Endüstrileşmiş Yapım Sistemlerinde Esneklik

Yapı endüstrisinin gelişimi birbirinden farklılık gösteren yapı üretimi araçlarının ve yöntemlerinin sınıflandırılması gereğini ortaya çıkarmıştır. Belirli bir yapı bütününü ya da alt parçalarını oluşturmak üzere yapım sahasında bir araya gelmek üzere tasarlanan yapı bileşenleri hep birlikte yapım sistemini oluştururlar. Bileşenlerin kendi aralarındaki uyumluluğu boyut ve tolerans sistemleri, bağlantı ve eklemler ile sağlanır. Birbirleri ile farklı biçimlerde bir araya gelebilecek şekilde tasarlanmış bileşenler kümesine ise yapı bileşenleri kümesi anlamına gelen sistem kataloğu adı verilir (Sarja, 1998).

Endüstrileşmiş yapım sistemleri genel olarak kapalı ve açık sistem adı olmak üzere iki ana grupta toplanırlar. Bu sınıflama ve alt sınıflamalar üretimde çeşitlilik olanaklarını belirler.

3.4.1 Kapalı Yapım Sistemleri

Etrafı ile bilgi ve nesne değişiminde bulunmayan sistemler kapalı olarak nitelendirilir. Kapalı yapım sistemleri belirli bir model tasarıma uymak üzere yapı alanında özel olarak bir araya getirilebilen yapı sistemleridir. Teknik anlamda değerlendirildiğinde kapalı bir yapı sisteminden bahsetmek çimento, taşıyıcı çelik, sıhhi tesisat, ya da boya gibi malzemelerin sistemin sınırları dışından sağlanması nedeniyle olanaklı değildir. Buna karşın organizasyonel anlamda –örneğin- tüm tüketicilerce onay görmüş bir projenin tekilleştirilmiş bir yönetim aracılığı ile belirli yapı bileşenlerinden oluşturulması- olanaklıdır (Sarja, 1998).

3.4.2 Açık Yapım Sistemleri

Çevresi ile nesne ve bilgi değişimi sağlayan sistemler açık sistem olarak tanımlanırlar. Açık yapı sistemleri farklı ürün tedarikçilerin tüketicinin gereksinimlerine tümü ile yanıt veren yapıyı oluşturmak için pazara sundukları, yapı alanında bir araya getirilebilen sistemlerdir. Benzer boyutsal disiplinlere uyum gösteren bileşen katalogları bir araya gelebilme özellikleri taşırlar. Bu tür kataloglar mimari ve teknik olarak tanımlanan farklılığı karşılamaya yönelik yeterli uyumluluğu ve çeşitliliği içerirler. Bir yapı sisteminin sahip olduğu açıklık ile şu olanaklar sağlanabilir.

• Değişen gereksinimlere yönelik serbest tasarım. • Tedarikçi ve yükleniciler arasındaki serbest rekabet • Gelecekteki kullanım değişiklikleri

• Tekrar kullanım ve geri dönüşüm olanakları.

Açık yapı sistemlerinde ve tasarım süreçlerinde yatayda tümleşik firmalar piyasaya birbiri ile uyumlu bileşen ve ürünler tedarik ederek rekabet eder ve alternatif yapı malzemeleri, bileşenler, modüller, modül toplamları ve hizmetler sağlarlar (Sarja, 1998) :

• Tanımlı malzeme, bileşen, modül tedariki

• Tüm bir teknik sistemi içermek üzere sistem tedariki

• Detaylandırılmış tasarımı ve toplama yöntemini içermek üzere toplam sistem tedariki • Yapı bütünün inşasını içermek üzere yapı tedariki

• Mimari tasarımı ve inşasını içermek üzere toplam yapı tedariki (Sarja ve Hannus, 1995)

Açık ve kapalı yapı sistemleri arasındaki temel fark amaçlanan yapı kullanımı için piyasaya sunum biçimleridir. Örneğin bir proje farklı döşeme sistemleri arasında seçim yapmaya olanak tanıyor ve bu sistemlerin bağlantıları da teknik olarak sağlanabiliyor ise açık olarak nitelendirilir. Buna karşın örneğin bir döşeme sisteminin duvara bağlanma aşamasında özel detay uygulamaları gerekiyor ve ancak bu bir şekilde gerçekleşebiliyor ise proje kapalı olarak tanımlanır. (Thillart, 2004) Kapalı sistemlerde kullanılan birçok yapı bileşeni ve elemanı önceden seçilmiş olduğundan sağladıkları esneklik düşük düzeydedir. Açık sistemler ise tersine yüksek esneklik ve buna bağlı olarak bireyselleştirme olanakları taşırlar (Çizelge 3.1).

Çizelge 3.1 Açık yapı ve kapalı yapıda karar alanı (Thillart, 2004)

Yapım sistemleri ile birlikte tasarım sistemlerinin de açık olması olanaklıdır. Katılımcıların aralarında gerçek zamanlı olarak bilgi değiş tokuşu yapabildiği tasarım organizasyonu ve kuralları açık tasarım olarak tanımlanır ve açık tasarım açık bilgisayar destekli tasarım kavramını da içerir. Burada kullanılan açıklık, katılımcılar arasındaki standart veri ara

yüzlerini, tasarımda kullanılan veri strüktürlerinin ve genel veri tabanlarının sistem kurallarını ifade etmektedir. Yapının üretimi, inşası, pazarlanması, kullanımı, yönetimi, yenilenmesi ve geri dönüşümünde kullanılabilir bir veridir. “Açık sistem yapı” ise açık sistemin genel katalogunu oluşturan, bağımsız üreticilerin özel kataloglarından edinilen bileşenlerle üretilen yapılardır. Açık yapı kavramı konut ve farklı tür yapıların üretimi ve yenilenmesi için bir kurallar bütünüdür. Bu kurallar belirli aşama ve düzeylerde ilgili katılımcıların aldıkları bağımsız kararlardan ötürü oluşan sorunların önceden çözümüne olanak tanırlar (Çizelge 3.2).

Çizelge 3.2 Geleneksel, açık, kapalı sistemler ile tasarlama (Parsons, 1972, Atasoy, 1980).

Açık ve kapalı yapı sistemleri dışında endüstrileşmiş yapı üretiminde ürün çeşitliliğine farklı düzeylerde olanak tanıyan yapım sistemlerinden bahsedilebilir (Thillart, 2004).

3.4.3 Yarı Kapalı Yapım Sistemleri

Tüketicinin tercih ettiği tasarıma uygun olan yapıyı üretmek üzere yapı sahasında bir araya getirilecek olan, tedarikçi tarafından piyasaya sunulan herhangi bir yapı sistemi kombinasyonudur (Tasarımın açık, yapı sisteminin sabit olduğu durumlarda söz konusudur).

3.4.4 “Meccano Kümesi”

Belirli bir üretici firmanın belirli bir katalogundan edinilen ve kendi aralarında birleşmeye yönelik tasarlanmış bileşenleri kullanan sistemlerdir.

3.4.5 Müşteri Planı

Tedarikçi tarafından belirli bir tasarım konseptine uygun olarak yapı sahasında bir araya getirilmek üzere tüketicinin aralarından seçim yapabileceği önceden tanımlı birçok seçeneğin olduğu herhangi yapı sistemlerinin kombinasyonudur. (Tasarımın önceden tanımlanmış bir esnekliğe sahip olduğu ve yapı sisteminin kısmen açık olduğu durumlarda.) Müşteri planı değişken bileşenler arasından seçim yapmaya olanak tanıdığından kitlesel bireyselleştirmenin yapı endüstrisine yönelik doğrudan uygulamasıdır (Thillart, 2004).

Endüstrileşmiş yapı üretiminde çeşitlilik yapı tasarımı ve sistemlerinin sağladığı esneklik ile orantılıdır. Farklı yapı üretim sistemleri farklı düzeylerde esneklik olanağı sağlamaktadır. Bu anlamda açık sistemler hem kullanılabilen yapı bileşenlerinin çeşitliği hem de zaman içerisinde kullanıcıların değişen gereksinimlerine ve beklentilerine yanıt verebilmeleri anlamında öne çıkmaktadır. Diğer yandan açık sistem “tasarım ve yapı üretimi” süreç içerisinde bilgi akışının idealize olduğu bir tasarım-üretim-tedarik ilişkisi üzerine kuruludur. Yapı tasarımı ve üretiminde açıklık kavramı 1970’lerden bu yana çeşitlilik, esneklik, kullanıcı katılımı, sürdürülebilirlik temaları etrafında birçok yayına konu olmuştur. Özellikle “açık konut” alanında gerçekleştirilen çalışmalar ve üretilen örnekler bu araştırmanın odaklandığı alan bağlamında önem taşımaktadır.