Edirne’de Çini Sanatı Örnekleri

3.1.2.2.1. Edirne Muradiye Cami

Muradiye Cami’nin iç mekânında yer alan zengin dekorlu çiniler, 15. yüzyıl Osmanlı çini sanatının en güzel izlerini taşımaktadır. A. Süheyl Ünver, Bursa’da ilk dönem Osmanlı mimarisinin başlıca örneklerinden biri olan Yeşil Cami ve Türbesi’nin tezyinatının üslup olarak Muradiye Cami’nde de devam ettiğini; ancak süslemelerin, Edirne’deki sanatkârlar tarafından Bursa’ya kıyasla farklı yorumlandığını ifade etmektedir.153 _{Teknik ve üslup bakımından Bursa’ya bağlanan}

Cami’nin mavi-beyaz renklerde altıgen biçimindeki çinileri, orijinal bir üslubu ortaya koymaktadır. Bunlar, İznik çinilerinde görülen mavi-beyaz seramiklerin kalitesini göstermektedir.154

Fotoğraf 37: Altı Köşeli Mavi Renkle Süslü Çini Detayları, Muradiye Cami

152 _{Oral Onur, a.g.m., s. 28-29.}

153 _{Azade Akar, “Muradiye Camii”, a.g.e., s.?}

154 _{Oktay Aslanapa, “Erken Osmanlı Dönemi Edirne Eserleri”, Kültür ve Sanat Dergisi, Sayı 39,}

Cami’nin mihrap bölümünün duvarları, alt pencerelerin üst hizasına kadar çini ile kaplıdır. Mihrabın özelliği; iki ayrı teknik olan mavi-beyaz ve renkli sır tekniğinin birlikte ustalıkla kullanılmasıdır. Mihrabın bulunduğu kubbeli kısımda üç yönden duvarları kaplayan çiniler; sır altına mavi-beyaz dekorlu olup altıgen formdadır. Bu çinilerin çevreleri, üçgen firuzelerle dolgulanmıştır. Altıgen formdaki levhaların, bitkisel ve geometrik motiflerle bezendiği görülmektedir. Çoğunlukla bitkisel motiflerin kullanıldığı levhaların, desen yönünden oldukça zengin olması onu benzer levhalardan ayırmaktadır. Cami’de kullanılan bordür çinileri, beyaz zemin üzerine kobalt mavisi ile desenlenmiştir.155

Fotoğraf 38: Motiflerle Bezeli Çini Mihrap, Muradiye Cami

155 _{Belgin Demirsar Arlı, “Edirne Yapılarında Çini Bezeme”, Emin Nedred İşli ve M.Sabri Koz (ed.),}

3.1.2.2.2. Selimiye Cami

Hat yazılarında kullanılan Edirne kırmızısının ve çinilerde kullanılan kırmızı renk ile diğer bazı renklerin köken ve tekniğinin sırrı, bugün hala tam olarak çözülememiştir. Mimar Sinan’ın en büyük eserlerinden biri olan Selimiye Cami’nde yer alan çinilerin bazılarında da Edirne kırmızısının yer aldığı iddia edilmektedir. Cami’nin son derece titizlikle inşa ettirilmesini isteyen II. Selim, pencerelerin hizasına kadar çini ile kaplanmasını ve pencere üstlerine çini ile Fatiha Suresi’nin yazılmasını emretmiştir. 156

Selimiye Cami’nin mihrap duvarında, hünkâr mahfilinde, minber köşkü duvarında, kadınlar mahfilinde, galerileri taşıyan köşe dolgularında ve pencere alınlıklarında çini süslemelere yer verildiği görülmektedir. Mermer mihrabın yer aldığı bölümde; sivri dişli yaprakların kestiği, hatayî ve rozetli bir zemin üzerindeki kırmızı zeminli Rumilerle dolgulu madalyon şeklinde çini panolar yer alırken minber köşkünün arka kısmında ise lacivert zemin üzerine beyaz bahar çiçekleri açmış bir ağaç yer almaktadır. Cami’nin kemerlerinde birbirinden farklı kompozisyonlar görülmektedir. İri lale, gül ve nergislerden meydana gelmiş ince dallı bir kompozisyon, iri Rumiler ve Hatayilerle süslenmiş soyut motifli bir kompozisyon gibi. Bu kompozisyonlardan açıkça görülür ki çini motiflerinde desen birliği sağlanmış, naturalist motifler ile soyut motifler birbirine karıştırılmamıştır.

Yapının şüphesiz en zengin çinilerinin yer aldığı bölüm Hünkar Mahfili’dir. Bu bölümde, devrin çinilerinin karakteristik özelliklerinden biri olan renksiz sır altına uygulanan mercan kırmızısı renginin, çeşitli kompozisyonlarla kullandığı görülmektedir. Mahfilin duvarları, kemerleri ve pencereleri çeşitli desenlerle bezenmiş, böylece Mimar Sinan’ın ustalığı gözler önüne serilmiştir.157

156 _{Ayhan Tunca, Nahid Sırrı Örik ve Bir Edirne Seyahatnamesi’ne Güncelleme, İstanbul 2014, s.228.} 157 _{Şerare Yetkin, “Mimar Sinan’ın Eserlerinde Çini Süsleme Düzeni”,}

http://acikerisim.fsm.edu.tr:8080/xmlui/bitstream/handle/11352/1745/Yetkin.pdf?sequence=1 , (26.03.2018), s. 486-487.

Fotoğraf 39: Rüstem Paşa Devri Çinileri, Selimiye Cami

Cami içerisinde yer alan çinilerin seçimi konusunda özgür bırakılan, Mimar Sinan’ın İznik çinilerini kullandığı bilinmektedir. İznik atölyelerinde yapılan çinilerin çok iyi ve sağlam bir hamuru vardı. Ayrıca desenlerde çok ince ayrıntılar olmasına rağmen boyalar birbirine karışmaz, akma olmazdı. Üzerinden yüzyıllar geçmesine rağmen sır çatlakları oluşmazdı. 158

Türk sanatında mimarinin, süslemelerin yoğunluğu altında ezilmemesi gerektiği anlayışı bu yapıda da görülmektedir. Nitekim çininin, yapıda kontrollü bir şekilde kullanıldığı görülmektedir. Ancak uygulanan çini bezeme programı, panoların kalitesi ve desenlerin orijinalliği yapının, önemli bir noktaya taşınabilmesi konusunda önem arz etmiştir.159

158 _{Mehtap Cömert Ülkücü, “Selimiye Camii Süslemeleri”, Kültür ve Sanat Dergisi, Sayı 39, 1998, s.}

46.

3.1.2.2.3. Üç Şerefeli Camii

II. Murad’ın yaptırdığı Üç Şerefeli Cami, çeşitli çini kompozisyonlarıyla süslü bir yapı olarak dikkat çekmektedir. Cami’nin cümle kapısı karşısındaki kapının sol yönünde yer alan 2 çini pano; devrin zarif işçiliğini gözler önüne sermektedir.160

Aynı yönde bulunan kubbelerden birinde bir satırı sülüs ve bir satırı kûfî yazılarla bezenmiş çinilerin üzerinde “Sultan Murad Bin Mehmet Han” yazmakta, diğer kubbelerde ise kabartma motifler yer almaktadır.161 Sultan Murad’ın adını taşıyan lacivert ve beyaz renklerdeki bu panolar, Haliç işi dekorların ilk örneklerindendir.162

Fotoğraf 40: "Sultan Murad" Yazılı Haliç İşi Seramikler, Üç Şerefeli Cami

Cami’de iki pencere alınlığından başka yerde çini kullanılmaması ilginç bir husus olarak karşımıza çıkmaktadır. Diğer pencere alınlıklarında çini olması ihtimali oldukça düşük olup bu kısımda dökük çini izleri görülmemesi ve taş kaplamanın da kemerlerden daha yüksek bir zemine sahip olması bu savı kuvvetlendirmektedir.

160 _{Süheyl Ünver, “Edirnede Üç Şerefeli Camiin Avlusu Kubbeleri İçindeki Devrinin Süslemeleri}

Hakkında”, Arkitekt, No: 7-10, İstanbul 1949, s. 167-168.

161 _{Edirne eserlerinde “Murad bin Mehmet Han” tabirinin İstanbul’da tersine çevrilerek “Mehmet bin}

Murad Han” olarak kullandığı da görülmektedir. bk. Süheyl Ünver, a.g.m., s. 168.

Sultan II. Murad’ın adının yazdığı bu alınlıklar, Üç Şerefeli Cami için özel olarak yapılmış olup klasik alınlık tekniğinden oldukça farklıdır.163

3.1.2.3. Çini Sanatının İznik, Kütahya, Bursa ve Edirne