Enflasyonun İşletme Sermayesi Üzerine Etkisi

Enflasyonist dönemler, genel olarak piyasadaki fiyatlarının sürekli yükselmesi nedeniyle, işletmelerin gelecek de gereksinim duyacakları işletme sermayesinin belirlenmesinde önemli sorunlar ortaya çıkmaktadır.

Paranın zaman içinde reel olarak satın alma gücünün azalması, daha önce hazırlanan bütçeler de belirlenen gider kalemleri ve faaliyetlerin yürütülebilmesi için ayrılan işletme sermayesinin erozyona uğramasına neden olmakta ve bu durum, işletmelerde beklentilerin üzerinde işletme sermayesi gereksinimi yaratmaktadır86_.

Enflasyonun işletme sermayesini artırma nedenlerini şöyle sıralayabiliriz87;

• Enflasyon dönemlerinde firmaların günlük olmayan faaliyetlerini yürütebilmek, ödemelerini zamanında yapabilmek için gereksinim duydukları para tutarı artmaktadır. Diğer bir deyişle enflasyon, firmaların işlem güdüsü ile bulundurulmak gereğini duydukları para tutarını yükseltmektedir.

• Firmaların artan ve reel olarak artmasa dahi enflasyon etkisiyle artmış gözüken satışları, müşteriye bağlı mal değerini, diğer bir deyişle ticari faaliyetlerinden doğan alacaklarını genişletmektedir.

• Stokların miktar değişikliği olmasa dahi, parasal tutarları artmaktadır. Enflasyon firmaları emniyet stoklarını artmaya zorlamaktadır. Girdilerin gerektiği an belirli bir fiyat üzerinden tedarik edilmesi olanağının zayıflaması, hatta ortadan kalkması, geleceğin belirsizliği, planlama yapmanın güçleşmesi, ham madde yokluğu nedeniyle üretimin kesintiye uğramasının doğurabileceği zararların büyümesi, uzun süreli sözleşmelerle girdi sağlanması güven altına alınmış olsa dahi, satıcı firmaların bu tür sözleşmelere uymakta gösterdiği titizliğin azalması, firmaları enflasyon dönemlerinde daha fazla emniyet stoku bulundurmaya zorlamaktadır.

Enflasyonun işletmeler üzerine etkisi özellikle duran varlıklarda daha fazla olmaktadır88.Çünkü işletme, duran varlıklara yatırımlar yaparak belli bir üretim ve

86 _{Yıldırım B.Önal, “Nakit Yönetiminin Önemi ve İşleyişi, Türkiye Örneği”, Çukurova Ün. Sosyal} Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt:4 Sayı: 4. , Adana, 1996.s.98.

satış kapasitesine ulaşmıştır. Enflasyon dönemlerinde işletme aynı iş hacmini yakalayabilmek için daha fazla işletme sermayesi temin etmek zorunda kalmaktadır.

Enflasyon işletme sermayesi gereksinimini genelde arttırmakla beraber, enflasyonun türü de bu gereksinimin şiddetini etkilemektedir. Talep enflasyonu dönemlerinde stok devir hızını arttırmak, satış koşullarını değiştirerek alacak devir hızını arttırmak, satış koşullarını değiştirerek alacakların ortalama tahsil süresini kısaltmak, hatta müşterilerden avans alma olanağını bulan işletmeler ek işletme sermayesi gereksinimini sınırlı tutabilmektedirler. Buna karşılık, ekonomik durgunluk içerisinde fiyat artışlarının (staflasyon), hatta ekonomik gerileyiş ile birlikte sürekli fiyat yükselişlerinin (slumplasyon) dönemlerinde, işletmelerin işletme sermayesi gereksinimleri aşırı şekilde artmaktadır. Satış güçlüklerinin doğurduğu stok birimlerinin yanı sıra, stok-alacak devir hızlarının yavaşlaması, ekonomik durgunluğun müşterilerin ödeme güçlükleri üzerinde yaptığı olumsuz etkiler sonucu, şüpheli alacakların artması gibi nedenler işletme sermayesi gereksinim sorunlarını arttırmaktadır.

Enflasyon dönemlerinde işletmeler, artan işletme sermayesi gereksinimlerini karşılamak için sık sık kredi kuruluşlarına başvururlar. Bu şekilde artan fon maliyetleri, işletmeye ek külfetler doğurmaktadır.

Bir işletmenin ek fon gereksinimi şu formülle açıklanabilir89; EFG = I-m-m/g (b(1-v))

I= Net İşletme Sermayesinin Satışlara Oranı m = Satış Karlılığı

g = Büyüme ve Enflasyon Oranı, v = Vergi Oranı

Enflasyon dönemlerinde, işletmelerin gereksinim duyacakları işletme sermayesi farkını hesaplamaları gerekir. Bunun nedeni, işletmenin ürettiği mal ve hizmetlerin girdi fiyatlarında oluşan değişmeleri karşılayacak işletme sermayesine sahip olmak için gerekli ek finansman tutarını kar ve zarardan ayırmaktadır. Söz konusu 88 _{Atilla Gönenli, A. g. e. , s.406.}

dönemlerde, bir işletmenin aynı düzeydeki üretimini sürdürebilmesi için yeterli döner varlıklara sahip olabilmesi, girdi fiyatlarındaki değişmelere bağlı olarak daha fazla işletme sermayesi bulundurulmasıyla mümkündür90.

Bir işletmede enflasyonun işletme sermayesi üzerindeki etkisini anlamak için, ilk olarak iş hacmindeki değişmelerin işletme sermayesi üzerindeki etkilerinin hesaplanması gerekir.

İş hacmi değişmesinin işletme sermayesi üzerine etkisini ölçerken bir önceki yıl ile karşılaştırma yapılabilmesi için, satış hacmindeki reel değişmenin işletme sermayesinde de aynı oranda değişme doğuracağını varsayımı gereklidir. Dönem başındaki stok, ticari alacak ve ticari borçların, satış hacmindeki reel değişme oranı ile çarpımı, satış hacmindeki değişmenin enflasyondan bağımsız olarak, genişletici veya daraltıcı etkisini gösterir. Bir işletmenin satış hacmindeki değişmelerin etkileri şöyle hesaplanabilir91.

- Stoklarda Değişme = Bir yıl önceki stok tutarı x Satış hacmindeki reel değişme,

- Alacaklarda Değişme = Bir önceki yıl ticari alacaklar tutarı x Satış hacmindeki reel değişme,

- Ticari Borçlarda Değişme = Bir önceki yıl ticari borçlar tutarı x Satış hacmindeki reel değişme.

Böylece, enflasyonun işletme sermayesi üzerindeki etkisi, ancak işletme sermayesi yönetiminde etkinliğin değişmesi ile iş hacmindeki değişmenin etkileri bulunduktan sonra hesaplanır. Bu açıklamayı formüle edecek olursak92 .

Stok Değişmesi = Dönem sonu stoku – İş hacmi artışını etkisi + Etkinlik artışı + Dönem başı stoku

90 _{Nalan Akdoğan, A. g. e. , s.461–462.} 91_{Öztin Akgüç, A. g. e. , s.215.}

Ticari Alacaklarda = Dönem sonu alacak tutarı – İş hacmi artışının etkisi + Etkinlik artışı – Dönem başı alacaklar

Ticari Borçlarda = Dönem sonu ticari borçlar tutarı + İş hacmi azalış etkisi – Etkinlik artışı – Dönem başı ticari borçlar tutarı

Bu formül yardımıyla işletme sermayesindeki artışların yönetimden mi, yoksa enflasyon artışlarından mı kaynaklandığı bulunabilmektedir. Hesaplamalarda alacak, stok ve ticari borçlardaki artış ya da azalışların iyi hesaplanması gerekir. Örneğin, alacak ve stoklardaki artışlar, alacak ve stokların devir hızlarının azalması sonucu yönetim etkinliğinin azalmasından kaynaklanabileceği gibi, enflasyonun etkisiyle de gerçekleşebilmektedir. İşletme sermayesindeki artış ve azalışların nedenleriyle ortaya çıkarılması, söz konusu artışlar ve azalışlar üzerindeki ortaya koyduğu gibi, nakit – alacak – stok ve ticari borçların yönetiminde yöneticilere yol göstermektedir.

(3) İŞLETME SERMAYESİ YÖNETİM ÖZELLİKLERİ VE İŞLETME