Emek Piyasası Çeşitler

Bir ülkedeki siyasi rejimin karakteri, gelişmişlik düzeyi ve ekonomi politikaları o ülkedeki emek piyasası çeşidi ile yakından ilgilidir. Aynı zamanda bir ülkede birden fazla emek piyasası çeşidi uygulanabilmektedir. Farklı iş kolları ve farklı bölgelerde bu durum söz konusu olabilir. Emek piyasalarını, ideal emek piyasası, doğal emek piyasası, himayeci emek piyasası, güdümlü emek piyasası, kurumsal emek piyasası olarak beş kategoride aşağıda detaylı olarak inceleyeceğiz (Korkmaz ve Mahiroğulları, 2007: 5).

2.3.2.1.İdeal Emek Piyasası

İdeal emek piyasası, tam rekabet piyasası olarak ta adlandırılmaktadır. Ve dünya ülkelerinde henüz uygulanmamış ancak erişilmek istenen bir emek piyasası çeşididir. Bu piyasanın temel ilkesi, tam istihdam ve tam rekabete ulaşmaktır (Korkmaz ve Mahiroğulları, 2007: 5, Törüner ve Lordoğlu, 1991: 33).

İdeal emek piyasasında emek talebi ve emek arzı denge oluşturmakta bu durumda emek hareketliliği engellenmemektedir. Uzun vadeli işsizlik söz konusu olmamaktadır. Belirli bir emek piyasası ve belirli bir işte “ eşit işe eşit ücret” ilkesi ile emeğin tek bir fiyatı vardır. İdeal emek piyasasında işçiler ve işverenler bir araya gelip işbirliği yapmamakta ve tek başlarına piyasa ücretini etkileyememektedir. Bu piyasadaki işçi ve işverenler piyasanın şeffaf olmasından dolayı, piyasadaki değişme ve gelişmeler hakkında tam ve kolay bilgi edinme olanağına sahiptirler. Aynı zamanda bu piyasada her iki tarafta rasyonel hareket etmekte, işçiler ücret ve ücret

26

dışı gelirlerini, işverenler ise karlarını maksimum hala getirmeyi amaçlamaktadır (Yücel, 1980: 16, Zaim, 1968: 16-17).

İdeal emek piyasası kavramı analitik bir modeldir. Emek ve ücret ile ilgili bazı durumları daha kolay analiz etmek için başvurulan bir varsayımdır.

2.3.2.2.Doğal Emek Piyasası

Doğal emek piyasasında devlet emek-sermaye ilişkilerine karışmadığı gibi işçilerin örgütlenmediği bir ekonomide ya da ekonominin belirli bir bölümünde uygulanan emek piyasası çeşididir. Bu piyasada emek arzı ve emek talebi dengeli değildir ve aksak bir rekabet söz konusudur. Bu piyasada vasıfsız emek arzı, emek talebinden fazladır. İşçi ve işverenler piyasa hakkında fazla bilgiye sahip değillerdir. Emeğini ilk defa piyasaya arz eden vasıfsız işçiler, yeterli bilgiye sahip olmadıkları ve emek arzının fazla olması nedeniyle işverenlerin sunduğu düşük ücretleri kabul etmektedirler. Emek akıcılığı da çeşitli şekillerde engellenmektedir. “Eşit işe eşit ücret” ilkesi bulunmadığı için aynı nitelikteki işgücü için farklı ücretler ödenebilmektedir. İşçi ve işverenler toplu olarak değil, bireysel olarak pazarlık yapabilmektedirler. Ve bu piyasada hiçbir şekilde devlet müdahalesi yoktur. Bu durumda işveren mümkün olduğunca düşük ücretlerde işçi çalıştırmakta ve emeğin sömürülmesine neden olmaktadır (Zaim, 1968: 25-26, Korkmaz ve Mahiroğulları, 2007: 6, Yücel, 1980: 17, Törüner ve Lordoğlu, 1991: 33).

Doğal emek piyasasına günümüzde Güneydoğu Asya ülkelerinde rastlamak mümkündür. Buralarda yabancı sermayenin yatırımlarını arttırılabilmesi için devlet piyasaya bilinçli bir şekilde müdahale etmemektedir. Bu durumda buralardaki işçiler uzun çalışma saatlerinde ve düşük ücretlerde çalışmak zorunda kalmaktadır (Korkmaz ve Mahiroğulları, 2007: 8).

2.3.2.3.Himayeci Emek Piyasası

Himayeci emek piyasası “korumacı emek piyasası” olarak ta adlandırılmaktadır. Himayeci emek piyasasında devlet, genelde ekonomik hayata, özelde ise işçi- işveren ilişkilerine müdahale etmektedir. Bu piyasada sendikalar

27

yoktur ya da yeteri kadar güçlü değillerdir. Piyasada akıcılık olmadığından dolayı, aynı nitelikteki işgücüne farklı ücret ödenmesi söz konusu olmaktadır. İşçi ve işverenler piyasa hakkında yeteri kadar bilgiye sahip değillerdir. Ücret ve çalışma koşulları yasalarla düzenlenmektedir. Ancak yasalarda standartların üzerinde ya da işçi yararına olacak şekilde hizmet koşulları ve toplu sözleşmelerde değişiklik yapılabilir (Yücel, 1980: 17, Törüner ve Lordoğlu, 1991: 34).

Himayeci emek piyasası, emekten taraf olan politikalar izleyen sosyal demokrat partilerin iktidarda olduğu sırada, bazı Avrupa ülkelerinde yoğun bir şekilde görülmüştür (Korkmaz ve Mahiroğulları, 2007: 11).

2.3.2.4.Güdümlü Emek Piyasası

Güdümlü emek piyasası, ekonomik faaliyetlerin çoğunlukla merkezi otoritenin kararlarına göre yönetildiği ülkelerde ve çoğulcu demokratik sistemin geçerli olduğu bazı toplumların kamu kesimlerinde görülmektedir. Merkezi planlamalı sosyalist ülkelerde üretim araçları kamuya aittir ve özel teşebbüsler yoktur. Tek işverenin devlet olması ise rekabetin olmadığını göstermektedir. Emek hareketliliği, ücretler ve çalışma koşulları devlet tarafından belirlenen iktisadi planlama yoluyla tespit edilmektedir. Bu tip piyasalarda tam istihdam ve istihdam garantisi sağlanmaktadır. Emek piyasalarının düzenlenmesi iş bulma kurumlarına verilmiştir. İşçiler iş bulmak için bu kurumlara gider ve onun belirlediği yöre ve işte çalışmak durumunda kalırlar. Dolayısıyla emek hareketliliği de bu kurumlar tarafından belirlenmiş olmaktadır (Törüner ve Lordoğlu, 1991: 34, Korkmaz ve Mahiroğulları, 2007: 10, Zaim, 1968: 29, Yücel, 1980: 17-18).

2.3.2.5.Kurumsal Emek Piyasası

Kurumsal emek piyasalarında devlet ekonomik hayata büyük ölçüde müdahale etmektedir. İşçi ve işverenler güçlü örgütler olarak ortaya çıkmaktadır. Devlet ve işverenler, işçi sendikalarını işçilerin temsilcisi olduklarını resmen kabul etmektedir. Bu piyasada ücretler, ücret dışı gelirler ve sosyal hizmetler işçi ve işverenler arasında toplu sözleşmeler yolu ile belirlenmektedir. Bu piyasada devletin işçi işveren ilişkilerine müdahalesi bu ilişkilerin daha sağlıklı olması açısından

28

tamamlayıcı niteliktedir. Kurumsal emek piyasasında devlette işveren olarak faaliyette bulunabilmektedir. Kurumsal emek piyasası genellikle ileri düzeyde sanayileşmiş ülkelerde ve gelişmekte olan ülkelerin gelişmiş sanayi kesimlerinde ve hizmet alanlarında görülmektedir (Yücel, 1980: 17-18, Zaim, 1968: 28, Törüner ve Lordoğlu, 1991: 34).

Emek piyasası çeşitlerini yukarı da gördük. Bütün bunlara rağmen ideal emek piyasası olarak adlandırılan modelin, emek piyasası ile ilgili bazı analizler de kolaylık sağlaması açısından ayrı ve önemli bir yeri vardır. Biz de bu özellikleri ileri ki bölümler de (Beşinci Bölüm) bu varsayıma dayandıracağız.