Edirne/ Türkiye

Türkiye'yi Avrupa'ya bağlayan karayolu üzerindeki sınır kentidir. Kuzey- batısında Bulgaristan, Güney-batısında Yunanistan ile komşudur. Şehir merkezi, Yunanistan'a 7 km, Bulgaristan'a 17 km uzaklıktadır [87].

Edirne, Tunca, Arda ve Meriç ırmaklarının birleştiği düz bir alanda kurulmuştur. İl nüfusu toplam 400.280 (2014) [123] kişidir.

Edirne'nin, son derece elverişli coğrafi konumu, onun tarihi, sosyal, siyasi ve ekonomik yaşamını derinden etkilemiştir. Hatta Edirne, coğrafi konumuna bağlı bir kentleşme süreci izlemiştir. Coğrafi konumu ve sınır kenti kimliği, ticaret aktivitesinin yoğunluğu bakımından kentleşmesinin ve kalkınmasının en önemli itici gücü olmuşken, düşmanlarına bu kadar yakınlığı ve saldırılara açık durumu sebebiyle, zaman zaman gerilemesinin de nedenini oluşturmuştur.

Edirne, çok uzun bir döneme tanıklık etmiştir. Günümüzden 5-6 bin yıl [124] öncesine tarihlenir.

Edirne’nin ilkçağlarda Orta Asya’dan göç edip buraya yerleşen Traklar tarafından kurulduğu bilinmektedir. Edirne'nin fethi (1361), Avrupa ve Türk tarihi için bir dönüm noktası teşkil etmiş ve Osmanlı Devleti'ne, İstanbul'a yapılacak bir hareket için büyük bir stratejik üstünlük sağlamıştır. Edirne, Türkler' in Rumeli fetihlerinde

61

birinci derecede rol alarak merkezî bir hareket üssü haline gelmiştir. Türkler'in, Batı' ya yönelik bütün seferlerinde ordular burada konaklamıştır. Fethedildiğinde bakımsız bir halde bulunan şehir, Türkler tarafından hazırlanan planlar çerçevesinde imar edilmiştir. Bu politika neticesinde Edirne, kısa zamanda büyük bir gelişme göstermiş, camiler, saraylar, hanlar, hamamlar, medreseler, konaklar, köprüler, yollar vb. eserlerle süslenmiş ve dünya tarihinde adı anılan şehirlerden bir haline gelmiştir (Şekil 2.4).

1940’lı yıllarda Atina Konferansı’nın korumaya yönelik anlayışları tüm ülkenin çehresini değiştirmiş, Edirne’de ise kent merkezinde bulunan işlevini yitirmiş eşsiz ticari yapılar ve bunları çevreleyen sivil mimari eserlerin bir bölümü onarıma gerek duyulmaksızın yıkılmış ve yeşil alan anlayışı çerçevesinde rekreasyon alanına çevrilmiştir. Bu işlevsiz rekreasyon alanları da zaman içinde park ve kafeteryalara dönüşmüştür. Sonraki dönemde, alternatif yollar olan Kıyık ve Hükümet Caddeleri’nin yer seçim kararları da kent ve tarihi yapıları için büyük yıkıma neden olmuştur.

Osmanlı Dönemi’nden başlayarak 20. yüzyıla gelene kadar ticari ve sosyal bir merkez olduğu görülmekte olan kent merkezinde, Selimiye Camii, Eski Camii ve Üç Şerefeli Camii’nin sınırlarını oluşturduğu Tarihi Merkez, Sağlık Müzesi olarak işlevlendirilmiş olan II.Beyazıt Külliyesi, Meriç ve Tunca nehirleri, köprüleri, bu köprülerin üzerinden geçerek ulaşılan Kent Ormanı ve sonrasında Karaağaç Mahallesi dikkat çeken yapı ve yerleşmelerdir.

Edirne’nin dönüşümü adına hayata geçirilmiş, fikir ya da projelendirme aşamasında olan çalışmalar, önceki örneklerde incelendiği şekilde, ekonomik, sosyal, ekolojik, yenilik ve kimlik bileşenleri kapsamında değerlendirilmektedir.

62

Ekonomik Kapsam: Kentte, 600 kişilik bir çağrı merkezi projesi gerçekleştirilmekte ve kentin büyük sorunlarından olan genç işsizliği azaltmak hedeflenmektedir.

Demirhanlı köyünde, havaalanı olarak kullanılması amaçlanan pistin sivil havacılığa kazandırılması planlanmaktadır [126]. Türk Hava Kurumu Üniversitesi bu amaçla bölgede bir yüksekokul açmayı planlamaktadır [127]. 70 metre genişliğinde ve 2 bin 350 metre uzunluğundaki bu alanın rüzgar durumu ve İstanbul'a yakınlığı nedeniyle eğitim uçuşları, sportif uçuşlar ve aynı zamanda uçak bakımları için uygun olduğu düşünülmektedir. Bu projenin Edirne'ye nitelikli işgücü kazandırması beklenmektedir.

Bir diğer hedef ise Edirne- İstanbul arasında ulaşım süresini 55 dakikaya indirecek olan hızlı trenin 2017 yılında hayata geçebilmesidir [128].

Sosyal Kapsam: Kentsel dönüşüm kapsamında TOKİ tarafından yapımı gerçekleştirilecek olan projelerden biri; FIFA normlarına uygun uluslar arası karşılaşmalara da ev sahipliği yapabilecek, 15 bin kişilik stadyum, kapalı spor salonu, olimpik yüzme havuzu ve tenis kortlarından oluşan spor kompleksi [129] , bir diğeri ise Menzilahır Mahallesi’nde deprem riski bulunan ve olumsuz fiziksel şartlara sahip alanda yaşayan roman halka yönelik 110.000 m2 _{alanda 1100 konutluk bir projedir} [130,131,132,133]. Yerel yönetim projeye, STK ve halkın destek verdiğini belirtse de[134], 2013 yılında TMMOB Edirne İKK-Edirne İl Koordinasyon Kurulu ve EREGDER- Edirne Roman Eğitim Gönüllüleri Derneği tarafından düzenlenen panellerde [135,136], doğru bilgilendirilme yapılmadığı ve bu belirsizliğin yerel halkı tedirgin ettiği gözlenmektedir [137].

Abdurrahman Mahallesi ve kent merkezindeki sanayi sitesi alanına içinde siteler, otel ve alışveriş merkezlerinin bulunduğu yaşam alanı planlanan bir projenin hazırlıkları kaynaklardan [138,139] anlaşılmaktadır (Şekil 2.5).

63

Ekolojik Kapsam: Sürdürülebilirlik, tarihsel ve kültürel yapıyı geleceğe taşıma, doğal yapının korunup geliştirilmesi, kirlilik yaratan sanayinin kent dışına alınması ve alanın yaşayan ve temiz alanlara dönüşmesi vb kararlar, yerel ve merkezi yönetimin kentsel dönüşüm fikirlerinin ekolojik yönünün de bulunduğunu göstermektedir. Ayrıca kentteki sivil toplum kuruluşları, küresel işbirlikleri yaparak yeşil etik, karbon endeks, inovasyon gibi programlarda bilgi sahibi olarak önerilen dönüşüm çalışmalarını bu kavramlar üzerinden denetim altında tutmaktadırlar [142].

Yenilik Kapsamı: Projeler bütününde belirtilen büyüklükteki bir alanda, bu kapsamda hazırlanmış bir dönüşüm projesi bulunmaması bağlamında, projenin yenilik getirdiği söylenebilir.

Alınan kararlar bakımından geleceği hedefleyen bir kentsel dönüşüm yaklaşımını benimsemektedir.

Kimlik Kapsamı: Edirne, geçmişteki önemini ve kimliğini tekrar kazanma çabası içindedir. Bu sebeple kentin tarihi değerlerine sahip çıkacak birçok koruma ve kentsel yenileme çalışmaları gerçekleştirilmiştir. Ancak şehirdeki en önemli bütüncül yenileme düşüncesi, 2009 yılında düzenlenen, kentin önemli tarihi miraslarından ve dünya miras listesinde bulunan Selimiye Camii ve çevresi için, Belediye Başkanlığı’nca düzenlenen "Edirne Belediyesi Selimiye Camii ve Çevresi Kentsel Tasarım Proje Yarışması" dır (Şekil 2.6)[143]. Bu yarışma sonrasında Selimiye ile ilgili çalışmalar devam etmiş, Camii ve Külliyesi, Unesco Dünya Kültür Miras Listesine girmiştir. Alan yönetimi ofisi bölgede çalışmalarına devam etmektedir.

Yine Karaağaç’ın Pazarkule sınır kapısı bağlantısında farklı bir öneri geliştirilmiştir. Öneri ile, ağır tonajlı araç trafiğine kapatılan, tarihi köprülere alternatif olarak yapılacak köprüler ve yüksek standartlı bir yol ağı ile uluslararası ticaret ve nakliyat yapan firmalara, Avrupa’ya geçişlerinde seyahat konforu ve trafik güvenliği ile yeni bir güzergah imkanı tanınacaktır [144, 145].

Kentsel dönüşüm, bütüncül bir kentsel gelişmenin süreci olarak algılanmak ve uygulanmak zorundadır. Dönüşüm, tüm bileşenlerde değerlendirilebilmeli ve tüm kentsel donatıları etkilemelidir. Bununla birlikte, insanların yaşam kalitesinin kapsamlı biçimde iyileştirilmesini sağlamalıdır. Bunun için, merkezi yönetim, yerel yönetim, özel sektör, üniversite, kiracılar, konut sahipleri vb. tüm aktörlerin fikirlerine, önerilerine, kabul ve işbirliğine gerek vardır.

64

Şekil 2.6. Yarışmada İlk Üç Ödülün Sahibi Projeler [143]

Yukarıda kısa tanımlamaları yapılan, tarihi süreçleri açıklanan ve dönüşüm amacıyla üretilen projeleri, bileşenler açısından değerlendirilen bu üç sınır kentinin dönüşüm sistematiği tablo halinde sunulmaktadır. Tabloda, kentlerin sınır konumları, harita üzerinde gösterilmektedir. Dönüşüm süreçlerindeki yöntemleri, süreçlere katkıda bulunan aktörler ve örgütlenme modelleri belirtilmiştir. Yukarıda ayrıntılı olarak açıklanan bileşenler kapsamındaki kararlar, anahtar sözcüklerle belirtilerek önem verilen bileşenlerin takip edilmesi sağlanmıştır (Tablo 2.5).

Görülmektedir ki üç kentte de dönüşüm kapsamında bütüncül çalışmalar yapılmış, kentin ekonomisi ile birlikte, kent sakinlerinin sosyal sorunlarına da çözüm üretilmiş, enerjinin verimli kullanılması ve sürdürülebilmesi projelerde değerlendirilmiştir.

En önem verilen bileşenin üç örnekte de kimlik verisi olduğu tespit edilmiştir. Trieste Kenti’nin, limanını, Aachen Kenti’nin bilgi ve teknoloji üretimini, Edirne Kenti’nin ise tarihi geçmişini sınır konumu ile beraber kimlik verisi olarak değerlendirdiği görülmektedir. Tüm ortaklıkların bu verileri doğru değerlendirmek amacıyla kurulduğu ve yatırımların bu doğrultuda yapıldığı anlaşılmaktadır. Dolayısıyla diğer kapsam altında açıklanmış çalışmalar aynı zamanda kimlik kapsamında da değerlendirilebilmektedir.

Örnekler incelendiğinde, bu sınır kentlerin aynı zamanda taşra imajı çizdiği ve ülkelerindeki diğer kentlere oranla dönüşüme daha açık oldukları ve ihtiyaç duydukları söylenebilir.

65

Tablo 2.5.Kentlerin Dönüşüm Çalışmaları Karşılaştırması

1. Der ec e 3 . Der ec e 2 . Der ec e

66

Çalışmalar değerlendirildiğinde, ulaşımın üzerinde önemle durulduğu görülmektedir. Trieste kenti, liman kenti olarak öncelikle deniz daha sonra da karayolu ulaşımını geliştirmek adına yatırımlar yapmıştır. Aachen kenti, Belçika ve Avrupa arasındaki kara ve demiryolu ana aksında konumlanmaktadır. Bu nedenle kentte, demiryolu sürdürülebilirliği ve güvenilir, güncel uygulama örnekleri araştırmaları yapılmaktadır. Edirne’de ise alternatif karayolu ve hızlı tren önerileri getirilmekte, havayolu ulaşımı ve yan işlevlerinin de göz ardı edilmediği görülmektedir.

Örgütlenme modelleri değerlendirildiğinde ise, projelerde kullanılmış en verimli modelinin; sınırlamaların azaldığı, bakış açılarının çeşitlendiği ve fikirlerin daha fazla üretilebildiği bölünmüş ortaklık modeli olduğu belirlenmiştir.

67

BÖLÜM 3