Epidemiyolojik Çalışmada Yol Haritası

Epidemiyolojik çalışmalarda, oluşturulacak yol haritasının, halk sağlığı alanına katkı sağlayacağı umulmaktadır. Bu doğrultuda, sağlık hizmetlerine yeni bir vizyon getirilebilecek ve disiplinler arası çalışmalarda yol gösterici olacaktır. Önerilen bir yol haritası için işlem adımları aşağıda özetlenmektedir; (Çizelge 5.1).

Çizelge 5.1: Epidemiyolojik Çalışmada Yol Haritası

I. AŞAMA II. AŞAMA III. AŞAMA IV. AŞAMA V. AŞAMA MEVCUT DURUM ANALİZİ KURUM BELİRLEME

 Vizyon  Misyon  Amaç VERİ SETLERİNİN BELİRLENMESİ  Standartların tespiti  Toplama yöntemleri UYGULAMA  Birlikte çalışılabilirlik  Süreklilik sağlanması  Örnek pilot proje uygulaması DEĞERLENDİRME  Sonuçların İzlenmesi  Öneri geliştirme

SORUNLAR GEREKSİNİMLER YÖNETİCİ KURUM

YARDIMCI KURUMLAR

İLGİLİ PERSONEL ÇALIŞMA GRUPLARI

Çizelgeden görüldüğü üzere, oluşturulacak yol haritası için yapılacaklar özetlenirse,

● Mevcut durum analizi yapılarak, sorunlar ve gereksinimler tespit edilmelidir. ● Epidemiyolojik çalışmalarda yer alacak kurumlar belirlenmelidir

● Epidemiyolojik çalışmalar için kullanılacak veri setleri belirlenmeli, standartları oluşturulmalı ve pilot projelerle izlenmelidir.

● Öncelikli olarak eksikliklerimizin ne olduğu tespit edilmelidir.

I.Aşamada bahsedilen durum analizi için, mevcut sistemdeki sorunlar, birbirine benzer olup; aşağıdaki şekilde özetlenmiştir.

 Verilerin elde edilmesinde ve sürekliliğindeki mevcut güvensizlik, verilerin karar mekanizmalarında kullanılmasını engellemektedir.

 Kişilerin sağlık kayıtları devlet güvencesi altında net bir şekilde tutulamamakta ve sağlık kurumlarında tutulan düzensiz dosyalar da bazen arşivlerde kaybolmaktadır.

 Hasta kaydı için temel standartlar geliştirilememiş olup farklı uygulamalar entegre bir veri analizini mümkün kılmamaktadır.

 Bugüne kadar bilgi sistemlerinin kullanımı tamamen kayıt toplama ve depolama aşamasında kalmış ve böyle olduğu için de bilgi sistemlerinin asıl fonksiyonu olan verinin bilgiye dönüştürülmesi, analiz edilmesi, bu bilginin kullanılması ve yönetime destek olması gibi faydaları sağlanmamıştır.

Bu tür bir çalışmada pek çok disiplin bir arada bulunmalıdır. Sistemi oluşturacak, işletecek, verilerin paylaşımını sağlayacak ve sistemi sürürecek sorumlu bir birimin kurularak, teknolojiyi yakından takip eden deneyimli kişi ve kuruluşlardan danışmanlık hizmetleri alınarak sistematik işleyiş gerçekleştirilmelidir.

Tüm bu disiplinlerle ortaya çıkartılan çalışmalar güçlü ve doğru çalışmalar olacaktır.

Çizelge 5.2. Kurumsal Yapı Özeti

YÖNETİCİ KURUM YARDIMCI KURUMLAR İLGİLİ PERSONEL Eylemin gerçekleştirilmesi için

gerekli alt yapıyı ve/veya işbirliği ve koordinasyonu sağlayacak görevli kuruluş,

 Sağlık Bakanlığı  İl Sağlık Müdürlükleri

 Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı

 İl Gıda, Tarım ve Hayvancılık Müdürlükleri  Çevre ve Orman Bakanlığı  Belediyeler

 Toprak ve Su işleri Enstitüsü  Diğerleri v.b

Sorumlu kuruluşun eylemi

gerçekleştirmek üzere çalışmaya davet ettiği ve çalışmayı işbirliği ve

koordinasyon içersinde birlikte yürüttüğü kişi-kişiler,  Uzman Doktorlar  Sağlık Personeli  Harita Mühendisi  Coğrafyacı  Gıda Mühendisi  Ziraat mühendisi  Anketör  Çevre Mühendisi  Kimya Mühendisi  Sosyolog  Jeoloji Mühendisi  Biyolog  İstatistik uzmanı  Bilgisayar Mühendisi(Veritabanı yönetim uzmanı) uzmanları eklenebilir II. Aşamada bahsedilen sağlık epidemiyolojisi için, kurumsal yapı özeti Çizelge 5.2’de özetlenmektedir

III. Aşamada, ifade edilen veri setlerinin belirlenmesi ve toplanması aşaması en önemli aşamadır. Epidemiyolojik çalışmaya konu olan hastalığa göre veriler farklılıklar gösterebilir. Örnekte kanser hastalığı ele alınmıştır ve ona ilişkin veri grupları ifade edilmiştir. Kanser hastalığına etki eden faktörler, 3 grupta ele alınmıştır. Elde edilecek veriler içerisinde çevresel faktör verileri mekansal epidemiyoloji için önemli bir değişken olarak göz önüne alınmalıdır.

Çizelge 5.3. Elde Edilecek Veriler

Genetik faktörler Davranışsal faktörler Çevresel faktörler

 Aile Hikâyesi

 Kan Grubu  Beslenme Alışkanlığı  Tütün kullanımı  Hava Kirliliği  Su Kirliliği  Toprak Kirliliği  Jeolojik Yapı  Topografik Yapı

Çevresel Faktörler: Hava, Su ve Toprak kirliliği şeklinde başlıklarda

incelenebilmektedir.

Hava Kirliliği: SO2 (Kükürtdioksit) ve PM(partiküler madde) tüm dünyada,

hastalıklarla ilişkisi bilinen ve doğrulanan bu maddelerin ölçümü için her alanda istasyonlar kurulmalıdır. Her ilde 2 ya da 3 istasyon bulunmaktadır. Bu istasyonlardan alınan değerler tüm şehre mal edilecek değerler olmamalıdır. Çünkü her kurulan istasyon noktasındaki şehir donatıları, topografik konum, trafik akışı farklılık göstermektedir. Bu yanılsamayı ortadan kaldırmak için gezici izleme istasyonları devreye girmelidir. Ya da sabit istasyon sayıları arttırılarak tüm şehrin hava kalitesi doğru yorumlanmalıdır.

Su Kirliliği: Sularda bulunan minerallerin miktarları insan sağlığında etkendir.

Halkın su tüketiminin denetlenmesi için Belediyelerin yapmış olduğu Hane Halkı anketlerine, kişilerin su tüketim kaynakları soruları eklenmelidir. Şehir şebekesinden mi yoksa hazır sulardan mı kullandığı yanıtları aranmalıdır. Şehir şebeke suların kontrolü için de İl Sağlık Müdürlüğünce belirli periyotlarda numuneler alınarak kontrolden geçirilmelidir.

Toprak Kirliliği: Toprakta doğal olarak bulunan elementlerin sınır değerleri

üzerine çıkmasıyla, yaşanılan bölgede kişiler üzerinde hastalık etkisi tespiti doğrulanmıştır. Belirli aralıklarda Toprak ve Su işleri Enstitüsünün bu verileri veritabanı olarak kayıt altında tutması gerekmektedir. Aynı zamanda bu topraklarda yetişen ziraat tarım ürünlerinde denetimlerin yapılması önem arz etmektedir.

Jeolojik Yapı: Tıbbi Jeolojinin kanserle ilişkisi Kanserle Savaş Daire

Başkanlığı alt kurulu olarak Sağlık Bakanlığınca resmiyet kazanmıştır. Araştırıcılar bölgeye ait kanserojen elementler veri tabanında bulundurulmalıdır.

Topografik Yapı: Topografik konumun hastalıkla ilişkisi bazı çalışmalarda

vurgulanmıştır. Yüksek yerlerin ya da alçak yerleşimlerin su drenajıyla, hava kirliliği ve rüzgar yönüyle etkisi düşünülürse, şehir planlaması yapılırken bu durumlar göz önüne alınmalıdır.

Kanser hastalığı ile ilgili, genetik ve davranışsal değişkenlere ilişkin verilerin toplanmasında, anket en uygun veri toplama metodu olarak düşünülebilir.

Anketler farklı düzendeki sağlıkla ilişkili konularla ilgili olabilir. Sağlık anketleri sağlıkla ilgili davranışları, psikososyal iyi olmayı, beslenme düzeyini, stresi ve bireysel özellikleri, aileyi ve sağlığı etkileyen çevre koşullarını araştırır. Anketler ile risk faktörleri, kronik koşullar ve sağlık hizmetlerinden yararlanma ait bilgiler de toplanmalıdır. Ulusal araştırmalarla toplanan bilgiler mekansal olarak analiz edilebilir ve haritalandırılabilir durumda olmalıdır.

Anket standart halk sağlığı veritabanından daha geniş bir perspektifte sağlık durumunu sergilerler. Çoğu anket yanıtlayanlarla ve diğer sağlık veri tabanları ile bağlantı kurmada gerekli olduğu için adres bilgisini içermelidir.

IV. ve V. aşamalarda tasarlanan epidemiyolojik çalışma için birlikte çalışılabilirlik ve sonuçların izlenmesi irdelenmiştir.

Epidemiyolojik çalışmayı, tek bir meslek grubunun gerçekleştirmesi beklenemez. Yapılacak çalışmada tüm meslek disiplinleri bir arada hareket etmelidir. Amacı yerine getirmede Coğrafi Bilgi Sistemleri kullanılarak yapılan kanser veya seçilecek hastalık için vakaların mekansal analizleri ve dağılım haritaları, hastalığın kontrolünde ve mücadelede gerekli önlemlerin alınmasında etkin rol oynayacaktır.

Küme araştırmaları sonucunda kümelerin ortaya çıkması ile kıt olan kaynaklar devlet ve yerel sağlık birimlerince daha etkin bir şekilde kullanılabilir, kümeler yardımıyla hastalığın nedenlerine dayalı epidemiyolojik hipotezlerin kurulmasına yardımcı olarak bu konuda ayrıntılı araştırmalar yapılabilir.

Bu yönüyle de, ülkemizdeki son 10 yıl içerisinde Hükümet Programlarında altı çizilen e-devlet olma ve bilgi toplumu olabilme amacına bağlı olarak, çalışmanın Sağlık Bakanlığı’na yönelik olarak kanser vakaları analizinde ve değerlendirilmesinde temel bir taş olması hedeflenmiştir. Çalışma ile kurumlarda standart bilgi kullanımını oluşturmanın ve standart bilgi ile koordinasyonun oluşturulmasında kaynakların etkin kullanılmasının sağlandığı ve bilginin

güncel tutulmasının e-devlet ve bilgi toplumu olma gibi hedefleri içeren bir yapıda örnek teşkil etmesi nedeniyle, çalışma e-devlet olma alanında ülkemiz öncelikleri arasındadır.

Sağlık epidemiyolojisinde başarılı sonuçlar elde etmenin gerekleri aşağıda özetlenmektedir.

● “Sağlık Bilgi Sistemine” ihtiyaç vardır.

● Sağlık envanterinin oluşturulması, bireylerin tıbbi kayıtlarının korunması, sağlık uygulamalarındaki verilerin toplanması amacıyla Sağlık Bilgi Sisteminin standartları belirlenmelidir.

● Sayısal ve sözel veritabanlarının ve içeriklerinin profesyonelce tasarlayarak, güncelleştirme mekanizması sağlanmalıdır.

● Sağlıkla ilgili politikaların belirlenmesinde, önceliklerin belirlenmesinde, önlemlerin alınmasında, sağlık hizmetlerinin kalitesinin değerlendirilmesinde, bilimsel araştırma ve çalışmalarda kullanılmak üzere yeterli veri toplayacak ve işleyecek bir sistemden söz edilmelidir.

● Temel odağımız insan olduğundan, birlikte çalışabilirlik ve her kurumdan veri toplama özenli bir şekilde gerçekleştirilmelidir.