Edebiyata Dair Eserleri

a. el-Büşrâ ve’z-Zafer126

İbn Cinnî’nin, Büveyhî sultanı Adududdevle (367-372/977-982)’nin söylemiş olduğu bir beyit'in şerhi ile kelimelerin iştikakına dair yazmış olduğu bir risalesidir.

b. el-Fasl Beyne Kelâmi’l-Âmm ve’l-Hâss127

Kaynaklarda adı geçen eserin herhangi bir nüshası tespit edilememiştir. c. el-Fesr (Tefsîru Dîvâni’l-Mütenebbî'l-kebîr)128

İbn Cinnî’nin Mütenebbî dîvânına dair yazdığı iki şerhten büyük olanıdır. Şiirler dil ve edebiyat açısından teker teker ele alınmış, şârihin yorum ve görüşleri birçok şevâhidle desteklenerek ayrıntılı izahlar yapılmıştır. Hatta bundan dolayı bazı dilciler tarafından tenkit edilmiştir. Şerhin en önemli özelliği ise büyük bir kısmının Şiraz ve Halep’te Mütenebbî’ye İbn Cinnî tarafından takdim edilerek onun takdir ve tasvibini kazanmış olmasıdır. Hatta Mütenebbî, İbn Cinnî hakkında ‘’O benim şiirimi benden daha iyi bilir’’ 129 _{demiştir. Eser Safâ Hulûsi tarafından1970 de 1. cildi, 1978}

de ikinci cildi de Bağdat’ta neşredilmiştir.

d. el-Fethu’l-Vehbî alâ Müşkilâti’l-Mütenebbî130

İbn Cinnî’nin icazetinde ikiyüz elli varak olduğunu söylediği bu eser, Mütenebbî dîvânındaki bazı müşkül beyitlerin şerh ve izahına dairdir. 1971 yılında Bağdat’ta Muhsin Gayyâz tarafından neşredilmiştir.

e. Kitâbü’l-Meani’l-Mücerrede131

Bu eseri kaynaklardan sadece Yâkût el-Hamevî zikretmiş, herhangi bir nüshası tespit edilmemiştir.

f. Muhtasaru’l-Erâcîz132

Sadece Yâkût el-Hamevî ‘nin zikrettiği bu eser, İbn Cinnî’nin, cahiliye ve İslam devrine ait şairlerin şiir ve kasidelerinden; daha ziyade ahbâra dair olanlarından

126 _{Yâkût el-Hamevî, Mu‘cemü'l-üdebâ, 12: 112.} 127 _{Yâkût el-Hamevî, Mu‘cemü'l-üdebâ, 12: 113.} 128 _{Yâkût el-Hamevî, Mu‘cemü'l-üdebâ, 12: 110.}

129 _{Bk.Yavuz, İbn Cinnî Hayatı ve Arap Gramerindeki Yeri, 99.} 130 _{Yâkût el-Hamevî, Mu‘cemü'l-üdebâ, 12: 110.}

131 _{Yâkût el-Hamevî, Mu‘cemü'l-üdebâ, 12: 113.} 132 _{Yâkût el-Hamevî, Mu‘cemü'l-üdebâ, 12: 113.}

yaptığı seçmelere dair muhtasar bir eseridir. Herhangi bir nüshası tespit edilememiştir.133

g. Muhtasaru’l-Aruz ve’l-Kavâfî134

Eser, icâzede ve el- Fihrist’te bu şekilde geçerken, İbn Hallikân Kitâb el-arûz ve Kitâb el-Kavâfî şeklinde zikretmiştir. İcazedeki adıyla eser ilk olarak Hasan Şâzelî Ferhûd tarafından 1972 yılında Beyrut’ta, daha sonra da Ahmed Feyzi el-Heyyib tarafından 1987 yılında sadece Kitâbu’l-Arûz adıyla Kuveyt’te 1987 yılında neşredilmiştir. Neşrin ikinci baskısı 1988 de Kuveyt’te basılmıştır.

h. el-Mu’rib (Şerhu Kavâfî Ebi’l-Hasen el-Ahfeş)135

Ebu’l-Hasan el-Ahfeş el-Evsat’ın (ö.215/830) Kitâbu’l-Kavâfî’sinin şerhi olan bu eseri Yâkût el-Hamevî zikretmiştir. Lala İsmail Paşa’da sekiz varaklık bir bölümünün mevcut olduğunu Mehmet Yavuz ifade ediyor.136 _{Bu şerhin 144 varaklık}

bir bölümünün Lala İsmail Paşa bölümünde mevcut olduğunu tespit edilmiştir. Yazma müstensih Mustafa tarafından istinsah edilmiştir.137 _{İbn Cinnî’nin el-Hasâis’inde}

alıntılar yaptığı bu eserden İbn Manzûr ve Bağdadi de nakillerde bulunmuştur.138 ı. en-Nakd alâ İbn Veki’ fî şi’ri’l-Mütenebbî ve tahtıetihî139

İbn Cinnî’nin, çağdaşlarından İbn Veki’ olarak tanınan Hasan b. Ali et- Tenîsî’nin (ö. 393/1003)140 _{Mütenebbi’yi tenkit maksadıyla “el-Munsıf fi serikât eş-}

Mütenebbî adıyla bir eser yazmış; İbn Cinni de Mütenebbi’yi savunmak amacıyla bu eseri yazmıştır. Eserin herhangi bir nüshası tespit edilememiştir.

i. eş-Şi’r

Kaynaklarda zikredilmeyen bu eseri Muhammed Esad Talas zikrediyor ve eserin aslında Ebû Ali el-Fârisî’ye ait olduğunu, İbn Cinnî’nin bunu bir takım ilave ve şerhlerle rivayet ettiğini belirtiyor.141

133 _{Bk. Yavuz, İbn Cinnî Hayatı ve Arap Gramerindeki Yeri, s.101.} 134 _{Yâkût el-Hamevî, Mu‘cemü'l-üdebâ, 12: 113.}

135 _{Yâkût el-Hamevî, Mu‘cemü'l-üdebâ, 12: 113; Bağdâdî, Hızânetü’l-Edeb, 2: 331.} 136 _{Bk. Yavuz, İbn Cinnî Hayatı ve Arap Gramerindeki Yeri, s. 101.}

137 _{Aydın Temizer, Ebu'l-Feth Osman b. Cinnî'nin “ el-Luma' ”Adlı Eserinin İncelenmesi ( Yayınlanmış} Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniveristesi, 2006), 49.

138 _{Bk. İbn Cinnî, el-Hasâ’is, 1: 84; Bağdâdî, Hızânetü’l-Edeb, 5: 108.} 139 _{Yâkût el-Hamevî, Mu‘cemü'l-üdebâ, 12: 113.}

140 _{Bk. İbn Hallikân, Vefeyatü’l-a‘yan, 2: 104; Kehhâle, Mu‘cem‘ul-müellifîn, 3: 248.} 141 _{Bk. Yavuz, İbn Cinnî Hayatı ve Arap Gramerindeki Yeri, 102.}

j. Tefsîru’l-Aleviyât

İbn Nedim ve Yakut’un zikrettiği bu eser142 _{eş-Şerif er-Radi’nin (ö.406/1015)}

dört kasidesinin şerhine dair olup günümüze ulaşmamıştır. k. Tefsîru’l-Urcûze li-Ebî Nuvâs143

Eseri zikreden Yâkût el-Hamevî’dir. Şair Ebu Nuvâs’ın (ö.199/814) 54 beyitlik kasidesinin şerhidir. Bu beyti Abbasî vezirlerinden Fazl b.Rebî(ö.208/824)’i methetmiştir. Eser Muhammed Behcetü’l-Eserî tarafından 1996 yılında Dimaşk’ta neşredilmiştir.

l. et-Temâm fî Tefsîri eş’âri Hüzeyl mimmâ ağfelehu Ebu Saîd Hasan b. Huseyn es-Sükkerî144

İbn Cinnî’nin 500 varak olarak kaydettiği bu eserinden el-Hasâis’inde alıntılar yapmıştır.145 _{Eser es-Sükkerî’nin (ö.275/888) Hüzeyl kabilesi şairlerinin şiirlerinden}

derlediği Dîvânu'l-Hüzeliyyîn’in tamamlayıcısıdır. Eser Ahmed Naci el- Kaysî başkanlığındaki bir heyet tarafından 1962’de Bağdat’ta neşredilmiştir.

m.et-Tenbîh (Şerhu Mustaglakı Ebyâti’l-Hamâse)146

Eser şair Ebu Temâm’ın (ö. 231/845) Dîvânü’l-hamâse’sinde i’rab ve anlam bakımından müşkül beyitlerin şerhine yazılan bir eserdir. Eser et-Tenbîh alâ muşkilâti'l-Hamâse adıyla Yersî el-Kâsımî tarafından 1971 yılında Kahire Üniversitesinde master çalışması olarak sunulmuştur. Eser Hızânetü’l-edeb’in önemli kaynakları arasında kaydedilmiştir.147