Endüstri Mirasının Korunması

Endüstri mirası yapılarının ve alanlarının sürdürülebilirliğinin sağlanabilmesi için en uygun durumun özgün kullanımlarının sürdürülmesi ya da uygun yeni kullanımlar bulunarak endüstri mirasının korunmasının sağlanması düşüncesinin yanında yeni belirlenecek kullanımlar için yapılacak olan müdahalelerin en asgari şekilde olması ve yapılan müdahalelerin yapıların özgün özelliklerine saygılı olması beklenilir. Değişiklikler için ayrıntılı araştırmalar yapılmalı, değişiklikler titizlikle belgelenmelidir. Kullanılan yapı ve yapı alanların bakımlarının ve onarımlarının düzenli ve sistemli olarak yapılması, endüstri mirasının sürekliliğini sağlayacaktır.

Marcus’a göre Endüstri Devrimi sonrasında inşa edilen, büyük ölçekli endüstri yapılarını korumak için üç özellik bulunur. Endüstri yapıları sahip oldukları kütlesel irilik nedeniyle çevresel algıyı etkilemelerinin yanında, belirgin teknik ve mimari özellikler taşırlar. Ayrıca, çoğu endüstri yapısı,yapımında kullanılan uzun ömürlü malzemelerden dolayı uzun fiziki ömre sahip ve dayanıklı yapılardır. Son olarak endüstri yapıları doluluk - boşluk oranı gibi aydınlık – karanlık miktarı gibi belirli bir ritim ve orana sahip olarak tasarlandığından, iç mekanda kolayca değişiklik yapmaya uygun esnekliğe sahiptir (Marcus, 1990, Kaşlı, 2009).

20. yüzyılın ikinci yarısından itibaren bilimsel olarak tartışılma olanağı bulmuş olan endüstri mirası kavramı ile ilgili ulusal ve uluslararası düzeyde dernekler, kurum ve kuruluşlar çalışmalar yapmakta, yasal düzenlemeler ile endüstri mirasını korumaya yönelik önlemler alınmaktadır.

Kıraç’ın belirttiği gibi, Avrupa Konseyi 1985 yılında Fransa’da, endüstri yapılarının korunması ile ilgili yaptığı ilk toplantıda şu önerileri sunmuştur;

 Koruma için oluşturulan politikalar birçok disiplinin beraberliğinde bir endüstri mirasına dayanmalıdır.

 Mimari miras sadece tarihi alanlar ve objelerden ibaret değildir. Bu alan fiziksel çevreyi kapsadığı gibi bu konudaki bilgi birikimini, tekniksel yöntem ve yaşam şekillerini de kapsar.

 Teknik ve endüstriyel mirasın yok edilmesi önlenmelidir. Bunun için mali yönden yasal düzenlemeler geliştirilmelidir.

 Bazı firmaların arşivlerinin korunması sağlanmalıdır.

 Toplumlara endüstriyel miras ile ilgili bilgilendirme sağlanmalıdır.

 Avrupa genelinde ortak eylem planlarına bağlı etkinlikler özendirilmelidir.

 Üniversitelerde bu konuda araştırmalar yapılması sağlanmalıdır.

 Endüstriyel miras hakkında envanter hazırlanmalıdır.

 Büyük endüstri komplekslerinin korunması sırasında maliyetinin ülkeler arasında paylaşılması gereklidir (Reichen, 1987, Kıraç, 2010).

ICOMOS’un 17. Genel Kurulu’nda TICCIH ile ortak olarak ortaya koymuş olduğu ‘Dublin İlkeleri’nde endüstri mirasının korunmasına yönelik, endüstri yapılarının, endüstri sitlerinin, endüstri alanlarının ve peyzajlarının belgelenmesi ve değerinin anlaşılması, etkili şekilde korunması ve konservasyonunun sağlanması, bakımlarının yapılması ve halkın bilincini yükselterek eğitimi ve araştırmayı desteklemek amacıyla endüstriyel mirasın kültürel boyut ve değerinin anlatılması başlıkları altında çeşitli ilkeler ortaya koyularak endüstri mirasının korunması için çalışmalar yapılmıştır.

Endüstri mirasının korunması öncelikle bireysel çabalar ile olmuş, daha sonra ülkeler koruma konusunda çeşitli araştırmalar yapmış, kendi ülkelerine ait endüstri mirası kapsamına giren yapı stoklarını kayıt altına almışlardır.

1950’li yıllarda İngiltere’de başlayan, endüstri mirasının kayıt altına alınarak korunması ile ilgili çalışmalar, 1963 yılında kurulan The Industrial Monuments Survey (Endüstriyel Anıtları İnceleme Kurulu) kayıt altına alma işlemleri ile devam etmiştir. Fransa’da ise kayıt altına alma çalışmalarına Inventaire Generale (Genel Envanter) isimli kuruluş ile 1970’li yıllarda başlanmıştır. İngiltere ve Fransa’nın ardından birçok Doğu Avrupa ülkesinde de endüstri mirasını kayıt altına alma çalışmaları başlatılmıştır (Kıraç, 2001).

Endüstri mirası ile ilgili çalışmalarda bulunan uluslararası örgütler ise şu şekilde sıralanabilir:

TICCIH - The International Commitee for the Conservation of the Industrial Heritage: TICCIH, 1978 yılında endüstri mirasını koruma odaklı kurulan ilk uluslararası komitedir. Kuruluş amacı, endüstri yapılarının ve anıtlarının korunması, korumada uluslararası iş birliğinin sağlanması, koruma ile ilgili eğitim ve bilgilendirme çalışmalarının yapılmasıdır. TICCIH, ICOMOS ile ortak işbirliğine girişmiş ve ICOMOS’un endüstri mirası alanında çalışmalar yapan birimi olarak faaliyet göstermeye devam etmektedir.

ERIH –European Route of Industrial Heritage: ERIH, Avrupa’da bulunan endüstri mirasına örnek teşkil eden yapı ve kalıntıların bulunduğu çeşitli noktalar arasında bir ağ ve çeşitli gezi rotaları oluşturarak, endüstri mirasını sergilemeyi ve böylece kavramın yaygınlaşmasını amaçlayan bir projedir (Saner, 2012; 58).

E-FAITH –European Federation of Associations of Industrial and Technical Heritage): Avrupa kıtasında endüstri mirasını koruma çalışmalarında bulunan uluslararası bir örgüttür.

DOCOMOMO –Documentation and Conservation of (Buildings, Sites and Neighbourhoods of the) Modern Movement: DOCOMOMO’nun ana ilgi alanı endüstri mirası değildir, fakat, odaklandığı dönem dolayısıyla, çalışma alanının endüstri mirası alanı ile kesişebildiği uluslararası bir örgüttür (Saner, 2012; 59).

ICOHTEC – International Committee for the History of Technology: ICONTEC, 1968 yılında Paris’te kurulmuştur. Amacı teknoloji tarihini inceleyerek geliştirmek ve teknoloji tarihinin bilimsel temellerinin oluşmasına katkıda bulunarak ulusal ve uluslararası sorunlara çözüm aramaktır.

AIA – The Association for Industrial Archeology: İngiltere’de bulunan ve ulusal düzeyde endüstri mirasını kayıt altına almak, endüstri mirasının korunmasına yönelik çalışmalar yapmak amacında olan bir dernektir.

SIA –American Society for Industrial Archeology: 1971 yılında kurulan SIA, endüstriyel ve teknik mirasın ayakta kalmasını, korunup desteklenmesini sağlamayı amaç edinen uluslararası bir kuruluştur.

Avrupa Birliği ve Avrupa Konseyi de endüstri mirasının korunmasına yönelik çeşitli yaptırımlar için çalışmalar yapmakta, endüstri mirası kavramını toplantılarda sıkça dile getirmektedirler.

Türkiye’de ise, endüstri mirası kavramı ilk olarak 1990’lı yıllarda kullanılmıştır. Ülkemiz için yeni olan bu kavram üzerine çalışmalar devam

etmektedir. Endüstri mirasının korunması ile ilgili resmi bir kurum oluşturulmamış, koruma görevini Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulları üstlenmiştir.

3.İŞLEVSEL DÖNÜŞÜM (YENİDEN İŞLEVLENDİRME)