Eleştirel Düşünme Tutumunda Öğretmenin Rolü

Okul öncesi öğretmenleri toplumun gelişiminde önemli görevler üstlenen, çocukların iyi ve doğru olana yöneliminde büyük bir öneme sahip ve çocukların karakter oluşumunda büyük görevler yüklenmektedir. Çocukların okulda kazanması beklenen, sosyal, fiziksel, zihinsel ve duygusal birçok kazanımın yanında eleştirel düşünme becerileri kazanması için okul öncesi öğretmenine önemli bir sorumluluk düşmektedir. Okul öncesi öğretmenin öğrencilere rehberlik ederek, bilgi, tecrübe ve yaşam deneyimlerini çocuklara aktarması gerekmektedir (Sevinç ve Tok, 2007).

Öğrencilerin eleştirel düşünme becerisi kazanmasında birçok faktör bulunmakta olup, en kritik öneme sahip faktör olarak çocukların hayatında önemli konuma sahip olan

35 okul öncesi öğretmeni karşımıza çıkmaktadır. Öğrencilere rehber olan okul öncesi öğretmenleri, çocukların eleştirel düşünme tutumu kazanmasında gerekli bilgi ve becerilerle donatması, uygun ortamı sağlaması, bilişsel süreci tamamlamasına katkı sağlaması önemli bir etken olmakta ve öğretmenlerin eleştirel düşünme tutumuna sahip olması, eleştirel düşünme stratejilerini yaşamında aktif olarak uygulamalıdır (Salmon, 2012). Eğitimde ve sosyal hayatta önem kazanmaya devam eden eleştirel düşünme, öğrenme-öğretme ortamında öğrenci ve eğitimcilerin düşünme becerisi kazanmış olmaları ile hayatın içinde etkin olarak kullanımını sağlayacağı söylenebilir. Argon ve Selvi, (2011) okul öncesi öğretmenlerinin eleştirel düşünen bireyler yetiştirmesinin önemine dikkat çekmiş ve eleştirel düşünme tutumuna sahip öğretmenlerin eleştirel düşünme tutumuna sahip öğrenciler yetiştireceğini belirtmiştir. Okul öncesi öğretmenlerinin eleştirel düşünme yeteneğine sahip olmalarının yanında mesleki olarak gerekli donanımlara sahip olmaları, çocukların eleştirel düşünme yeteneği kazanmalarında etkili olacaktır. Okul öncesi öğretmenlerinin hem mesleki hem de eleştirel düşünme tutumuna sahip özellikleri taşımalarında öğretmenlik mesleğine hazırlık yıllarında nitelikli eğitimin yanında eleştirel düşünme becerileri kazandırılarak yetiştirilmesi önemlidir. Çünkü araştırmanın, sorgulamanın ve düşünmenin önemini bilen öğretmenler öğrencilerine eleştirel düşünmeyi öğretmede daha fazla gayret gösterir (Moon, 2007). Bundan dolayı okul öncesi öğretmenlerinin hem mesleğe hazırlık yıllarında hem de mesleki görevlerini yerine getirirken eleştirel düşünme becerilerine sahip olmaları sağlanmalıdır. Okul öncesi öğretmenlerinin sorumluluklarından biri de şüphesiz, öğrencilere hazır bilgileri vermek yerine, öğrencileri sorgulayan, araştıran, eleştiren, nedenleri anlamaya çalışan bireyler olarak yetiştirmeye çalışması gerekmektedir. Eğitimi gerçekleştiren öğretmenin pedagojik olarak iyi yetişmiş olması, mesleki bilgisini öğrenme-öğretme stratejisi ile birleştirmesi, öğretmen yöntem ve tekniklerini etkili kullanarak çocuklara bu tutumu kazandırmak için gerekli ortamı oluşturması gerekmektedir (Polat, 2014). Okul öncesi öğretmenlerinin eleştirel düşünme becerisi kazandırmakta önemli bir sorumluluk ve görev düşmekte olup, bu tutumu kazandırmak için, izleyeceği yolu bilmesi gerekmektedir (Korkmaz, 2009).

Eleştirel düşünme tutumu kazandırmada farklı teknikler bulunmakta olup okul öncesi öğretmenlerinin bu teknikleri öğrenmesi önemlidir. Beyer, (1985) eleştirel düşünme becerisini öğrencilerin kısa sürede kazanmalarının zor olduğunu, zamana yayarak

36 öğretilmesi gerektiği üzerinde durmaktadır. Cüceoğlu, (2018) eleştirel düşünme tutumunu geliştirmek için farklı farklı yöntemler bulunmakta olduğunu, eleştirel düşünme tutumu kazandırmak için öğretmenin görev ve sorumluluklarını üç farklı şekilde olduğunu belirtmektedir. Birinci olarak öğretmenin düşünme sisteminin farkında olarak, düşünme yapısını çözmesi, kontrol etmesi ve farklı yönlerini keşfetmesi gerekir. İkinci olarak, başka kişilerin düşünme sistemlerinin farkında olarak, kendi düşünme yapısı ile karşılaştırmalar yaparak, aradaki farkları anlaması ve yeniden şekillendirmesi gerekmektedir. Bu durumu başaran öğretmenler hem kendi düşünce yapısını genişletecek hem de hem de kalıplaşmış düşünme yapısına bürünmek yerine daha açık bir düşünme yapısına sahip olacaktır. Üçüncü olarak da kendi bilgi, tecrübe ve düşüncelerini günlük yaşamında kullanarak uygulamalar yapmalı ve kendini geliştirmeye devam etmelidir.

Erdamar ve Alban, (2017) eleştirel düşünme tutumuna sahip öğretmenler de bulunması gereken niteliklerini şu şekilde açıklamaktadır; öğretmenler öğrencilerin fikir ve düşüncelerine saygı göstermesi, eleştirel düşünme tutumunda örnek olması ve yol göstermesi, demokratik bir eğitim ortamı oluşturarak, herkesin fikrini açıklaması için cesaretlendirmesi, öğretmenlerin akademik çalışmaları takip etmesi, kendini yenilemesi ve yeniliklere açık olması, öğrencilere değer verdiğini hissettirerek dinlemesi, eleştiriye açık olarak, tarafsız bir tutum ve davranış izlemesi, farklı yöntem ve teknikler kullanarak bireysel farklılıklara dikkat etmesi gerektiğini belirmektedir. Gürkaynak, Üstel ve Gülgöz, (2009) öğrencilere eleştirel düşünme becerileri kazandırmada öğretmene düşen görev ve sorumlulukları şe şekilde açıklamaktadır; öğretmenler sadece konu anlatan, evet hayır cevabı olan kapalı uçlu sorular soran, sınıf içinde katı bir disiplin uygulayarak çocukları bastıran, çocukların konuşmalarına fırsat vermeyen ve tek doğruyu kendi söyledikleri sayan bir öğretmen modelinden uzak olmalıdır. Bunun yerine çocuklara karşı hoş görü ve saygıyla yaklaşan, sadece ders kitapları dışında farklı kaynaklara başvuran, öğrencilerin konuşmalarına fırsat vererek onlarla etkileşime geçmeli ve eleştirel düşünme becerileri kazanmalarına katkıda bulunmalıdır. Sınıf içi uygulamaların hayatla bağını kurmalı ve yapılan çalışmaları özgün bir şekilde değerlendirmelidir. Öğrencilere eleştirel düşünme becerisi kazanmada öğretmene büyük sorumluluk yüklemektedir. Öğretmenler dersleri bu kapsamda değerlendirmeli, öğretim yöntem ve teknikleri uygulamalıdır.

37 Nosich, (2016) eleştirel düşünmesinin sağlanması için sınıf içi uygulamalarda eğitim için uygun ortamın oluşturulması ile ilgili bazı önerilerde bulunmuştur. Bir konu hakkında kaliteli sorular sorulmalı verilen cevaplar akla ve mantığa uygun olmalıdır. Yani elde edilen sonuçlar inanılacak düzeyde olmalıdır, öğrencilerin üst düzey düşünme becerileri kazandıracak yöntemler tercih edilmeli ve olayları derinlemesine analiz ederek çıkarımda bulunmaları desteklenmelidir. Okul öncesi öğretmenleri eleştirel düşünme becerileri ile ilgili ana konuların öğretimini sağlarsa ve analiz yapma yeterliliğine ulaştırırsa öğrencilerin eleştirel düşünme becerilerini öğrenmesi kolay olacaktır.

Suter, (2011) öğretmenlerin eleştirel düşünme beceri kazandırırken, çocukların seviyelerine dikkat etmeli ve başarılı olamayacakları seviyelerdeki uygulamalardan kaçınmaları gerektiğini belirmiştir. Becerilerin kazandırılmasında aşama aşama ilerlemeli çocukların konuyu öğrendiğinden emin olmalı, doğru tarafsız ve pekiştireçler kullanarak çocukları teşvik etmelidir. Bu süreçte öğrencilerin merak duygusunu ve motivasyonunu en üst düzeye çıkartarak öğrenmeyi kolaylaştırmanın yollarını aramalıdır.

Özetle eleştirel düşünme becerileri kazandırmada okul öncesi öğretmeninin mesleki yeterliğe sahip olması, doğru yöntem ve teknikleri kullanarak çocukları düşünmeye teşvik etmesi, öğrencilerin merak ve araştırma azmini kırmadan desteklemesi, sınıf içinde iyi bir eğitim atmosferi oluşturması ve çocukları soru sormaya ve nitelikli cevaplar vermeye teşvik etmesi gibi birçok sorumluluk yüklemektedir. Yani sınıf içinde çocuklara eleştirel düşünme becerisi görevini en iyi şekilde yapan, araştıran, sorgulayan ve iyi bir rehberlik yapan okul öncesi öğretmenler sağlayabilir.