Elektrik Tüketimi ile Ekonomik Büyüme Arasındaki İlişki

Ekonomide tüketilen enerji tamamıyla yurtiçi kaynaklara dayalı ise, enerji üreten sektör de diğer sanayi sektörleri gibi katma değer yaratmaktadır. Eğer bu sektörün verimliliği diğer sektörlerden daha fazla artarsa, zamanla ekonominin genel gelişme hızından daha büyük bir hızla gelişir ve ekonomiyi olumlu yönde etkiler. Başka bir ifadeyle, enerji kullanımının marjinal faydası ekonominin diğer temel girdileri olan sermaye ve emeğin marjinal faydasından daha fazla artarsa, ekonomi daha fazla enerji talep edecek ve tüketecektir. Verimli olan enerji girdisi daha fazla tüketildiği için ekonominin gelişme hızı artacaktır. Bununla beraber, enerji tüketiminde azalmaya sebep olan daha etkin enerji kullanımı teknolojilerinin geliştirilmesi de büyüme üzerinde aynı etkiye sahiptir. (Saatçi ve Dumrul, 2013: 3)

Tarihsel açıdan 1970’li yıllarda yaşanan iki büyük petrol krizi de enerjinin bir üretim faktörü olarak önemini ortaya koymuştur. Zamanla enerjinin kalkınma için önemi ve ülkelerin enerjiye olan bağımlılıkları artmıştır. Enerjiyi türlerine göre incelediğimizde ise, daha önce bahsedilen nedenlerden dolayı, elektriğin en kaliteli enerji biçimi olduğu görülmektedir. (Karagöl, Erbaykal ve Ertuğrul, 2007: 72)

Elektrik enerjisi sektörü, ekonomideki diğer sektörlere önemli miktarda girdi sağlamaktadır. Bu nedenle diğer sektörlerden etkilenmekte ve onların gelişmesini etkilemektedir. Elektriğin depolanamama özelliği nedeniyle, ekonomik büyümeyle beraber artması gereken elektrik enerjisi arzı, talebi karşılamada yetersiz kalırsa ekonomik büyüme olumsuz yönde etkilenecektir. (Saatçi ve Dumrul, 2013: 2)

Konu ile ilgili aşağıdaki grafik, Dünya Bankası web sayfasından alınan verilerle hazırlanmış ve 1971-2013 yılları için, kişi başına düşen elektrik tüketimi ve GSYH miktarındaki artışı göstermektedir. Şekilde iki verinin birbiriyle uyumlu bir şekilde hareket ettiği görülebilmektedir.

66

Şekil 6. 1971-2013 Yıllarında, Kişi Başına Düşen Elektrik Tüketimi ve GSYH Değerleri

Kaynak: World Bank Open Data

Yukarıdaki grafikte kişi başına düşen GSYH verisi, 1971-2013 yıllarında, %189 artmıştır. Kişi başına düşen elektrik tüketimi ise belirtilen süre aralığında %259 artmıştır. Aynı dönemde grafikte gösterilmeyen, petrol eşdeğeri kg cinsinde, kişi başına düşen enerji kullanımı ise %142 oranında artış göstermiştir. Buradan da, daha önceden belirtildiği gibi, elektrik tüketiminin enerji kullanımı içerisinde payının arttığı görülebilir.

Özellikle 1980’li yıllardan itibaren ekonometrinin de kullanılmasıyla enerji tüketimi ve büyüme arasındaki ilişki üzerine yapılan çalışmalar hızla artmıştır. Ancak yapılan bu çalışmalarda ilişkinin sonuçları hakkında literatürde bir fikir birliği oluşmamıştır. (Karagöl, Erbaykal ve Ertuğrul, 2007: 73)

Elektrik tüketimi ile ekonomik büyüme arasındaki ilişki dört kategoride analiz edilebilir. Birincisi, büyüme hipotezinde, elektrik tüketiminden ekonomik büyümeye doğru nedensellik ilişkinin varlığından söz edilir. Bu hipoteze göre, elektrik tüketimi ekonomik büyümeyi canlandırmakta ve ekonomik büyümenin enerjiye bağımlı olduğunu belirtmektedir. Ayrıca elektrik tüketiminin işgücü ve sermaye ile birlikte büyümenin tamamlayıcı bir unsuru olduğunu, elektrik tüketimini azaltmaya yönelik politikalar ile elektrik arzında yaşanan daralmaların ekonomik büyümeyi engelleyeceği vurgulanmaktadır. Altınay ve Karagöl’ün 2005 tarihli çalışması ve

0 2000 4000 6000 8000 10000 12000 0 500 1000 1500 2000 2500 3000 3500 1971 1973 1975 1977 1979 1981 1983 1985 1987 1989 1991 1993 1995 1997 1999 2001 2003 2005 2007 2009 2011 2013 A BD Dol ar ı kW h

67

Shiu ve Lam’ın 2004 tarihli çalışması elektrik tüketiminden büyümeye doğru tek yönlü nedenselliğe örnek olarak gösterilebilir.

İkinci görüş, koruma hipotezinde, ekonomik büyümeden elektrik tüketimine doğru bir nedenselliğin olduğu düşünülür. Bu hipotezde elektrik tüketimini azaltmaya yönelik korumacı politikalar büyüme önünde bir engel oluşturmamaktadır. Bu ilişkide, ekonomik büyüme elektrik tüketimine düşük düzeyde bağımlıdır. Ghosh’un 2002 tarihli çalışması bu görüşe örnek olarak gösterilebilir.

Üçüncü görüş geri besleme hipotezidir (feedback hypotesis). Bu hipotez, elektrik tüketimiyle büyümenin birbirlerini etkilediğini ve karşılıklı bağımlılık ilişkisi içinde olduklarını belirtmektedir. Bu nedenle iki yönlü (karşılıklı) nedensellik ilişkisi düşünülmektedir. Elektrik tüketimindeki bir azalma, büyüme hipotezinde olduğu gibi ekonomik büyümeyi negatif yönde etkileyecektir. Jumbe (2004) ve Yoo (2005) çalışmaları bu ilişkiyi ortaya koyar.

Son hipotez ise, elektrik tüketiminin büyüme üzerinde nispi olarak ihmal edilebilir düzeyde bir faktör olduğunu ileri süren yansızlık hipotezidir (neutrality hypothesis). Elektrik tüketimiyle ekonomik büyüme arasında nedensellik ilişkisinin yokluğu, yansızlık hipotezine işaret etmekte ve enerji tüketiminin büyüme üzerinde çok küçük bir etkiye veya hiç etkiye sahip olmadığını göstermektedir. Chen, Kuo ve Chen’in on Asya ülkesini ele aldığı 2007 tarihli çalışmasında, ülkeleri tek tek ele aldığında, Hindistan, Singapur, Tayvan ve Tayland için reel GSYH ve elektrik tüketimi arasında uzun dönemli nedenselliğe ilişkin kanıt bulunamamıştır. (Altıntaş ve Mercan, 2015: 323. Ağır ve Kar, 2010: 152)

Konu ile ilgili yapılan çalışmalardan bazıları aşağıdaki çizelgede gösterilmektedir.

Çizelge 10. Elektrik Tüketimi ve Ekonomik Büyüme Arasındaki İlişkiyi İnceleyen Çalışmalar

Yazarlar Dönem Ülkeler Metodoloji Temel Bulgular

Altınay ve Karagöl (2005)

1950- 2000

Türkiye VAR, Dolado-Lutkepohl

Standart Granger nedensellik testi

ELK→GSYİH

Shiu ve Lam (2004) 1971-

2000

Çin VAR, HDM Granger

nedensellik testi

68

Çizelge 10-devam. Elektrik Tüketimi ve Ekonomik Büyüme Arasındaki İlişkiyi İnceleyen Çalışmalar

Yazarlar Dönem Ülkeler Metodoloji Temel Bulgular

Ghosh (2002) 1950-

1997

Hindistan VAR, HDM (hata düzeltme modeline dayalı) Granger nedensellik testi

ELK←GSYİH

Jumbe (2004) 1970-

1999

Malavi Standart Granger

nedensellik testi (GC) ve HDM (GC) testi ELK↔GSYİH (HDM) testi ELK←GSYİH Yoo (2005) 1970- 2002

Kore Eşbütünleşme, HDM ELK↔GSYİH

Chen, Kuo ve Chen (2007)

1971- 2001

10 Asya

Ülkesi Panel eşbütünleşme ve panel nedensellik, VAR- HDM Granger nedensellik testi

(Uzun Dnm Panel) ELK↔GSYİH (Kısa Dnm Panel) ELK←GSYİH

69