BÖLÜM 2: E-TİCARET
2.6. Elektronik Ticaret Şekilleri
Elektronik ticaretin
kuruluşlarıdır. Kendi aralarında ili
sistemi gösterildikten sonra elektronik ticaretin türleri sıralanmı
Şekil 11. E-Ticaret
Kaynak: Kuşçu (2009)
2.6.1 İşletmeden İş
İşletmelerin diğer iş
işlerinin bir kısmını internet üzerinden yapmaya yarayan bir türdür. istedikleri malı direkt üreticisinde bulup çe
Az gelişmiş ülkelerde de B2B tipindeki e büyük pazar potansiyelidir
B2B e-ticaret imalatçıdan Buna bir örnek ise http://
35
Elektronik Ticaret Şekilleri
Elektronik ticaretin tarafları işletmeler, müşteriler, tedarikçiler, devlet, sivil toplum di aralarında ilişkileri çeşitlidir. Şekil 11’de e
temi gösterildikten sonra elektronik ticaretin türleri sıralanmıştır.
Ticaret çalışma sistemi
İşletmeye Elektronik Ticaret (B2B)
ğer işletmelerle, tedarikçileriyle veya iş ortaklarıyla devam eden lerinin bir kısmını internet üzerinden yapmaya yarayan bir türdür.
istedikleri malı direkt üreticisinde bulup çeşitli masraflara katlanmadan edinebilirler.
ülkelerde de B2B tipindeki e-ticaretler işlem değ büyük pazar potansiyelidir (The Courier ACP-EU, 2002).
ret imalatçıdan bayilere ve perakende satan yerlere toptan satma http:// www.dell.com verilebilir (Ndume, 2005:
teriler, tedarikçiler, devlet, sivil toplum de e-ticaretin çalışma temi gösterildikten sonra elektronik ticaretin türleri sıralanmıştır.
ortaklarıyla devam eden lerinin bir kısmını internet üzerinden yapmaya yarayan bir türdür. İşletmeler almak
itli masraflara katlanmadan edinebilirler.
lem değerleri açısından daha
ve perakende satan yerlere toptan satma şeklindedir. (Ndume, 2005:2).
36
‘‘Business to Business – (B2B)’’ denilen şirketten şirkete, işletmeden işletmeye e-ticaret organizasyonunda eğer ürün ve hizmet, satıcıdan yine satış yapmak üzere başka bir satıcıya geçiyorsa burada kurumlar arası ticaretten bahsedilebilir (Uzunoğlu, 2002).
Bunu bir örnekle açıklayacak olursak; “Bir internet sayfası üzerinde mağazalar, toptancılar ve üreticiler arasında internet tabanlı bağ kuruyorlar, mağaza sahibine düşen tek görev; bu sisteme üye olmak, üye olunduğunda mağazada gün içinde satılan ayakkabı miktarı ve çeşitleri raporlanmakta, belirli alt ve üst limitlerle stok kontrolü yapılmakta ve belirli bir ayakkabı çeşidinde limit altında stok olduğu tespit edilirse; sistem mağaza adına toptancıya sipariş vermekte, ödeme ise daha önce belirlenen kriterler çerçevesinde bankadan otomatik olarak tahsil edilmektedir. Aynı sistem, mağaza ve üretici arasında da çalışmaktadır” (Küçükgörkey, 2002:4).
Güven kavramı (B2B) ticari şekilli işletmelerde ve diğer işletme şekillerinde önemli bir konudur. İşletmeler karşılarındakilerin kendilerine güven duymalarını beklerler. Bu güven kavramını oluşturabilmeleri için atmaları gereken çeşitli adımlar vardır. Bunlar (Sultan ve Mooraj, 2001):
• İş ilişkisine girilecek ve tanımadığınız işletme ile ilişkisi olan başka işletmelerle görüşülerek, bilgi almaya çalışılmalı,
• Tanımadığınız işletmenin finans geçmişini kontrol etmek ve faturalarını düzenli ödeyip ödemediğini belirlemek için kanıtlama süreci kullanılabilir,
• Ticari işlemlere başlamadan önce, teknoloji hakkında kavramsal tartışmalar yapılabilir,
• Satış temsilcileri ve üst yönetim ile görüşmeler yararlı olabilir,
• İşletmenizin bu işletme ile ve çalışanlarıyla bir ticari ilişki için girip giremeyeceği incelenebilir,
• Kavramları kanıtlayabilmek, deneme işlemleri yapabilmek ve kullanılabilirlilik testlerini uygulamaya koyabilmek için az tanıdığınız işletmeden yardım isteminde bulunabilirsiniz,
• Taraflar arasında doğabilecek tatsız bir olayda yardımına başvurabilmek için açık bir sözleşme geliştirebilirsiniz,
• Her iki tarafın da ilişkiyi korumak için gösterdikleri çabaların düzeyini değerlendirmeniz yararlı olabilir,
37
• Faaliyet gösterdiğiniz sektörde yeni neler olup - bittiğini öğrenebilmek için sürekli olarak dışa dönük ve araştırmacı olmalısınız,
• Ticari ilişki içine gireceğiniz işletmenin başka müşterilerine iyi hizmet ve tam zamanında teslimat yapıp - yapamadığı konularında bu müşterilerden bilgiler almaya çalışabilirsiniz,
• Tanımadığınız işletmenin pazarlama felsefesi ve yönetim kültürü hakkında o işletmenin yöneticilerinden ipuçları alabilmeniz, işletmenizin yöneticilerinin doğru kararlar verebilmesi ve ilişkilerin uzun soluklu olması açısından önemlidir.
Şirketlerin gerçekleştirmiş oldukları ciroların önemli bir kısmı e-ticaret vasıtasıyla gerçekleşir. İşletmelerin kendi aralarında verdikleri çeşitli bilgiler ve talimatlar, onların gerçekleştirme biçimleri ve sonuçları itibariyle kazançları fazladır. Bankalarla işletmelerin para ödeme talimatları, para gönderme, fatura ve maaş ödemeleri gibi işleri olurken; tedarikçilerle alakalı hangi zamanlarda hangi ürünlere ihtiyacı olacağı ve bunlarda yapması gerekebilecek değişiklikler, ne zaman ve nasıl getirmesi gerektiği gibi işlemler elektronik ortamda birbirine aktarılır ve e - ticaretin bir parçasıdır.
Tablo 3’de de dünyanın belli bölgelerinde 2000 yılından 2004 yıllına kadar gerçekleşmiş B2B e-ticaret mevcuttur.
Tablo 3. B2B E-Ticaretin bölgelere göre dağılımı
2000 2001 2002 2003 2004 Dünyada B2B (%) 2004 K. Amerika $159.2 $316.8 $563.9 $964.3 $1,600.8 57.7 Asya/ Pasifik $36.2 $68.6 $121.2 $199.3 $300.6 10.8 Avrupa $26.2 $52.4 $132.7 $334.1 $797.3 28.7 Latin Amerika $ 2.9 $7.9 $ 17.4 $ 33.6 $ 58.4 2.1 Afrika / O. Asya $1.7 $ 3.2 $ 5.9 $ 10.6 $ 17.7 0.6 Toplam $ 226.2 $ 448.9 $ 841.1 $1,541.9 $2,774.8 Kaynak: emarketer (2001)
Buradan yola çıkarak baktığımızda gelişmiş ülkelerde ve coğrafyalarda e-ticaret hızla mesafe kat ederken Afrika’da ve Orta Asya’da e-ticaret son derece geri kalmıştır. Ama 2000’den 2004’e gelindiğinde Afrika ve O.Asya 2000 yılına göre kendilerini 10’a
38
katlamışlardır. Gelişmiş yerler bazı alt yapı ve diğer ihtiyaçlarını daha önceden tamamladıkları için maliyet olarak rahat durumdadırlar, ama gelişmemiş coğrafyalarda hem altyapı hem de diğer ihtiyaçlarını tamamlamaları gerektiğinden daha uzun sürecektir. Tabloya baktığımızda ilgili süreçlerde en hızlı ilerleyen yerlerin Afrika ve O.Asya olduğu görülmektedir.
B2B’de karşılaşılan problemleri şu şeklide tanımlanmıştır:
• B2B’nin sağlamış olduğu faydanın ölçülememesi
• Firmanın sisteminin tedarikçilere ve müşterilere açılmasından doğan korku
• B2B elektronik ticareti geliştirmek için yeteri kadar zamana sahip olamamak
• Web uygulamalarının tüm müşteri ve tedarikçilere uygulanamaması
• Mevcut firma kültürünün değiştirilmesinde karşılaşılan zorluklar
• Mevcut sistem ve uygulamaların web’e entegrasyonunda karşılaşılan zorluk
• Mevcut veri tabanı altyapısındaki sınırlamalar
• Organizasyonel üyeler arasındaki iletişim bozukluğu
• Kanunların yetersizliği ve yeteri kadar anlaşılamaması
• Yetersiz personel
• Verilerin korunmasına yönelik yetersiz altyapı
• B2B elektronik ticaretteki yetersiz stratejik vizyon
• Üst yönetimin B2B elektronik ticareti yeteri kadar desteklememesi(Teo ve Ranganathanc, 2004).
2.6.2 İşletmeden Tüketiciye Elektronik Ticaret (B2C)
İşletmelerin son kullanıcılara ulaştıkları çalışmalardır. Buralarda amaç araya aracı sokmadan direkt son kullanıcıdır. Tüketicilerin internet üzerinde yaşayacaklarını düşündükleri güvenlik problemi ve kişisel internetin çok fazla yaygınlaşmamış olması sebebiyle pek fazla ilerleyememiş bir e- ticaret şeklidir.
B2C ticarette işletmelerin müşterilere satması demektir. Bu tür ile alakalı birkaç tane örnek:
39 1. http://www.marthastewart.com, 2. http://www.amazon.com, 3. www.ebey.de 4. www.ebey.com 5. www.africasana.co.tz (Ndume, 2005:2)
Az gelişmiş ülkelerde B2B yaşatılabilmesi için işletmelerin ülkelerinde yerel ve kendi ülkeleri için özel olan ürünler satmaları gerekmektedir. İşletmeler her an sipariş gelebileceği ve dağıtım konusunda geç kalmamak için büyük miktarda stok tutmaları gerekir. İnternet ortamında yapılan siparişler küçük ölçeklidir ve bunlar işletmeler için fazla maliyet anlamına geliyor. Kredi kartı ile ödeme seçeneklerinin olması sebebiyle ABD, Kanada gibi gelişmiş ülkelerin sitelerinde linkler vardır.
B2C e-ticaret yapılabilmesi için işletmelerin kaliteli bir internet sitesi yapmaları gerekir, bu da maliyetli olur. Online ödeme konusunda yaşanan problemler ve iç pazarlardaki dağıtım konusundaki sıkıntılar, Tanzanya’da yaşana sorunlardır (The Courier ACP-EU, 2002).
Kitapkurdu.com, Amazon.com, gibi siteler bunun birkaç örneğidir. Bu sadece işletmeler açısından mevcut pazar potansiyellerin arttırılması ve yeni pazarların bulunması sebebiyle yapılır.
Kurumdan tüketiciye elektronik ticaret, herhangi bir firmanın; ürünlerini, özelliklerini ve fiyatlarını adeta mağaza vitrinindeymiş gibi rengârenk olarak internet web sayfalarında tanıtması ve alternatifli ödeme yöntemleri sağlayarak tüketicinin bilgisayarının başından ayrılmadan satın aldığı ürünleri kapısına kadar teslim etmesidir (Küçükgörkey, 2002:4).
“Business to Consumer - B2C” olarak adlandırılan son kullanıcılara yönelik yani bireysel tüketicileri hedef alan bu yöntemde showroom, sanal mağaza uygulamaları ile internette firmalar elektronik ortamda; bilgisayardan otomobile, kitaptan pizzaya birçok ürünün doğrudan tüketiciye satışını yapmaya başlamıştır. Günde 24 saat / haftada 7 gün açık ve dünyanın her yerinde şubesi olan mağaza açma / işletme maliyetleri, internet ile küçük ve orta boy işletmelerin karşılayabileceği seviyeye inmiş, genel giderlerin düşük olması satış fiyatlarını da düşürmüştür. Böylece işletme -
40
tüketici ticareti hızla büyümektedir. Büyüme, daha çok eğlence, seyahat, habercilik, finans hizmetleri ve e-posta gibi nesnel olmayan hizmetlerde gerçekleşmektedir (Uzunoğlu, 2002).
Bu şekilde bir ticaret şeklinin artması kişilerin sahip oldukları kişisel bilgisayarlarla olabilir. Tablo 4’de yıllar içerisinde PC sayısının artışları ele alınmıştır. Burada görüldüğü üzere yıllar içerisinde PC sayılarında evde kullanıcılarının oranlarının artması söz konusudur.
Tablo 4. Dünya’da kişi başına düşen PC
PC Sayısı (M) 1995 2000 2001 2007 Dünya 229 530 603 1,150 Evlerde Payı % 35.2 43.5 45.1 52.3 ABD 93.5 162 175 251 Evlerde Payı % 36.9 49.0 50.4 54.6 Batı Avrupa 62.4 139 158 285 Evlerde Payı % 39.2 48.5 49.9 52.9 Asya – Pasifik 43.6 139 166 367 Evlerde Payı % 29.3 35.8 38.3 53.9
Kaynak: Computer Industry Almanac Inc (2010)
2.6.3 İşletmeden Kamuya Elektronik Ticaret (B2G)
Firmalar ile kamu kuruluşları (business-to-goverment) arasındaki ticari işlemler, vergiler, gümrük işlemleri, sosyal güvenlik, istatistik ve izinlerin elektronik yoldan izlenmesi ve düzenlenmesi, kamu ihalelerinin elektronik ortamda duyurulması işletme devlet arasındaki ticaretin ilk örnekleri oluşturmaktadır (Uzunoğlu, 2002).
Firmalar ile kamu kuruluşları arasındaki ticari işlemler, vergiler, gümrük işlemleri, sosyal güvenlik, istatistik ve izinlerin elektronik yoldan izlenmesi ve düzenlenmesi, kamu ihalelerinin elektronik ortamda duyurulması işletme devlet arasındaki ticaretin ilk örnekleri oluşturmaktadır (Güven,2001).
İşletme
-
kamu e-ticaret kavramından önce e-devlet kavramında bahsetmek gerekmektedir. Adından da anlaşılacağı üzere elektronik ortamda devlettir. Devletlerin yapmaları gereken bazı işleri, anlaşmaları yapması, vermesi gereken bazı bilgi ve belgeleri vermesi için elektronik ortamı kullanmasına e-devlet uygulaması denir.41
Aşağıdaki şekilden de anlaşılacağı üzere geleneksel devlet modelinde el ile tutulan bilgiler ve yapılan işler e-devlet modelinde elektronik ortamda yapılıyor.
Hemen hemen her ürün ve hizmet konusunda en büyük alıcı devlettir. Bu gerçekten hareketle milyonlarca mal ve hizmeti satın alan birçok devlet, alımlarını internet üzerinden yapmaya başlamıştır (Kırçova, 2001:22).
Şekil 12. Geleneksel ve elektronik devlet anlayışı
Kaynak: Bakan (23)
2.6.4 Müşteriden İşletmeye Elektronik Ticaret (C2B)
Müşteriden işletmeye olan elektronik ticarette (C2B), ürüne olan talep, fiyatın belirlenmesi açısından çok önemlidir. Bir anlamda, tersine açık artırma süreci denilebilir. C2B elektronik ticaretin en güzel örneklerine havayolu taşımacılığında rastlanır. Bu işletmelerde, bilet fiyatları müşteriler tarafından belirlenir ve böylece işletme, müşterilerine en uygun fiyatta bileti sunabilir (Yazıcı, 2002:12).
2.6.5 Müşteriden Müşteriye Elektronik Ticaret (C2C)
Tüketicilerin kendi aralarında yaptıkları ticaret şeklidir. Tüketicilerin ellerinde mevcut olan ve ihtiyaç duymadıkları bazı eşyalarını elektronik ortamda pazara çıkartıp, ihtiyacı olan diğer müşterilerin bunu almasına denir. Arabasını değiştiren bir kişinin eski arabasından kendisine kalan oto teybine ihtiyacı kalmaz ve çevresinde satabileceği kimse yoksa elektronik ortamda ilan verir ve satmaya çalışır.
42
Bu modelde tüketiciler (bireyler, hane halkı), birbirleri ile iletişim kurmakta ve ekonomik faaliyetlerde bulunmaktadır. Bu model, önceki iki modelin aksine sadedir. Alıcılar, satıcılar ve aracılar bu modelin taraflarıdırlar.
Aracı işletme veya birey internet platformunu oluşturarak ortamı yaratır. Bu ortam sanal bir işletme gibi çalışmakta ve bu sebeple sanal işletmeler olarak adlandırılmaktadır. Sanal işletmelerin amacı, ziyaretçi sayılarını yüksek tutmak, üye kazanmak ve kazandıkları üyelerden ya da sanal işletmesindeki reklam alanlarından gelir elde etmektir. Satıcılar, sanal şirketin yarattığı sanal pazarda mallarını veya hizmetlerini satışa sunmakta, alıcılar da satışa sunulan mal ve hizmetler arasında seçim yaparak elektronik ortamda iş yapmaktadırlar. Bu model, kullanılmış eşya alım-satımından, yazılım pazarlamasına kadar pek çok şekilde kullanılmaktadır. Ülkemizde bu alanda en büyük örnek olarak Sahibinden.com tüketici ile tüketici arasında e-ticaret platformudur. Ziyaretçi sayısı ve kullanıcı kitlesi noktasında en büyük ziyaretçi kitlesine sahiptir (E-Ticaret.tv, 2010).
2.6.6 Müşteriden Kamuya Elektronik Ticaret (C2G)
Devletin; bünyesindeki kurumlar ve özel kesimle, elektronik ağlar aracılığı ile bağlanması durumu “Elektronik Devlet” ya da kısaca “E-devlet” kavramı ile ifade edilmektedir. ABD’de “On-Line Government” kavramı yasalara girmiş durumdadır (Uzunoğlu, 2002).
Devletin, e-devlete dönüşmesi sonucunda, nüfus bilgileri, bazı başvurular, bilgi isteme, hastanelerden randevu talebi, sigorta bilgileri öğrenme, emeklilik işlemleri vb. işlemler sıra beklemeye gerek kalmaksızın bilgisayar aracılığı ile yapılabilmektedir. Devletten hizmet alıcı olan tüketici, evindeki ya da herhangi bir yerdeki internete bağlı bir bilgisayar aracılığıyla devletle alakalı çoğu işlemini yapabilmektedir. Böylece kişi sıra beklemeden, yol gitmeden rahat ve kolayca işlemlerini gerçekleştirebilmekte ve sonuçlarını yine aynı yolla alabilmektedir. Bu durum kamu kesiminin personel sayı ve yapısında dönüşüm yaşanması, kırtasiye harcamamalarının azaltılması, işlemlerin
şeffaflaşması bu yolla yolsuzluğun önüne geçilmesi gibi pek çok olumlu etkinin yaşanması gibi etkileri birlikte getirirken, bilgisayar ve bilgi teknolojileri konusunda da uzman ve bilgi eleman ihtiyacını doğurmaktadır (Ergin, 2007: 12).
43