneklemini Güney Afrika'dan 352, Mauritius'tan ise 350 kişi olmak üzere toplam 702 kişi oluşturmaktadır. Veri toplama aracı olarak anket tekniğinden yararlanılmıştır. Çalışmada kullanılan anket Hwang ve arkadaşları (2008) tarafından geliştirilmiştir. Çalışmadan elde edilen bulgulara göre, katılımcıların öğrenim seviyelerinin erdemli raporlama niyetini etkilediği sonucuna varılmıştır. Daha yüksek eğitim seviyesine sahip olan kişiler erdemli raporlama eylemini yerine getirmeye daha yatkındır. Cinsiyet açısından herhangi bir anlamlı fark bulunamamıştır. İki ülke arasında erdemli raporlama eylemini gerçekleştirme konusunda; kültürel farklılıklar, kişilerin tutumları ve çalışılan örgütlere güven açısından farklılıklar olduğu görülmüştür.

Erdemli raporlama kavramı ile ilgili yurt içinde ve yurt dışında yapılan çalışmalar incelendiğinde, kavramın son yıllarda popüler hale geldiği anlaşılmaktadır. Kavramın ortaya ilk çıkış noktasında, kelime anlamı açısından erdemli raporlamanın genel olarak ıslık çalma veya düdük çalma anlamı taşıdığı ileri sürülmüştür. Yurt içinde yapılan çalışmalara bakıldığında, kavram için fikir ayrılıkları yaşanmasına rağmen yapılmış araştırmalarla bir zemine oturtulmaya çalışılmıştır. Erdemli raporlama kavramını farklı sözcüklerle ifade etmeye çalışan araştırmacılardan kimisi kavramın olumlu olduğunu öne sürerken kimisi ise olumsuz anlamlar yüklemiştir. Kavram yasa dışı, etik ve ahlâki olmayan, yanlış uygulamaların bildirilmesi olduğu için özellikle kamu örgütlerindeki yanlışların ortaya çıkarılmasında kullanılan bir kavram olmuştur. Fakat kavram, özel iş örgütlerinde de sıklıkla kullanılmıştır. Yurt içinde yapılan çalışmalar incelendiğinde kavramın; etik iklim, ahlâk felsefesi, çalışan sesliliği veya sessizliği, kayırmacılık, örgütsel sadakat, örgütsel vatandaşlık davranışı gibi değişkenlerle bir arada kullanıldığı görülmektedir. Yurt dışında yapılan çalışmalar incelendiğinde kavramın benzer değişkenlerle bir arada kullanıldığı göze çarpmaktadır. Ayrıca kavramın insanların içinde yaşamış olduğu kültürle olan ilişkisi de sıkça araştırılmıştır. Yurt içinde ve yurt dışında yapılan çalışmalar incelendiğinde kavramın, kişilerin sosyo-demografik özelliklerine göre hangi yönde algıladıkları, erdemli raporlama eylemini gerçekleştirirken kullandıkları kanalları ve erdemli raporlama eylemini gerçekleştirdikten sonra karşılaştıkları sonuçların araştırıldığı gözlemlenmiştir. Araştırmacılar, çalışmalarından elde ettikleri bulgulara göre

53

erdemli raporlama eyleminin genellikle içsel kanalları kullanılarak yapıldığı, dışsal kanallara çok sık olarak başvurulmadığı görülmüştür. Ayrıca erdemli raporlama eylemini yerine getiren kişilerin (erdemli raporlayıcı), eylemi gerçekleştirdikten sonra gözle görülen bir şekilde yaptırımlara maruz kaldığı belirlenmiştir. Yapılan araştırmalardaki temel algılama ise bir kişi yanlış, yasa dışı bir uygulama gördüğünde bunu ilgili birimlere bildireceğini belirtmekte fakat karşılaşacağı sonuçlardan dolayı vazgeçmektedir. Kısacası erdemli raporlama, herkesin yerine getirmesi gereken ahlâki bir davranıştır.

3.7. BÖLÜM ÖZETİ

Bu bölümde erdemli raporlama kavramının kavramsal alt yapısını oluşturan faktörler üzerinde durulmuştur. İlk olarak erdemli raporlama kavramının anlamı ve tanımlamaları yapılarak konunun alt yapısı oluşturulmuştur. Daha sonra erdemli raporlama eylemini gerçekleştiren erdemli raporlayıcı hakkında temel bilgiler verilmiştir. Ardından kavramın türleri hakkında bilgiler sunulmuştur. Bu temelde oluşturulmuş çerçeveden sonra erdemli raporlama eyleminin süreci hakkında bilgiler verilmiş ve eylemi etkileyen faktörler hakkında açıklamalar yapılmıştır. Çalışmanın sonuna yaklaşırken erdemli raporlama eyleminin, eylemi gerçekleştiren kişi ve örgüt açısından karşılaşılan sonuçları hakkında bilgiler verilmiştir. Çalışmanın son bölümünde ise erdemli raporlama ile ilgili yurt içinde ve yurt dışında yapılmış olan çalışmalara ilişkin özet bilgiler sunulmuştur.

Erdemli raporlama eylemi, yerine getirildiğinde örgütlere birçok fayda sağlayan önemli bir davranıştır. Öncelikle erdemli raporlama davranışı örgütlerin savunma mekanizmasıdır. Yanlış, ahlâk dışı veya yasadışı bir durumun ortaya çıkarılması örgütün sağlıklı işleyişi açısından çok önemlidir. İçsel kanallarla yapılan bir bildirim, örgüt içerisinde halledilebilme ve o bildirimin doğuracağı sonuçların önüne geçilmesi açısından önem taşımaktadır. Aynı şekilde dışsal kanallarla yapılan bildirim ise eğer tüm toplumu ilgilendiren bir konu ise bu durum toplumsal olarak bazı kötü sonuçların önceden engellenmesi anlamına gelmektedir. Fakat eylemin doğru ve ahlâki bir davranış olduğu kültürü, örgütlerde yerleşmesi gereken bir durumdur. Aksi halde yanlış kavramlara benzetilerek kavramın kötülenmesi, davranışı yerine getirecek bireylerde çekimserliğe yol açabilmektedir. Ayrıca erdemli raporlama davranışını yerine getiren kişilere yapılacak misillemelerin önüne geçilmelidir. Çünkü doğrunun tek olduğu gerçeği düşünüldüğünde yanlış, ahlâk dışı veya yasadışı bir olayın açığa çıkarılması hem örgüt açısından hem de toplumsal açıdan büyük önem arz etmektedir.

54

BÖLÜM IV