1.Eratnalılar’da Eğitim ve Eğitim Müesseseleri
a.Köşk Medrese: Anadolu Selçukluları’nda olduğu gibi, Eratnalılarda da eğitim ve öğretim medreselerde yapılmıştır. İlme ve ilim adamlarına değer vermiş olan Sultan Alâeddin Eratna, ilim tahsili için Kayseri'de Köşk Medresesi'ni yaptırmış ve hizmete açmıştır. Kendisi de tefsir ve hadis ilmiyle meşgul olmuş, yüksek din âlimleriyle sohbet etmiş ve onlara ışık tutmuştur.321 Zaten Eratna Devleti Selçuklu
şehirlerinden birçoğuna hâkim olmuştur. Anlaşılan şu ki eğitim öğretim faaliyetleri bu şehirlerde devam etmiştir. Sultan Eratna, Köşk Medrese’yi yaptırarak eğitime verdiği önemi göstermiştir.
Köşk Medresesi, Kayseri'nin Gültepe Mahallesi'nde Köşk Dağı denilen yerde, hâkim bir noktada bulunmaktadır. Kesiti kare şeklinde, sağlam kesme taştan yapılmış olan bu medreseye, kuzeye açılan bir kapıdan girilir. Medrese avlusunun ortasında, kitabesinden anlaşıldığına göre, Eratna tarafından karısı Sülipaşa Hatun adına 1339 tarihinde sarımtırak kesme taştan yaptırılmış ve üzeri konik bir külahla örtülmüş bulunan sekizgen bir kümbed vardır ki, bu türbenin içine Eratnalı Sultan Alâeddin Erat- na, Gıyâseddin Mehmed, Alâeddin Ali- ile Sülipaşa Hatun gömülmüştür. Türbenin etrafını çeviren binanın hem tasavvuf ehline ait tekke hem konaklama yeri ribat ve hem de eğitim ve öğretim yuvası olmak üzere medrese olarak adlandırılmıştır.322 Kaserili Ahmed Nazif Efendi, Köş Medresesi içinde, bir de mescid bulunduğunu ifade etmiştir.323 Bu mescitlerde eğitim yapılmıştır.
b.Ahiliğin Eratna Devleti’nin Eğitimindeki Yeri: Eratna Devletinin Selçuklu şehirlerine hakim olduğu belirtilmişti. Selçuk şehirlerinden Ankara, Kayseri, Erzincan Eratna hâkimiyetine girince burada bulunan Ahi teşkilatı da devletin önemli yaygın eğitim kurumu olmuştur. Ahilik kurumunun tarihi gelişimine ve eğitim sistemine daha
320 Göde., a.g.e., s.58-59.
321 İbn Batuta., a.g.e., I, s.325-327.
322 Halil Edhem., Kayseriyye Şehri, Mebad-i İslamiye ve Kitabeleri,TOEM,34,s.111-113. 323 Ahmet Nazif Efendi., Tarih-i Hususî Kayseri,İstanbul-1970, s.129.
önceki bölümlerde yer verilmiştir. Selçuklu şehirlerinden olan Erzincan alınacaktır. Burada bulunan Ahilere Eratna’nın verdiği öneme değinilecektir.
Eratnalı Devleti'nin sınırları içine katılan Erzincan, sırasıyla Ahî Ayna Bey ve Pîr Hüseyin'in idaresinde kalmıştır. Bunlardan Ahi Ayna Bey'in 1348'lerde Sultan Alâeddin Eratna'nın hâkimiyetini tanıdığı, kaynakların ifadesinden anlaşılmaktadır. Eratnalılar Devri'nde, Erzincan Emîrliği'nin Ahî Ayna Bey'in ölümünden sonrada , Pîr Hüseyin Bey'in ölümünden sonra da Mutahharten Bey'in idaresine geçtiği bilinmektedir.324
c.Zaviyeler: Birer misafirhane olarak yol uğraklarına yapılan zaviyelerde halk seviyesinde eğitim ve öğretim görülmekteydi. Zaviyelerde her yaştan kişiye eğitim verildiği ve bu eğitimin dini ilimlerle ilgili olduğu bilinmektedir.
d.Öğretim Dili: Sultan Alâeddin Eratna da, İlhanlı sarayında yetişmiş bir emîr ve noyân olarak kavimdaşlarıyla birlikte İlhanlı ordusunda Anadolu'ya gelmiş; aklı, kültürü ve sabrı sayesinde, bir siyâsî teşekkül kurmayı başarmış ve Anadolu'da hiç yabancılık çekmemiştir. Çünkü o, 1071 öncesi ve sonrasından beri, Türkleşen Anadolu'da Türk millî kültürünü hazır bulmuştur. Bu sebeple Anadolu'nun diğer yerlerinde olduğu gibi, Eratnalı hâkimiyetinde bulunan yerlerde de, Türk Dili hâkim olmuştur. Fakat bunun yanında elimize geçen belgelerden anlıyoruz ki, yazı dili olarak Arapça, Farsça kullanılmıştır. Eratna'nın çok iyi bir tahsil ve terbiye gördüğü ve âlim olduğu ve bu sebeple de Arapçayı gayet ince ve doğru bir şekilde konuştuğu bilinmektedir.325
Anadolu'da Uygurcanın kullanıldığı, Uygurca ve Moğolca şiirler yazıldığı ve Uygurcanın Fatih Devri'ne kadar geldiği ve sarayda öğretildiği, kaynaklarda ifade edilmiştir.326 Bunun yanında "Türkçe, Moğol idaresinde Uygur bahşilerinin tesiriyle mühim bir mevkiye sahip"327 olmasına rağmen, ne yazık ki, o günlerden günümüze kadar Türkçe belgeler ulaşmamıştır. Bu da, millî kültürümüz açısından büyük bir boşluk meydana getirmiştir. 324 Turan., Türkiye, s.668. 325 Göde., a.g.e., s.60-65. 326 İbn Batuta.,a.g.e., C.I, s.327. 327 Göde., a.g.e., s.64-66
Malazgirt Zaferi'nden sonra Türkleşme ile içice yürütülen İslâmlaşma hareketi ile Anadolu şehirleri birer Türk-lslâm kültür merkezleri halini almıştır, özellikle Eratnalı hâkimiyetinde bulunan Konya'dan Erzurum'a, Samsun'dan Malatya'ya kadar olan saha, tam bir arada yaşamaya başlamışlardır. Uygur Türkleri'nin medenî tesirleri hemen geniş sahalara kadar yayılmış ve İslâm medeniyeti ile uyuşabilme imkânı bulmuştur. İlhanlılar, bir taraftan İranlıları devlet teşkilatında hizmete alırken, diğer taraftan da Uygur bahsi ve bitikçile-rini ihmal etmemişlerdi.328
Anadolu Türk-lslâm diyarı haline gelmiştir. Bu sebeple, müelliflerin ifadesine göre, Sultan Eratna, iyi bir Müslüman olup, Sünnî-Hanefî nezhebini kabul etmiştir. Buna göre, Eratnalı idaresindekilerin Müslüman oldukları ve Eratnalıların Ekberiyye tarikatını korudukları anlaşılmaktadır.
Eratnalılar, mimarîde aşağıda ifade edeceğimiz gibi, Selçuklu mimarisinden farklı bir üslûbun müjdecisi olmuşlardır. Ayrıca, dokumacılıkta, deri işlemeciliğinde, özellikle halıcılık ve el san'atlannda Selçuklu san'atını devam ettirmişlerdir.329
Eratnalıların örf ve âdetleri hakkında, diğer sahalarda olduğu gibi kesin bilgilere sahip değiliz. Yalnız şurası muhakkaktır ki, onlar da diğer Türk Beylikleri gibi, Orta Asya Türk kültürü ile İslâm kültür ve medeniyetini bünyelerinde yoğurarak devam ettirmişlerdir; bir taraftan Türk töresine, diğer taraftan da lslâmî esaslara riayet etmişlerdir. Togan, bu konuda: "Kayseri, Konya ve Niğde taraflarında yerleşen Uygur, Kaşgarlı ve Hotenliler'in kendi an'anelerini yaşattıkları şüphesizdir” derken, Kafesoğlu da: "Eski Türk örf ve âdetlerinden çoğu, bu Türk devletlerinde de devam etmekteydi" ifadeleriyle meseleye açıklık getirmişlerdir.
2.İmâr Faaliyetleri ve Eğitim Müesseseleri
Eratnalılar'ın Anadolu’da i'mâr faaliyetleri, komşularına oranla yok denecek kadar azdır. Her halde Anadolu Selçukluları’nın önemli yerleşme merkezlerinde devlet oldukları için bu faaliyetlere gerek duyulmamıştır.
Belki de yapıların kitabelerinin sökülmüş bulunması330 veya vakfiyelerinin elimize geçmemiş olması331 sebebiyle Eratnalılar devri eserlerini tesbit etmek mümkün olmamıştır.
328 Mehmet Fuat Köprülü., “Âzerî”, İA., II, s.129.
Alâeddin Eratna devrindeki i'mâr faaliyetleri: Kayseri Kılıçarslan Ma- hallesi'nde firatna Kabası Cafer Bey'e ait olduğu kabul edilen tarihsiz Ali Cafer Kümbedi muhteşem bir yapı olarak günümüze kadar gelmiştir.332 Kayseri Yanıkoğlu Mahallesi'nde Anadolu'da İlhanlı Umumî Valisi Temürtaş'ın son zamanları ve Emir Eratna'nm ilk zamanlarında yapıldığı anlaşılan 728/1327 tarihli Emir Şahap Türbesi, onarılmış bir vaziyette ziyarete açıktır, içerisinde kendisi, eşi ve çocuğuna ait üç kabir bulunmaktadır. Kapısı üzerinde mermer bir kitabesi vardır. Kırşehir' de Aşıkpaşa Türbesi 733/1332 yılında tamamen mermerden yapılmıştır. Niğde'de 736/1335 tarihli Sungur Bey Camii, portalı ve mihrabıyla çok güzel bir eser olarak dikkatleri üzerinde toplamıştır.333 Kayseri Yalman Mahallesi'nde 738/1338 tarihli Kadı Mescidi, Eratna'nın emirlerinden muhtemel Emir Hüsâmeddîn Halil oğlu Fahreddin İsmail tarafından genişletilmiştir.
Eratnalılar’ın en önemli eserlerinden biri olan Köşk Medresesi, Kayseri'nin Gültepe Mahallesi'nde Köşk Dağı denilen yerde hâkim bir noktada bulunmakta olup, bu eser Sultan Alâeddin Eratna tarafından yaptırılmıştır. Bu görüşten hareketle türbenin etrafını çeviren bu binanın hem tasavvuf ehline âit tekke/hângâh/hânkâh/zâyiye334 hem konaklama yeri rîbat (konak, han) ve hem de eğitim ve öğretim yuvası olmak üzere medrese olarak adlandırıldığı görülmüştür. Kayserili Ahmed Nazif Efendi, Köşk Medresesi içinde bir de mescid bulunduğunu ifade etmiştir.335
Eratnalılar Devri'nde Develi Karahisarı adıyla anılan Yeşilhisar'da Sultan Eratna tarafından 747/1346 tarihinde yaptırılmış olan Câmi-i Kebir / Ulu Câmii bugün ibâdete açık olup, minaresi dışında her tarafı modern bir şekilde yenilenmiştir. Sivas'ta Sultan Eratna'nın genç yaşta ölen büyük oğlu Şeyh Hasan adına 748/1347'de kesme taştan yapılmış olan Güdük Minare, benzeri görülmeyen bir türbe olarak günümüze kadar gelmiştir.
330 İ.Hakkı Uzunçarşılı., Anadolu Beylikleri, s.218.
331 Faruk Sümer., “Anadolu’da Moğollar”, s.114. 332 Gabriel., Kayseri Türk Anıtları, s.90, 93, 94.
333 Oktay Aslanapa., Yüzyıllar Boyunca Türk Sanatı, s.34.
334 Yücel Özkaya., “XVII. Yüzyılın İlk Yarısında Yerli Ailelerin Ayanlıkları Ele Geçirişleri ve
Büyük Hanedanlıkların Kuruluşu”, Belleten, XLII/168, s.715.
Tokat'ta 748/1347 tarihli zaviye ve Kayseri'de 749/1348 tarihli Emîr Erdoğmuş veya Tatarhâniler Türbesi, Eratna devri eserlerdendir. Kayseri Gavremoğlu Mahallesi'nde büyüklüğü ve taçkapının süslü oluşu bakımından Kayseri'de benzeri görülmeyen Şah Kutluğ Hâtûn Zâviye-kümbedi, Hacı Beyi diye meşhur olan Şah Kutluğ Hâtunun emriyle 750/1350 yılında yapılmış ve 1977'de vakıflarca aslına uygun bir şekilde onarılmıştır. Kayseri Kartal semtinde, şehitliğin yanında Hisarcık yolu üzerinde 751/1350 tarihli Emîr Ali/Pişrev Ali Türbesi, aslına uygun bir şekilde onarılmıştır. 336
Gıyâseddîn Mehmed zamanında ise Kayseri Develi ilçesi'nde 753/1352 tarihînden sonraki bir tarihte yapıldığı anlaşılan Şeyh Ümmî Zaviyesi, bugün tamamen ortadan kalkmış olup, sadece yerinde taş yığınları kalmıştır. Niğde Bor ilçesi'nde 760/1358 tarihli bir Mevlevîhane Tokat Turhal İlçesi'ne bağlı Tazıya/Gümüştop Köyü'nde bulunan zaviye ve 762/1361 tarihli Eminüddin Hoşkadem Camii; Kayseri Kalenderhane/Curcurlar Mahallesi'nde 765/1364 tarihli Amasya Emîri Hacı Şadgeldi'nin sağlığında ölen büyük kızı Ulu Hâtûn için yaptırdığı ve yerlilerin "Sazgeldi Devletlü Türbesi" ve "Dede Kümbed" olarak adlandırdıkları Ulu Hâtûn Türbesi'nin kubbesi yıkılmış, sâdece dört duvarı kalmıştır.337
Kayseri’de, Selçuklu Devri eseri olarak bilinen tarihsiz Şah Cihan Hatun Türbesi veya diğer adıyla "Döner Kümbed"i, Sanat Tarihçileri Beyhan ve Halûk Karamağaralı ikilisi, Eratnalı Devri'ne ait göstermişlerdir.
Görülüyor ki, Eratnalı yapıları arasında en çok göze çarpanı zaviyeler, olmuştur. Bundan da anlaşılıyor ki, Eratnalılar iktisadî ve içtimaî hayatın düzenli olması için birer misafirhane ve aynı zamanda birer ilmî-dinî sohbet yuvaları olan bu eserleri köylere kadar yaymışlar ve bu müesseselerin ömürlü olması için de buralara arazi ve çiftlikler vakfetmişlerdir. Selçuklu Devri han ve kervansaraylarının değişik bir örneği olarak değerlendirebileceğimiz bu içtimaî müesseseler günümüzde köylerimizde bile önemini ağır ağır yitirmekte olan köy odaları yani misafirhane-igrolarak gelmiştir.338
336 Göde., a.g.e., s.150-157
337 Uzunçarşılı., Anadolu Beylikleri, s.230; Aynı müellif, Kitabeler, I, s.89. 338 Göde., a.g.e., s.156.
SONUÇ
Türklerin Anadolu’ya gelişi Malazgirt Zaferi 1071’den önceye rastlar. Kavimler Göçü sırasında Türkler Anadolu’dan geçmişlerdir; ama Anadolu’ya yerleşme amacı gütmemişlerdir. Türkler, Anadolu’yu Malazgirt Zaferi ile yurt edinmeye başladı. Selçuklu Devleti’nin kurulmasıyla Anadolu’da Türkler siyasi anlamda ortaya çıkmıştır. Anadolu’nun Türkleşmesi aşamasında emeği geçen beylerin daha sonra Selçuklu’ya bağlı özerk beylikler kurduğu vurgulanmıştır. Osman Turan’ın, Doğu Anadolu Türk Devletleri adını veridiği bu devletler: Saltuklular, Mengücekliler, Danişmentliler, Artuklular, Ahlatşahlar ve önemli bir siyasi yapı olarak karşımıza çıkan Eratna Devleti’nin siyasi tarihi kaynakların elverdiği oranda aydınlatılmıştır.
Doğu Anadolu Türk devletlerinin siyasi tarihi aydınlatılırken araştırmanın ağırlık noktasını bu devletlerin eğtim ve öğretim faaliyetleri beraberinde maddi kültürleri oluşturmuştur.
Anadoluda ilk medrese olan Yağıbasan Medresesi’ni Danişmentliler kurmuştur. Bu medresenin varlığı eğitim ve öğretime önem verdiklerini göstermesi açısından önemlidir. Danişmentliler zamanında Niksar, Malatya, Tokat önemli kültür merkezleri haline getirilmiştir. Danişmetli bilim adamları, Anadolu’nun kültürel anlamda gelişmesine katkı sağlamışlardır.
Anadolu’da beylikler döneminde kurulan medreseler genelde camiye bitişik olarak yapılırdı. Bu yüzden bu medreseler hem örgün hem de yaygın eğitim kurumları olmuşlardır. Medreselerde genellikle dini eğitim verilirken pozitif bilimlere de yer verilmiştir. Medreselerde dini etkiden dolayı eğitim öğretim dili genelde Arapça’dır. Bu durum Türkçe’nin gelişmesini olumsuz yönde etkilemiştir. Medrese hocalarına yüksek maaş verilmiş, medrese öğrencilerine burs bağlanmış ve öğle yemekleri medrese tarafından karşılanmıştır. Bu o dönemde eğitim kurumu olan medreselere ne kadar önem verildiğini göstermesi açısından dikkate şayan bir husustur.
Yaygın eğitim kurumları olan camiler, kitapçı dükkânları, bilginlerin evleri, kütüphaneler, tekke ve zaviyeler sadece belli bir yaş kesimine değil tüm halka açık olarak faaliyet göstermiştir. Aynı zamanda halk arasında dayanışma ve milliyetçilik
duygusunu geliştimiştir. Yaygın eğitim kurumları içerisinde Ahilik Teşkilatının Selçuklular’da olması, Selçuklu’ya bağlı özerk bir yapıda olan beyliklerde de var olduğu izlenimini oluşturmaktadır. Ahilik Teşkilatı, esnafların birlikte hareket etmesini sağlayan önemli bir ekonomik örgütlenmedir.
Eğitim ve öğretim konusu kaleme alınırken, o dönemin en güçlü devleti olan Selçuklular’dan yola çıkılmış, böylece beyliklerin örgün ve yaygın eğitim kurumları aydınlatılmıştır.
BİBLİYOGRAFYA
AĞIRAKÇA, Ahmet., “Mardinli Bazı İlim Adamları’’,Birinci Uluslararası Mardin Tarihi Sempozyumu Bildirileri, İstanbul-2006.
Aksaraylı Kerameddin Mahmud., Müsameret-ül Ahbar (Nşr. Osman Turan), Ankara- 1993.
………., Selçukî Devletleri Tarihi, Ankara-1943.
AKYÜZ, Yahya., “Niksarın Fethi ve Danişmentliler Döneminde Niksar”, Bilgi Söleni Tebliğleri 8 Haz. Niksar–1996.
AKYÜZ, Yahya., Türk Eğitim Tarihi, 9. Baskı, Ankara-2004. …………., Türk Eğitim Tarihi, İstanbul-1997.
…………., "Danişmendliler Döneminde Türk Eğitim Tarihine Genel Bir Bakış", Niksar'ın Fethi ve Danişmendliler döneminde Niksar Bilgi Şöleni Tebliğleri, (Niksar, 8 Haziran 1996). Tokat-1996.
ALPTEKİN, Coşkun., “Artuklular” Büyük İslam Tarihi , 8. Cilt, Konya-1994.
ALTAY, Hadi., Kayseri Pınarbaşı Kazası Civarında Melik Gazi ve Koçyağız Türbeleri, (Yayınlanmamış Lisans Tezi),İstanbul-1951.
ALTUN, Ara., Anadolu’da Artuklu Devri Türk Mimarisinin Gelişmesi, İstanbul- 1978.
ARABACI, Caner., Konya Medreseleri (Yayınlanmamış Doktora tezi), Konya-1996. Ârifi., “Elbistan ve Maraş’ta Dulkadir Oğulları Hükümeti” TOEM, V/30.
ARAZ, Rıfat, Harput’ta Eski Türk İnançları, Atatürk Kültür Merkezi Yay, Ankara – 1995.
ARTUK, İbrhaim., Artuk Bey, Aydınlık Basımevi, İstanbul-1944.
ASLANAPA, Oktay., Anadolu’da İlk Türk Mimarisi, 2.Bas.,Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Kurumu,Ankara-2007
……….., Türk Cumhuriyetleri Mimarlık Abideleri, Ankara-1996. ...Yüzyıllar Boyunca Türk Sanatı, Ankara-1996
Bağdatlı İsmail Paşa., Hediyetü’l-Arifin Esmai’l-Müellifin ve Asaru’l-Musannifin, İstanbul-1951.
BARKAN, Lutfi.,“İstila Devrinin Kolonizatör Türk Dervişleri ve Zaviyeler”, İstanbul-1974.
BAYRAM, Mikail., Ahi Evren ve Ahi Teşkilatı’nın Kuruluşu, Konya-1991.
………., Şeyh Evhadü’d-Din Hâmd el-kırmâni ve Evhadiyye Tarikatı, Konya- 1993.
BAYSUN, M. Cavit., “Mescid”, İA, X.,İstanbul-1964.
KESKİNBORA, Kadircan, “Mardin Eminüddin Maristanı ve O Dönemdeki Darüşşifalar” Birinci Uluslar arası Mardin Tarihi Sempozyumu Bildirileri, İstanbul- 2006.
BEDİRHAN, Yaşar, ATÇEKEN, Zeki., Malazgirt’ten Vatana Anadolu Selçuklu Devleti, Eğitim Kitabevi, Konya-2004.
………..., Selçuklular ve Kafkasya, Çizgi Kitabevi, Konya-2000. BERKTAY, Halil., Türkiye Tarihi 1, Cem yay., 6. Basım, Ankara-2000.
CAHEN, Claude., Osmanlılardan Önce Anadolu’da Türkler (Çev. Yıldız Moran), İstanbul–1979.
ÇAL, Halit., “Melik Dânişmend Gazi Türbesi”, TÜED, XIX, Ankara-1991. ÇAYIRDAĞ., "Tarihi Binalar", IX., Türk Tarih Kongresi.
ÇELEBİ A.., İslâm’da Eğitim-Öğretim Tarihi, (Trc., Ali Yardım), Damla Yayınevi, İstanbul-1976.
Evliya Çelebi, Seyahatnâme,(A.Cevdet) II.,İstanbul-1314.
………Keşfu’z-Zünun an Esmai’l-Kütub ve’l-Fünun (Nsr. Ş. Yalthaya ve R. Bilge), İstanbul–1943.
Ebu’l-Fereç., Tarih-i Muhtasarü’d-Düvel (Trc. Ş.Yaltkaya), İstanbul–1992. EDHEM, Halil., “Anadolu’da İslami Kitabeler”, TOEM, 34.
…………Kayseriyye Şehri Mebad-i İslamiye ve Kitabeleri,TOEM,5,İstanbul-1915 ERGÜL Hüseyin Fazlı, ERDOLU Fatih,I.Uluslararası Artukluklu Sempozyumu Bildirileri(25-27 Ekim 2007 Mardin),Mardin-2008.
ERDEMİR, Yaşar., “Tokat Yöresindeki Camilerin Kültürümüzdeki Yeri”, Türk Tarihinde ve Kültüründe Tokat Sempozyumu, (Tokat 2-6 Temmuz 1986), Gelişim Matbaası, Ankara-1987.
GÖDE, Kemal., Eratnalılar (1327-1381), TTK, Ankara-1994. ………..., Sultan Alâeddin Eratna, KBY, Ankara-1990. GÜNGÖR, Erol., Tarihte Türkler, Ankara-1998.
GÜRKAN, Kâzım İsmail., “Selçuklu Hastaneleri”, Malazgirt Armağanı, TTK yay., Ankara-1993.
HÜSAMEDDİN, Hüseyin., Amasya Tarihi I, İstanbul-1332/1330. İbn Batuta., Seyahatname.(Nşr. M.Şerif),İstanbul-1335.
İbn Bibi, el Evâmirü’l-‘Alâ’iye, (Nşr. Adnan S.Erzi),TTK,c.II.Ankara-1956. ………… Selçuk-Nâme (Nşr. N. Lugal, A. Erzi), TTK, Ankara–1956.
İbnu’l-Ezrak., Meyyafarikin ve Amid Tarihi (Çev. Ahmet Savran),Erzurum-1997. İNAN A.., “Kayseri’de Gevher Nesibe Şifaiyesi”, Malazgirt Armağanı, TTK, Ankara-
1993.
İNBAŞI, Mehmet., XVI. YY. Başlarında Kayseri, Kayseri-1992.
KAFESOĞLU, İbrahim ve Arkadaşları., Müslüman-Türk Devletleri Tarihi, İSAR, İstanbul-1999.
KARAMAĞARALI, Beyhan., “Ahlatlı Sanatkarlar”, Önasya, , c.VI, sy.72,Ankara- 1971.
………, Ahlat Mezar Taşları, Ankara-1992.
KAŞGARLI, Mahmud., Divan-ı Lügati’t Türk (Çev. B. Atalay), Ankara–1945.
KAYA, Abdullah., Mengücekoğulları Tarihi, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Konya- 2006.
Katip Ferdi, Mardin Maluk-u Artukiyye Tarihi, İstanbul – 1537.
Katip Çelebi., Keşfu’z-Zünun an Esmai’l-Kütub ve’l-Fünun (Nsr. Ş. Yalthaya ve R. Bilge), İstanbul-1943.
KAZICI, İslam, Eğitim Tarihi, İstanbul–1983.
KIRZIOĞLU, Fahrettin., Kars Tarihi I, İstanbul-1953.
………,Danişment Kronolojisi,C.1.
KÖPRÜLÜ, Mehmet Fuat., “Âzerî”, İA., II.,MEB.yay.,İstanbul-1979.
………., “Artukoğulları,” İA, MEB yayınları, İstanbul-1979,
……….,Anadolu Selçuklu Tarihinin Yerli Kaynakları, TTK, Ankara-1943.
KUBAN, Doğan., Anadolu Türk Mimarisinin Kaynak ve Sorunları I, İstanbul-1965. ……….., Anadolu Sanatı, İstanbul-1970.
KURAN, Abdulah., Anadolu Medreseleri, Ankara-1969.
KÜÇÜKDAĞ, Yusuf., Mevlâna Dergahı Vakfiyelerinden Abid Çelebi ve Veled Bekir Vakfiyeleri (Yüksek Lisans Tezi), Konya-1986.
MAZIOĞLU, H.., “Selçuklular Devrinde Anadolu’da Türk Edebiyatının Başlaması ve Türkçe Yazan Şairler”, Malazgirt Armağanı, TTK, Ankara-1993.
Mecdi Mehmet Efendi., Hadaiku’ş-Şakaik (Nşr. Abdülkadir Özcan), İstanbul–1989. MERCAN Mehmet, ULU Mehmet Emin, Tokat Kitabeleri, THK, Ankara–2003. MERÇİL, Erdoğan., Doğu Anadolu Türk Devletleri Tarihi, TTK, Ankara-1997. ……….., Müslüman-Türk Devletleri Tarihi, TTK, Ankara-1997. ………., Türkiye Selçuklularında Meslekler, TTK, Ankara-2000. NAZİF, Ahmet., Tarih-i Hususî Kayseri., İstanbul-1970.
NUR, Rıza., Türk Tarihi, Cilt 3-4, Toker yay, İstanbul-1994.
OCAK, Yaşar., “XIV. Yüzyılın Ahlatlı Ünlü Bir Sufi Feylesofu Şeyh Bedreddin’in Hocası Şeyh Hüseyin-i Ahlati” Anadolu’da Türk Mührü Ahlat, Ankara- 1993.
OĞUZ, Mevlüt., “Taceddin Oğulları”, DTCF Dergisi, Sayı: 5.
ÖGEL, Bahaddin., Türk Milli Bütünlüğü İçinde Doğu Anadolu, TTK, Ankara-1985. ……….., Anadolu’nun Türk Yurdu Oluşu, TTK, Ankara-1985.
………. Türk Milli Bütünlüğü İçinde Doğu Anadolu, TTK, Ankara–1985. ÖNGÜL, Ali., Camiu’d-Düvel-Selçuklular Tarihi I, Akademi Kitabevi, İzmir-2001. ÖZAYDIN, A.., “Mengücekler” Büyük İslam Tarihi, C.VIII, İstanbul-1992.
ÖZKAYA, Yücel., “XVII. Yüzyılın İlk Yarısında Yerli Ailelerin Ayanlıkları Ele Geçirişleri ve Büyük Hanedanlıkların Kuruluşu”, Belleten XLII/168.
ÖZTUNA, Yılmaz., Büyük Türkiye Tarihi, C.II., Konya-1964.
………...., Selçuklu ve Anadolu Beylikleri, C.II, Konya-1964. ………., , Türkiye Tarihi, Hayat yay., İstanbul-1970. POLAT, Ümit., “Tarih İncisi Ahlat”, TDAT, İstanbul-1997. ROUX, Jean Paul., Türklerin Tarihi, Milliyet yay.,Ankara-1989.
SAKAOĞLU, Nejdet., Türk Anadolu’da Mengücek Oğulları, İstanbul-1971. SEVİM, Ali, YÜCEL, Yaşar., Türkiye Tarihi, TTK, Ankara-1989.
SEVİM, Ali., Ünlü Selçuklu Komutanları, , TTK, Basımevi, Ankara-1990.
SOLMAZ, Sefer., Danişmentliler Devleti ve Kültürel Mirasları (Doktora Tezi) Konya-2001.
SÖNMEZ, Zeki., Başlangıçtan 16.Yüzyıla Kadar Anadolu Türk-İslam Mimarisinde Sanatçılar, Ankara-1989.
SÜMER, Faruk., “Ahlat ve Ahlatşahlar” Belleten S.197. ……… “Anadolu’da Moğollar”. Ankara-1992. ………., “II. Süleyman Şah”, İA, XII.
………..., Doğu Anadolu Türk Beylikleri, TTK, Ankara-1990. ………..., Mengücekler Mad. İ.A., VII Ankara-1990.
………..,Doğu Anadolu Türk Beylikleri. Ankara-1990.
……….,Doğu Anadolu Türk Beylikleri.; Tükler, “Doğu Anadolu Türk Devletleri”.
ŞAHİN, İlhan, EMECEN, Feridun., “Amasya” mad., TDVİA, III, İstanbul-1991. ŞEHSUVAROĞLU, Bedi N., Türk Tıp Tarihi, Bursa-1984.
ŞEKER, Mehmet., Anadolu’da Birarada Yaşama Tecrübesi Türkiye Selçukluları ve Osmanlılarda-Müslim Gayr-i Müslim İlişkileri-, DİB yay., 2.Baskı, Ankara-2002.
ŞEREFUDDİN., Sancar ve Gazâli, s.54,
ŞERİF, Abdurrahim., Erzurum Tarihi, İstanbul-1936.
Şikârî., Karaman-Oğulları Tarihi, (Trc., Mesud Koman), Konya-1946.
………., “XV-XVI. Asırlarda Tokat Şehrinde İktisadi Hayat”, TİD, X, İzmir-1995.
TEKİN, Rahmi., Ahlat Tarihi, OSAV, İstanbul-2000.
………,Orta Çağda Tatvan ve Ahlat Bölgesinin Gerileme Sebepleri,I.Uluslararası Dünden Bugüne Tatvan ve Çevresi Sempozyumu Bildirileri, İstanbul-2007.
TUNCER, Cezmi., “Anadolu Selçuklu Kümbetlerinin Gelişimi ve Özellikleri” X. Türk Tarih Kongresi, Kongreye Sunulan Bildiriler,(22-26 Eylül 1986), III, Ankara-1991 TEKİNDAĞ, Şehabettin, “Karamanlılar”, İA.
TERZİOĞLU, Aslan,‘Ortaçağ İslam Türk Hastaneleri ve Avrupa’ya Tesirleri”, Belleten, XXXIV
TOPALOĞLU, Nuri., Selçuklu Devri Muhaddisleri, DİB yay., Ankara-1988.
TUNCER, Orhan Cezmi., “Anadolu Selçuklu Kümbetlerinin Gelişimi ve Özellikleri” X. Türk Tarih Kongresi, Kongreye Sunulan Bildiriler, (22-26 Eylül 1986), III, Ankara-1991.
TURAN, Osman., “Celâlettin Karatay, Vakıfları ve Vakfiyeleri”, Belleten, Ankara- 1948,
……….., Selçuklular Zamanında Türkiye Tarihi, 2. Baskı, İstanbul- 1984.
………...., Türk Cihan Hakimiyeti Mefkuresi Tarihi, C.1-2, Boğaziçi yay., 13. Baskı, İstanbul-2000.
……….,Doğu Anadolu Türk Devletleri Tarihi, 6. Baskı, İstanbul-1973.