Diplomatik Destek

Rus dış politikasının Ortadoğu’daki öncülüğü haline gelen Suriye krizinde Rusya’nın aldığı tavır Suriye’deki mevcut rejimi ne pahasına olursa olsun korumak olduğu doğrultudadır. Krizin çıkmasından bu yana Suriye hükümetinden yana tavır alan Rusya rejimi koruma konusunda iki stratejiyi takip etmektedir. 1) Rusya Suriye’yi - daha doğrusu Esad ve hükümetini - diplomatik açıdan, 2) askeri açıdan desteklemektedir.345

Esad’a diplomatik anlamda destek sağlayan Rusya Çin’i de yanına alarak 3 kez BM Güvenlik Konseyi’nin askeri müdahale karar taslağını veto ederek mevcut rejimin devamını sağlamıştır. Konsey’in karar taslağını veto etmesinin gerekçesi olarak da uluslararası hukuka dayanarak Suriye’nin egemenliğine helal getirmeme ve iç işlerine karışmama ilkesini göstermiştir.346 _{Üstelik Rusya Esad rejimi aleyhine alınacak her}

türlü kararı ve uygulanacak ambargo taslaklarını sürekli reddederek Suriye krizinin barış yoluyla, diplomatik girişim ve usulle çözülmesinden yana olduğunu açık bir şekilde bildirmiştir. Diplomatik ve barış yolu çözümünü sadece kâğıt üzerinde bırakmayan Rusya çözüm çabaları bağlamında muhalefetten oluşan heyeti birkaç kez

343 _{Dmitriy Trenin, “Syria: A Russian Perspective”, Carnegie Endowment For International Peace, 28} Haziran 2012. http://carnegieendowment.org/2012/06/28/syria-russian-perspective/ccln (03.05.2017) 344 _{Micheal, a. g. m., s. 7.}

345 _{Anna Geifman, Teper Yuri, “Russia’s Declining Influence in the Middle East”, The Begin-Sadat} Center For Strategic Studies, Perspectives Paper, 24 Aralık 2012. https://besacenter.org/perspectives- papers/russias-declining-influence-in-the-middle-east/ (14.06.2017)

346 _{Camilla Committeri, “When Domestic Factors Prevail upon Foreign Ambitions: Russia’s Strategic} Game in Syria”, IAI Working Papers, 16 Ekim 2012, s. 7.

81

Moskova’ya davet etmiş ve görüşmeler yaparak kendini kanıtlamya çalışmıştır.347

Bölgenin kaosa sürüklenmesinden ve çeşitli terör örgütlerinin sahaya sahip olmasından endişe duyan Rusya yapılan görüşmelerde krizin rejim ve muhalefet arasında yapılacak anlaşmayla çözülmesi gerektiğini vurgulamıştır.348

Rusya Suriye sorununa dâhil olurken krizin taraflar arasında çözülebileceğinden umutlu olmuştur. Rus diplomatları krizin ortaya çıktığı ilk günlerde Esad’ın yönetim ve hükümette reformlar yaparak durumu savuşturabileceğini düşünmüşlerdir. Dolayısyla, duruma bir iç çalkantı gözüyle yaklaşan Rus dışişleri bakanı Sergey Lavrov krizin uluslararası güvenlik ve barışı tehdit edebilecek durumda olmadığını bildirmiştir. Lavrov, aynı zamanda Suriye’ye olası bir müdahale durumunda meşru hükümete yardım edeceklerini de aleni bir şekilde dile getirmiştir.349

2011’in Eylül ayına gelindiğinde kriz Türkiye ve Suudi Arabistan’ın Suriye ile ilişkilerini kesmesiyle uluslararası bir boyuta ulaşmıştır. Batı ülkelerinde Esad’ın istifasını isteyen seslerin yükselmesiyle beraber Suriye’ye karşı uygulanmaya çalışılan yaptırımlar bazı ülkeler arasında anlaşmazlığı da beraberinde getirmiştir. Güvenlik Konseyi’nden çıkan askeri müdahaleyi öngören karar taslakları Rusya tarafından üst üste veto edilmiştir. Rusya Arap Birliği’nin desteğiyle ortamı yumuşatma çabalarını sürdürmeye çalışmıştır. Arap Birliği’nin Libya’da gösterdiği barışçıl çözüm tavrını Suriye’de de göstereceğinden medet uman Rusya bu sefer beklediğini Arap Birliği’nden alamamıştır. Arap Birliği içerisinde ağırlığı olan Suudi Arabistan’ın Ortadoğu’da bölgesel güç olma çabalarına başından beri rıza göstermeyen Rusya’nın Suriye çözümü için geliştirdiği girişim Suudi Arabistan tarafından reddedilmiştir. Rejim karşıtı güçleri destekleyen Suudi Arabistan aksine Rusya’nın karşı cephesinde yer almıştır.350

Rusya’nın Esad’ı diplomatik anlamda koruma çabaları 2011-2012 yıllarında tüm yoğunluğuyla sürmüştür. Rusya Esad rejimini uluslararası baskıdan korumak için

347 _{Ronald Dannreuther, “Russia and the Arap Spring: Supporting the Counter Revolution”, Journal of} European Integratıon, Vol. 37, No. 1, 2015, s. 80.

348 _{Byman, a. g. m., s. 3.}

349 _{Sergey Lavrov, “Korni i Veto”, Interview of Minister of Foreign Affairs, Rossiskaya Gazeta, 2 Mart} 2012. https://rg.ru/2012/03/01/lavrov.html (12.06.2017)

350 _{League of Arab States, “Charter of Arab League 1945”, UNCHR, Refworld.}

82

Çin ile görüş birliğine varmış ve bir sene içerisinde Çin’le on ikiden fazla görüşme gerçekleştirmiştir. Ayrıca, Suriye Ulusal Konseyi ve Demokratik Değişim için Ulusal İşbirliği Komitesi gibi muhalefet taraflarıyla görüşmeler gerçekleştirmiştir. Arap Birliği üye ülkelerinin tümüyle görüşmeler yaparak çözüm yolları arama girişiminde bulunmuştur.351 _{Arap Birliği’nin Esad güçlerinin insanlara doğrulttuğu tüm silah,}

araba ve teçhizatlarının sahadan çektirilerek Arap Birliği üye ülkelerinden oluşan komisyonun gözetiminde taraflar arasında mutabakatın sağlanması yönde önerdiği önergeyi ilk başta Rusya onaylamıştır. Fakat, konunun tekrar Güvenlik Konseyi’ne taşınılarak tartışılmasıyla Arap Birliği’nin tavsiye ettiği önerge de işe yaramamıştır.352

Daha sonra, rejimin acımasız katliamının on birinci aya ulaşmasıyla BM İnsan Hakları Konseyi’nin girişimiyle başlatılan barış tesisi görüşmelerinde Rusya Kofi Annan’ın önerdiği plan üzerinden bir denemede bulunmuştur. Annan’ın önerdiği planda rejim tarafına herhangi bir dayatma, yaptırım veya ambargo uygulanmaksızın tüm rejim güçlerinin sokaklardan çekilmesiyle inşa edilecek barış taslağı da sonuçsuz kalmıştır.353

Moskova’nın başlattığı diplomatik koruma girişimlerinin bir parçası da kimyasal silahların etkisiz hale getirilmesi girişimidir. Diğer bir taraftan “kimyasal silah kullanımı” iddiaları karşısında Rusya dışişleri bakanı Suriye’nin kimyasal silahlarının etkisizleştirilmesinin Kimyasal Silahların Yasaklanması Örgütü’nün çalışma kuralları çerçevesinde yapılabilineceğini açıklamıştır. Kimyasal silahların etkisizleştirilmesi konusunda Rusya bazı adımlar belirlemiştir. İlk önce Şam’da yapılacak toplantıda yol haritası ve kurallar belirlenecek, sonra Suriye kimyasal silahlarının üretildiği yeri gösterecek, en son aşamada ise silahların etkisizleştirilmesi konusunda uzmanlarla bir görüş birliğine varılacaktı. 2013’ün Aralık ayında süreç Rusya, Çin, İtalya ve başka birkaç Batı ülkelerinin ortak çalışmasıyla başlamıştır. Sonucunda ise, kimyasal silahların %98 gibi oranda etkisizleştirildiği belli olmuştur.354

Rusya’nın Suriye ile birlikte yürütmüş olduğu kimyasal silahların

351 _{Bagdonas, a. g. m., s. 61.}

352 _{League of Arab States, “Charter of Arab League 1945”, UNCHR, Refworld.}

http://www.refworld.org/docid/3ae6b3ab18.html (23.05.2017) 353 _{Bagdonas, a. g. m., s. 64.}

354 _{Fazzur Rahman Siddiqui, “Evolution of Syrian Crisis and Analyzing the Role of Russia: A Game} Changer”, Indian Council Of World Affairs, Issue Brief, 2016, s. 17.

83

etkisizleştirilmesinden 355 _{sonra da durum yumuşamamıştır.} 356 _{Fakat iç savaşı}

durdurmaya yönelik yapılan toplantılar sonrası savaş durmasa da uluslararası barışı etkileyecek olan boyutlar üzerinde anlaşmaların sağlandığı görülür. Örneğin, Rusya ve ABD arasında Suriye meselesinde Eylül 2015 tarihinde uzlaşmaya varıldığını söylemek mümkündür. Bu tarihte ABD dışişleri bakanı John Kerry ile Rusya dışişleri bakanı Sergei Lavrov New York’ta görüşmüşler ve görüşmenin sonrasında John Kerry tarafından yapılan açıklamaya göre, ABD ile Rusya arasında bazı temel prensipler üzerinde uzlaşma sağlanmıştır:

- Suriye’nin toprak bütünlüğü korunmalıdır, - Suriye laik bir ülke olmalıdır,

- IŞİD/DAEŞ, Suriye’den çıkartılmalıdır,

- Suriye’deki dönüşüm için bir geçiş süreci gereklidir.357

Günümüzde Suriye’deki kriz sadece bir iç mesele olmaktan çoktan çıkmış, artık dünya güçlerini karşı karşıya getirebilen, uluslararası arenada diğer devletlerin tavır ve ilişkilerini etkileyen krize dönüşmüş durumdadır. Suriye krizi üzerinde somut planların ve görüş birliğinin olmaması, krizi daha içinden çıkamaz duruma getirmiştir.358 _{Krize dâhil olan her ülke kendi çıkarlarını korumaya çalışırlarken}

sürecin barışa yönlendirilmesi de zorlaşmaktadır.359

Rusya, İran ve Türkiye Suriye barış görüşmelerinin Kazakistan’ın başkenti Astana'da yapılması konusunda fikir birliğine vararak anlaşmışlardı.360 _{24 Ocak 2017}

tarihinde Kazakistan’ın başkenti Astana’da gerçekleşen Suriye konulu toplantıda Türkiye, Rusya ve İran, Suriye’deki ateşkes ihlallerini üçlü ortak mekanizmayla izleme ve uygulanmasını sağlama konusunda uzlaşmışlardır. Ayrıca bazı

355 _{“Q&A: Syria Chemical Weapons Disarmament Deal”, BBC News, 30 Ocak 2014.}

http://www.bbc.com/news/world-middle-east-23876085 (29.04.2017)

356 _{Paul Rogers, Richard Reeve, “Russia’s Intervention in Syria: Implications for Western}

Engagement”, Oxford Research Group, 15 Ekim 2015.

http://www.oxfordresearchgroup.org.uk/publications/paul_rogers_monthly_briefing/russia%E2%80% 99s_intervention_syria_implications_western_engagemen (01.05.2017)

357 _{“Rusya’nın Dış Politikası Ukrayna ve Suriye Stratejisi”, Stratejik Düşünce ve Analiz Merkezi, 2015,} s. 15. http://www.stratejidusunce.org/Detay/Haber/981/rusyanin-dis-politikasi-ukrayna-ve-suriye- stratejisi.aspx (08.05.2017)

358 _{Elena Loktionova, “Rossiya i Problema Sirii”, Aktualnye Problemy Sovremennyh Mejdunarodnyh} Otnosheniy, No. 2, 2013, s. 108

359 _{A. g. m., s. 110.}

360 _{“Suriye’de Ateşkes Yürürlüğe Girdi”, BBC Türkçe, 29 Aralık 2016.}

84

kaynaklardan edinilen bilgiye göre, çatışmaların durdurulması ve ateşkes ihlallerinin önlenmesi amacıyla Rusya, Türkiye ve İran arasında mutabakat sağlanmıştır. Mutabakat, üç ülkenin ortak bir mekanizma kurarak, sahadaki ateşkes ortamını izleme ve uygulanmasını sağlamasını öngörmektedir. Üçlü mekanizmanın anlık izlemelerle ulaştığı bilgilerden yola çıkarak hızlı tespitte bulunularak, saldırıların durdurulması için tarafların üzerindeki nüfuzunu kullanması beklenilmektedir.361 _{Bu bağlamda}

Türkiye, İran, Rusya’nın çözüm odaklı ortak çalışmalarından doğacak sonuçların ışığında krizin sona erdirileceğine duyulan inanç büyüktür. Bu bağlamda üç ülkenin – Türkiye – Rusya – İran – Suriye üzerinde başlattıkları krizin çözümü, barışın tesisi ve savaş sonrası Suriye düzeni ile ilgili çalışmalar oldukça yapıcı zeminde yürütülmektedir.362