Ekonomik-Ticari İlişkiler

Rusya ve Suriye arasında ekonomik ve ticari ilişkler 1990’ın ilk aylarında düşük seviyede kalmışsa da devam ettirilmiştir. 1993 tarihinde taraflar arasında ticari, ekonomik ve teknik anlamda işbirliği için imzalanan anlaşma çerçevesinde ticari- ekonomik ve bilimsel-teknolojik işbirliğine ilişkin Daimi Rusya-Suriye Komisyonu oluşturulmuştur. 1998’de Şam’da gerçekleşen Daimi Komisyon’un birinci oturumunda enerji ve ulaşım, petrol ve gaz, sulama, nükleer enerjinin barışçıl kullanımı gibi alanlarda işbirliğine gidileceği belirtilmiştir. 2001 yılında Moskova’da gerçekleşen Daimi Komisyon’un ikinci oturumunda Rusya adına Rusya Enerji ve Tabi Kaynaklar Bakanı V. G. Artyuhov, Suriye adına ise Suriye Ekonomi ve Dış Ticaret Bakanı G. Rifai Komisyon’un eş başkanları olarak bir araya gelmişlerdir.299

2001 yılında Rusya ve Suriye arasındaki ticaret hacminin163 milyon dolara ulaştığı görülmüştür. Bu tarihte Rusya Suriye’ye 95 milyon dolar değerinde ihracat yaparken ithalat ise 68 milyon dolara ulaşmıştır. Ticari anlamda Rusya daha önce inşa edilen enerji tesislerinin yapımı ve bakımında, sulama, petrol endüstrisi gibi alanlarda faaliyetlerini devam ettirmektedir. Rusya tarafından yapılan enerji tesisleri günümüzde Suriye’nin enerji ihtiyacının %20’sini ve petrol üretiminin %30’unu sağlamaktadır. Özellikle, Moskova hükümeti Suriye’de bahsi geçen alanlarla ilgili 100’den fazla uzmanını bulundurmaktadır. Ayrıca, Rus şirketleri Suriye’de yapılan büyük uluslararası fuarlara - buna petrol ve gaz, sanayi sergileri de dâhil - aktif olarak katılmaktadır. Örneğin, 2001 yılının Ağustos-Eylül aylarında gerçekleşen ve her yıl düzenlenen 48. Uluslararası Şam Fuarı’na 30 Rus şirketi de katılmıştır.300

298 _{Özbay, a. g. m., s. 79.}

299 _{Vneşnyaya Politika, Novosti, Rossiysko-Siriyskie Otnoşenie, 14 Ocak 2003.}

http://www.mid.ru/foreign_policy/news/-/asset_publisher/cKNonkJE02Bw/content/id/536458

(12.08.2017)

300 _{Vneşnyaya Politika, Novosti, Rossiysko-Siriyskie Otnoşenie, 14 Ocak 2003.}

http://www.mid.ru/foreign_policy/news/-/asset_publisher/cKNonkJE02Bw/content/id/536458

70

2001 yılında Moskova’da gerçekleştirilen ikinci Rusya-Suriye toplantısında sanayi, yeraltı ve yerüstü kaynakların değerlendirilmesi, atom enerjisinin barışçıl biçimde kullanımı, bilim-teknik alanlarında işbirliği, sağlık alanlarında ilişkiler, bankalar arası işbirliği ve diyalog gibi konularda kararlar alınarak taraflar arasında ikili işbirliğinin geliştirilmesi için ciddi adımlar atılmıştır. 2004 yılında Şam’da düzenlenen Rus-Arap Sanayi Kurulu toplantısında Rusya’yı Metal Borular Şirketi Genel Müdürü D. A. Pumpyanski, Suriye tarafını ise Halep Sanayi ve Ticaret Odası Başkanı ve Halep Milletvekili S. Mallah temsil etmiştir. Bunun gibi girişimlerin neticesinde ise Rusya ile Suriye arasındaki ürün ticareti 2005 yılında 459 milyon dolar seviyesine ulaşmıştır.301

İki ülke ilişkilerinin tarihine bakıldığında da SSCB’nin çoğu zaman Suriye’yi ekonomik anlamda desteklediğine rastlanılır. Örneğin, 1957 yılında dönemin ABD Başkanı Dwight Eisenhower Ortadoğu topraklarında komünizmin yayılmasını önlemeyi hedefleyen doktrini açıklamış ve bu doktrin kapsamında Suriye ve Mısır’a karşı ekonomik yaptırım kararların alınması öngörülmüştür. Bu bağlamda Suriye’den aldığı buğday, pamuk ve tekstilin fiyatını ve hacmini en az seviyeye düşürerek satın alma yoluna gidilmiş ve hatta ABD’nin 350-400 bin ton kadar buğday alması beklenirken sadece 50 bin ton alınmıştır. Üstelik ABD Şam’ın tahıl ürünlerini İtalya, Fransa ve Yunanistan’ın pazarına satmasını da engellemiştir. Bu durum karşısında SSCB Mısır’la birlikte Suriye’nin satabileceği ürünleri alabileceğini Şam yönetimine bildirmiş ve 300 bin ton buğday Suriye’den satın alarak, Şam yönetiminin ekonomik bunalıma girmesinin önüne geçmiştir.302

Görüldüğü gibi 2000 sonrası Rusya ve Suriye arasında ekonomik anlamda ikili ilişkiler daha da geliştirilmeye çalışılmıştır. Taraflar arası ekonomik işbirliği daha çok petrol ve gaz alanı üzerinde yapılmaktadır. 2000-2005 aralığında Suriye Tatneft, Soyuzneftegaz, Stroytransgaz gibi Rus petrol ve gaz şirketleri ile ekonomik alanda birtakım anlaşmalara imza atmıştır.303 _{Tatneft 2005 yılı Mart ayında, Soyuzneftegaz}

301 _{Öztürk, a. g. m., s. 624.}

302 _{A. g. m., s. 624.}

303 _{Anna Batyuçenko, “Siriya i Rossiya: 70 Let Vmeste”, 21 Ekim 2015.}

71

2005 yılı Mayıs ayında, Stroytransgaz ise 2005 yılı Aralık ayında Suriye Enerji Bakanlığı ile anlaşmalar yapmışlardır.304

Bununla beraber Stroytransgaz gaz üretim tesisini ve boru hatlarını inşa etmeye başlarken, Tatneft ve Soyuzneftegaz hem karada hem de denizde jeolojik çalışmalar yapmıştır. 2010 tarihinden itibaren Tatneft şirketi endüstriyel petrol üretimine başlamış, fakat 2011’deki krizle beraber ülke içindeki karışık durum dolayısıyla üretim durdurulmuştur. Ortak projelerin bazıları ise dondurulmuştur. Ülkede devam etmekte olan kriz döneminde Suriye Rusya’nın desteğine eskisinden daha çok ihtiyaç duymaktadır.305

Ticari-ekonomik ilişkileri geliştirme ve teknik işbirliği komisyonunun 2006 Mart ayında Moskova’da gerçekleştirdiği dördüncü toplantısında Sovyetler Birliği döneminden kalan krediler ve ilişkiler değerlendirilerek ilişkilerin geliştirilmesi adına Suriye tarafına kolaylıklar sağlanmıştır. 2010 yılında gerçekleştirilen toplantıda Suriye’nin Gümrük Birliği ile ilişkileri konusu masaya yatırılırken, 2012 Mayıs ayındaki toplantıda, Suriye Maliye Bakanı Muhammed el-Ceylati, Suriye’nin Belarus, Kazakistan ve Rusya ile aralarındaki serbest ticaret anlaşmasını devam ettirdiğini bildirmiş ve Rusya’nın Suriye’ye yönelik yeni krediler verme konusunu gözden geçirdiğini de dile getirmiştir.306

Değinildiği üzere ekonomik alanda iki ülke arasındaki sıkı işbirliği daha çok petrol ve gaz sektörü üzerinde yapılırken, Rusya da özellikle bu sektöre büyük yatırımlar yapmaktadır. Örneğin, 2009 yılında Suriye’de Rus yatırımlarının hacmi 20 milyar dolara ulaşmıştır. Fakat Mart 2011 tarihinde ilk kıvılcımın Dera kentindeki protesto gösterileriyle yaşanması ve sonra da ülkenin diğer kentlerine yayılarak büyük bir krizin ortaya çıkmasına yol açması ile Rusya ve Suriye arasındaki geleneksel ve eski ilişkiler de yeni bir aşamaya girmiştir.307 _{Her geçen gün daha da yayılmaya}

başlayan Suriye krizinde Rusya Federasyonu ABD, AB, Türkiye ve Arap ülkelerine karşı Suriye’ye siyasi, ekonomik desteğin yanı sıra askerlerini, asker teçhizatlarını

304 _{Öztürk, a. g. m., s. 625.}

305 _{Anna Batyuçenko, “Siriya i Rossiya: 70 Let Vmeste”, 21 Ekim 2015.}

https://defendingrussia.ru/a/sirija_i_rossija_70_let_vmeste-4114/ (10.07.2017) 306 _{Öztürk, a. g. m., s. 625.}

307 _{“Politiçeskoe Otnoşenie Rossii i Sirii”, İran Russian Radio, IRIB World Service, Russkaya Slujba,} 19 Ocak 2016. http://russian.irib.ir/analitika/stati/item/269260- (25.07.2017)

72

göndererek ve bu konuda danışmanlık yaparak Esad hükümetine askeri destek sağlamaktadır. Rusya’nın Suriye’ye gösterdiği desteği krizin patlak verdiği 2011 Mart ayından bugüne kadar devam ettirilmektedir.308