Ebeveynlerin Bireysel Özellikleri ve Ailelerin Demografik Özellikler

arası (% 34,5) ve 41 yaĢ ve üzeri (% 31,4) olmak üzere üç yaĢ grubunda toplanmıĢtır. Ebeveynlerden anneler arasında 35 yaĢ ve altında olanlar daha fazla (% 39,0), 41 yaĢ ve üzerinde olanlar daha az (% 26,0) iken; babalar arasında 35 yaĢ ve altındakiler daha az (% 26,9), 41 yaĢ ve üzerindekiler daha fazla (% 39,4) bulunmuĢtur. Örneklem grubunu oluĢturan annelerin yarıdan fazlası (% 66,3) ilkokul mezunu iken, babaların % 33,6‟sı lise mezunu ve % 27,9‟u üniversite mezunudur. Ebeveynlerden annelerin % 82,5‟i ücretli bir iĢte çalıĢmazken, babaların % 97,1‟i ücretli bir iĢte çalıĢmaktadır (Tablo 2).

Tablo 2. Ebeveynlerin Bireysel Özelliklerinin Dağılımı

Anne (n=154) Baba (n=104) Toplam (n=258)

Ebeveynin YaĢı f % f % f %

35 ve daha az 60 39,0 28 26,9 88 34,1

36-40 arası 54 35,0 35 33,7 89 34,5

41 ve üzeri 40 26,0 41 39,4 81 31,4

Ebeveynin Eğitim Durumu

Ġlkokul mezunu 102 66,3 26 25,0 128 49,6

Orta dereceli okul 17 11,0 14 13,5 31 12,0

Lise ve dengi okul 18 11,7 35 33,6 53 20,6

Yüksek okul/ Üniversite 17 11,0 29 27,9 46 17,8 Ebeveynin ÇalıĢma Durumu

Memur 14 9,1 38 36,5 52 20,1

ĠĢçi 6 3,9 38 36,5 44 17,1

Serbest meslek sahibi 5 3,2 21 20,2 26 10,1

Emekli 2 1,3 4 3,9 6 2,3

Tablo 3‟te örneklem grubundaki ailelerin demografik özellikleri incelendiğinde; ailelerin % 42,6‟sı 4 kiĢiden oluĢurken, % 26,4‟ü 5 kiĢilik, % 18,2‟si 6 ve daha fazla kiĢilik, % 12,8‟i de 3 kiĢiliktir. AraĢtırmaya alınan aileler aylık gelirlerine göre 600 TL ve daha az alanlar (% 24,8), 601-900 TL arasında alanlar (% 21,3), 901-1500 TL arasında alanlar (% 27,1) ve 1500 TL ve üzerinde alanlar (% 26,7) olmak üzere dört grupta incelenmiĢtir. Ailelerin % 72,5‟inin 7-11 yaĢ arasında çocuğu varken, % 58,9‟unun 12-15 yaĢları arasında çocuğu bulunmaktadır.

Tablo 3. Ailelerin Demografik Özelliklerinin Dağılımı

Aile Nüfusu f %

3 kiĢi 33 12,8

4 kiĢi 110 42,6

5 kiĢi 68 26,4

6 kiĢi ve daha fazla 47 18,2

Toplam 258 100,0

Ailelerin Gelir Durumu (TL)

600 ve daha az 64 24,8

601-900 arası 55 21,3

901-1500 arası 70 27,1

1501 ve üzeri 69 26,7

Toplam 258 100,0

Ailedeki 7-11 yaĢ çocuk sayısı

1 çocuk 145 77,5

2 çocuk 42 22,5

Toplam 187 100,0

12-15 yaĢ çocuğu olanlar

1 çocuk 119 78,3

2 çocuk 33 21,7

Toplam 152 100,0

3.3. Veri Toplama Tekniği

Bu bölüm, araĢtırma modeli ve veri toplama araçları baĢlıkları altında verilmiĢtir.

3.3.1. AraĢtırmanın Modeli

Bu çalıĢmanın yürütülmesinde “Genel Tarama Modeli” kullanılmıĢtır. ÇalıĢma ile çocukların, ailelerinin gıda ürünlerini satın alma kararları üzerindeki etkileri

belirlenmeye çalıĢılmıĢtır. Bu belirlemelerin ebeveynlerin görüĢlerine dayalı olması nedeniyle araĢtırma betimsel nitelik taĢımaktadır.

3.3.2. Veri Toplama Araçları

Çocukların ailelerinin gıda ürünlerini satın alma kararları üzerine etkilerini belirlemek amacıyla konu ile ilgili kaynaklar ve daha önce yapılmıĢ araĢtırmalardan (Sönmez, 2006; Aygün, 2006; Çakır, 2006; Ersoy vd., 2007; Finch vd., 2007; Norgaard vd., 2007; Türkmenoğlu, 2007; Sezgin, 2008 ) yararlanarak anket formu hazırlanmıĢtır. Verileri elde etmek için hazırlanan anket formunun iĢlerliğini saptamak amacıyla 20 ebeveyne anket uygulanmıĢ, alınan cevaplar doğrultusunda anket formuna son Ģekli verilmiĢtir. Pilot uygulama yapılan 20 ebeveyn örnekleme alınmamıĢtır.

Pilot uygulama sonucu son Ģekli verilen anket formu (Ek-1) iki bölümden oluĢmaktadır;

Birinci bölüm, araĢtırmaya alınan anne ya da babanın yaĢı, öğrenim durumu, çalıĢma durumu, çocuklarının yaĢları, ailedeki birey sayısı, ailenin aylık geliri gibi sosyo-ekonomik durumları belirten soruları içermiĢtir.

Ġkinci bölüm, çocukların ailelerinin gıda ürünlerini satın alma kararlarına etkilerini belirlemek amacıyla ebeveynlerin ve çocuklarının davranıĢlarını içeren sorulardan oluĢmuĢtur. Ebeveynlere, çocuklarına ne kadar harçlık verdikleri, gıda alıĢveriĢine kiminle çıktıkları, çocuklarının satın alma kararlarındaki etki derecelerinin cinsiyetlerine göre değiĢip değiĢmediği sorulmuĢtur. Ayrıca çocukların, ailelerinde yiyecek satın alma karar sürecine katılım düzeylerini belirlemek amacıyla „Hiçbir zaman‟ dan „Her zaman‟ a kadar derecelendirilmiĢ 5‟li likert tipi ölçek geliĢtirilmiĢ ve ebeveynlerin yanıtları istenmiĢtir.

Ayrıca alıĢveriĢ sırasında çocuğun gıda ürünlerinin her biri için satın alma kararlarına etkileri tespit edilmeye çalıĢılmıĢtır. Bunun için „ Hiç etkili değil‟ den „ Çok etkili‟ ye kadar derecelendirilmiĢ 5‟li Likert tipi derecelendirme sistemi kullanılmıĢtır.

Veri toplama amacıyla hazırlanan anketin uygulanabilmesi için izin (Ek-2) alındıktan sonra ilgili okul müdürleriyle görüĢülüp okullarda anketin uygulanması için uygun zaman belirlenmiĢtir. 1. ve 2. sınıfların öğrencilerin anket hakkında bilgilendirilmesinin zorluğu göz önüne alınarak ebeveynlerine anket gönderilmemiĢtir. Ancak ebeveynler gıda satın alma kararındaki etkilerini 7-11 ve 12-15 yaĢları arasındaki kız ve erkek çocukları için ayrı ayrı belirtmiĢtir. Anketler Eylül 2010‟ da uygulanmıĢtır. Öğrencilere anketin amacı ve neden yapıldığı açıklandıktan sonra anketler dağıtılıp, anketle ilgili gerekli açıklamalar yapılmıĢ ve gönüllü olan anne ya da babaları anketi uygulamıĢtır. Öğrenciler vasıtasıyla ailelerine 400 anket dağıtılmıĢ, bunlardan 297‟si geri dönüĢ yapmıĢtır. Anketlerin bir kısmı cevaplama hatalarından dolayı değerlendirmeye alınmamıĢ, geçerli olan 258 anket ile analizler gerçekleĢtirilmiĢtir.

3.3.2.1. Çocuğun Satın Alma Eylemine Katılma DavranıĢı Maddelerinin Güvenilirliği ve Geçerliliği

Çocukların satın alma eylemine katılma davranıĢı cümlelerinin güvenilirliği ile ilgili yapılan istatistiksel analiz sonucu 12 maddeden oluĢan davranıĢ ölçeğine iliĢkin güvenilirlik katsayısı Alpha = 0,855 olarak hesaplanmıĢtır. Bu değer, davranıĢ ölçeğinin yüksek düzeyde güvenilir olduğunu göstermektedir.

DavranıĢ maddelerinin geçerliliğini sınamak ve alt boyutlarını tespit etmek amacıyla faktör analizi yapılmıĢtır. Veri setinin faktör analizine uygunluğunu test edebilmek için, Kaiser-Meyer-Olkin (KMO) örneklem yeterliliği testi uygulanmıĢtır. DavranıĢ ölçeğinin geçerliliğinin KMO değeri 0.50‟nin üzerinde olduğundan ve Bartlett testi de 0.05 önem derecesinde anlamlı olduğundan, veri seti faktör analizine uygun bulunmuĢtur (KMO= 0.863; χ 2Bartlett test (66) =1,031; p= 0.0001).

Temel bileĢenler yöntemi ve Varimax dik döndürme yöntemi kullanılarak davranıĢ maddeleri analiz edilmiĢtir. Örnekleme yeterliliği ölçeği 0,50‟nin altında kalan, faktör altında tek kalan, birbirine yakın faktör ağırlıkları olan ve faktör ağırlığı 0,30‟un altında kalan maddeler bulunmadığı için hiçbir madde analizden

çıkarılmamıĢtır. Analiz sonucunda özdeğerleri 1 ve üzerinde olan 3 davranıĢ faktörü elde edilmiĢtir. Faktör yük değerlerinin güvenilirlik analizleri yapıldığında, üç davranıĢ faktörünün de 0,60 güvenilirlik düzeyinin üzerinde olduğu ve dolayısıyla yapılacak istatistiklerde kullanılabilir durumda olduğu tespit edilmiĢtir. Toplam açıklanan varyans % 60,190 bulunmuĢtur. Faktörler sırasıyla; “AlıĢveriĢin Planlanmasına Katılma” “AlıĢveriĢ Eylemine Katılma” ve “Satın alma Eylemine Katılma” olarak adlandırılmıĢtır (Tablo 4). Faktörlerin içsel tutarlılıklarının hesaplanmasında da Cronbach Alpha değerleri kullanılmıĢtır (bu değerler sırasıyla 0,721; 0,756; 0,767‟dir).

Tablo 4. Çocuğun Satın Alma Eylemine Katılma DavranıĢlarına Yönelik Faktör Analizi Sonuç Tablosu

FAKTÖRÜN ADI

DAVRANIġ ĠFADELERĠ FAKTÖR

AĞIRLIKLARI FAKTÖRÜN AÇIKLAYICILIĞI (%)

GÜVENĠLĠRLĠK

AlıĢveriĢin planlanmasına katılma

1. Ürüne ihtiyaç duyulduğunu fark etme 0,701

8,935 0,721 2. Yiyeceğin ne kadar sıklıkla satın

alınacağına karar verme 0,748 3. Satın alma zamanını önerme 0,782 AlıĢveriĢ

eylemine katılma

4. Hangi yiyeceği istediğini belirtme (ürün

önerme) 0,656

12,073 0,756 5. AlıĢveriĢ listesine ürünleri yazmaya

yardım etme 0,399 6. AlıĢveriĢ yapılacak dükkânı seçme 0,668 7. Dükkânda alıĢveriĢe katılma 0,807 8. Satın alınacak yiyeceği raflarda arayıp

bulma 0,590

Satın alma eylemine katılma

9. Yiyecek ürünleri üzerindeki fiyatları karĢılaĢtırma

0,682

39,182 0,767 10. Ürünleri kasaya taĢımaya yardım etme

(AlıĢveriĢ arabasını itme veya alıĢveriĢ torbalarını taĢıma)

0,629 11. Yiyecek ürünlerini paketleme 0,726 12. AlıĢveriĢ çantalarını eve taĢımaya

yardım etme

0,815

Toplam 60,190 Kaiser Meyer Olkin Ölçek Geçerliliği 0,863 Bartlett Küresellik Testi Khi kare 1,031E3

sd 66 p değer 0.0001

3.3.2.2. Çocuğunuzun Gıda Ürünlerini Satın Alma Kararlarına Etki Derecelerinin Güvenilirliği

Ölçek 7-11 ve 12-15 yaĢ gruplarındaki kız ve erkek çocukların, ailelerinde 51 tür gıda ürününü satın alma kararlarına katılım derecelerini ölçmek amacıyla geliĢtirilmiĢtir. Çocukların ailelerinin gıda ürünlerini satın alma kararlarına etki derecelerinin güvenilirliği ile ilgili yapılan istatistiksel analiz sonucu ölçeğe iliĢkin güvenilirlik katsayısı Alpha = 0,966 olarak hesaplanmıĢtır. Bu değer, ölçeğin yüksek düzeyde güvenilir olduğunu göstermektedir.