Ebeveyn Tutumlarını Etkileyen Faktörler

Ebeveynlerin çocuklarını yetiştirirken hangi tutumu benimseyecekleri üzerinde etkili olan bazı faktörler bulunmaktadır. Aşağıda bu faktörlere değinilmeye çalışılmaktadır.

2.2.4.1.Toplumların Kültürel Değerleri

Dünyanın neresinde olursa olsun her toplumun kendine has kültürünün oluşmasında görevli olan değerleri, örfleri ve adetleri bulunmakta olup, bütün bu değerler toplumun

yapıtaşı olan aileleri ve onların da görüşlerini etkilemektedir. Aynı toplumun içinde yaşayan bireylerin dahi değerlerinin değişebileceğinden yola çıkarak farklı toplumlar içerisinde yaşayan anne babaların aynı değerler ışığında çocuklarını yetiştirmelerini beklemek makul görünmemektedir.

Bu görüş ile paralel olarak Yang (2011: 1) çalışmasında iyi bir ebeveyn olmanın anlamının, bu anlam doğrultusunda onların çocuklarından beklentilerinin ve ebeveyn olarak yapmaları gereken şeylerin toplumdan topluma değiştiğini söylemektedir. Bu görüşü en iyi açıklayan çalışmalardan biri de Suziki (2000: 177-186)’nin Amerikan ve Japon kültürlerindeki çocuk yetiştirme ve eğitim deneyimlerini karşılaştırdığı çalışmadır. Suziki (2000: 177) çalışmasında Pasifik Okyanusu’nun iki farklı kıyısında bulunan bu iki ülkede öğretmenlerin dahi çocukları eğitmede farklı çabaları olduğunu ortaya koyarak Amerikan öğretmenlerin çocukları daha çok işbirlikçi öğrenmeye teşvik ederken, Japon öğretmenlerin ise eğitim sürecini daha çok bireyselleştirme çabası içinde olduğunu ortaya koymaktadır. Aynı çalışmada annelerin çocuk yetiştirme tutumlarına bakıldığında da ayrılıkların olduğu görülmektedir. Bütün ebeveynler gibi her iki ülkede de ebeveynlerin çocuklarının iyiliklerini düşündüklerini ancak bu iyiliği gösterme biçimlerinin farklı olduğuna dikkat çekilmektedir. Suziki (2000: 178)’nin Caudill ve Ploth (1966)’dan aktararak verdiği bir örneğe göre bu farklılıklardan birisi de ebeveynlerin çocukları ile uyuma alışkanlıklarındadır. Amerikan annelerin çocuklarının bağımsızlıklarının daha çok gelişmesi amacı ile çocuklarından ayrı odalarda uyudukları, Japon annelerin ise çocukları ile kendileri arasındaki bağın daha güçlü olması amacı ile çocukları ile aynı yatağı paylaştıkları ve hatta babanın yatağa sığamaması durumunda ayrı yatakta ya da bir başka odada uyuduğu belirtilmektedir.

Lin ve Fu (1990: 429-433)’nun Çinli, Çinli göçmen ve Avrupa kökenli Amerikan ailelerin çocuk yetiştirme tutumlarını karşılaştırdığı araştırmada da çocuk yetiştirme tutumları üzerinde kültürün etkili olduğu açıkça görülmektedir. Tayvan ve Amerika Birleşik Devletleri’nde yapılan bu araştırmanın sonuçlarına göre Çinli ve Çinli göçmen ailelerin çocuklarını kontrol etme, bağımsızlıklarını destekleme, başarıyı vurgulamaya Avrupa kökenli Amerikan ailelerinden daha çok eğilimli oldukları bulunmuştur. Vinden (2001: 795) çalışmasında demokratik tutumu benimseyen ailelerin çocuklarının okul başarısının daha yüksek olduğunu ve demokratik tutumun okul başarısının yordayıcısı

olduğunu belirtmektedir. Ancak bunun üzerinde de ailelerin kültürünün etkisinin olduğunu belirten araştırmacı bu görüşünü Dornbush, Ritter, Leiderman, Roberts ve Fraleigh (1987)’in Asyalı öğrencilerle yaptığı araştırmada Asyalı başarılı öğrencilerin ailelerini daha çok otoriter olarak algıladıklarını ile desteklemektedir.

Kültürün anne baba tutumları üzerindeki etkisine bakmak için bir Güney Amerika ülkesi olan Arjantin’e bakılabilir. Aksoy (2005: 336) Arjantin’deki ebeveynlerin çocuklarının doğru davranışları yapabilmeleri adına daha çok denetlemenin baskın olduğu otoriter tutumu benimsediklerini ifade etmektedir. Kültürün anne babaların benimsedikleri çocuk yetiştirme tutumları üzerindeki etkisine bir örnek olarak da Recebov (2000: 125)’un araştırması verilebilir. Recebov (2000: 125) Türk kültürü ile Türkmen kültürünündeki ebeveynlerin hangi tutumla çocuk yetiştirdiklerini ortaya koymayı hedeflediği araştırmasında 12-14 yaş arasındaki çocukların algıladıkları anne-baba tutumlarını incelemiş ve şu sonuçlara ulaşmıştır: Türk anne babalara göre Türkmen anne babalar çocuklarına karşı daha fazla kontol ve disiplin içeren davranışlar sergilemektedirler, daha fazla başarılı olmalarını beklemektedirler, erkek çocuklarına karşı daha fazla hoşgörü sergilemektedirler. Öte yandan Türk anne babaların da Türkmen babalara oranla kız çocuklarına daha fazla hoşgörü gösterdikleri ve onları erkek çocuklarına oranla daha fazla özerkliğe yönlendirdikleri bulunmuştur.

Bütün bu araştırmalar ebeveynlerin çocuk yetiştirirken benimseyecekleri tutumlar üzerinde içersinde bulundukları kültürden etkilendiklerini ortaya koymaktadır.

2.2.4.2.Ailenin Sosyodemografik Özellikleri

İlgili literatür tarandığında ebeveynlerin yaşı, eğitim durumları, meslekleri ve çalışma durumları, sahip oldukları sosyoekonomik durum, çocukların cinsiyetleri gibi aileye ait bazı sosyoekonomik özelliklerin ebeveynlerin çocuklarını yetiştirirken benimsedikleri tutumları üzerinde etkili olduğu görülmektedir.

Ebeveylerin yaşlarının çocuk yetiştirme tutumu üzerindeki etkisine değinen Dinçer (2008: 29) genç anne babaların yeterli olgunluğa erişememeleri nedeni ile çocuklarına karşı sabırsız kalabileceklerini, çocuklarının olumsuz davranışları karşısında kızabileceklerini, sert davranabileceklerini hatta çocuklarına şiddet bile uygulayabileceklerine değinmektedir. Buna ilaveten bu anne babaların çocuklarına yetememeleri nedeni ile çocuklarına karşı aşırı

ilgisiz bir tutumu benimseyebileceklerine değinilmektedir. Şanlı (2007: 28-29) ebeveynlerin yaşının yanısıra eğitim durumlarının ve mesleklerinin de çocuk yetiştirme tutumlarını etkilediğini belirterek, anne babaların eğitim düzeyi yükseldikçe geleneksel çocuk yetiştirme tutumlarından uzaklaştıklarını belirterek, meslek konusunda da özellikle annelerin meslekleri gereği çocuk yetiştirme tutumları hakkında bilgi sahibi olmaları ile birlikte geleneksel tutumlardan uzaklaştıklarını dile getirmektedir. Meslek konusu bu noktada anne babanın çocuk yetiştirme ile ilgili bilgi düzeyi ile parallelik de arz etmektedir. Özyürek (2004: 25-26) anne babalrın çocuklarına karşı doğru tutumlar sergilemelerinde onları tanımalarının ve bilmelerinin etkisi olduğunu belirterek, anne babaların çocukları hakkında ve çocuk yetiştirme konusunda bilgi sahibi olmama durumlarında onlardan gelişim görevlerinin çok daha üstünde başarılar bekleyebildiklerini, bunları gerçekleştirmek için onları zorlayarak otoriter bir tutum benimseyebileceklerine dikkat çekerek, çocukları hakkında bilgi sahibi olan anne babaların çocuklarına karşı doğru tutumu benimseyebileceklerini dile getirmektedir.

Annenin çalışma durumunun da çocuk yetiştirme tutumunu etkileyebileceğini savunan araştırmalardan Bornstein ve Zlotnik (2008)’in araştırmalarını aktaran Dursun (2010: 38) ilgili araştırmada çalışan annelerin daha az stresli davranışlar sergilediklerini ve bu annelerin demokratik tutumu benimsemesi sonucunda çocuklarının sosyal ilişkilerinin daha gelişmiş olduğunu ifade ettiklerini belirtmektedir. Öte yandan Alisinanoğlu ve Ulutaş (2000: 15-19) ebeveynlerin mesleklerinin onları etkilediğini, stresli ortamlarda çalışan ebeveynlerin bu streslerini evlerine gittiklerinde çocuklarına yansıtabileceklerine dikkat çekmektedirler. Dursun (2010: 38) annenin çalışma durumu gibi ailenin sosyoekonomik durumunun da ilgili çocuk yetiştirme tutumunu etkilediğini belirtmektedir. Birçok araştırmada bağımsız değişken olan sosyoekonomik düzeyin çocuk yetiştirme tutumlarını etkilemesi oldukça makul görünmektedir. Dinçer (2008: 30-31) üst sosyoekonomik düzeyde olan ailelerin çocuklarının daha bağımsız olması için daha az kısıtlayıcı ve daha az koruyucu davrandıklarını, alt sosyoekonomik düzeydeki ailelerin ise çocuklarına karşı daha katı bir disiplin uyguladıklarını belirtmektedir.

Sosyoekonomik durumun yanısıra çocuğun cinsiyetinin de ailelerin çocuklarına karşı tutumlarını etkilediğine dair görüşler bulunmaktadır. Bu nokta da Şanlı (2007: 31-32) özellikle geleneksel toplumlarda ebeveynlerin kız çocuk ya da erkek çocuktan

beklentilerinin farklı olması ile paralellik göstererek erkek çocuklara oranla kız çocuklarına daha katı bir tutum sergilendiğini, erkek çocuklara da kız çocuklara nazaran daha izin verici bir tutum benimsendiğini dile getirmektedir.

2.2.4.3.Ebeveynlerin Kendi Yetiştiriliş Tarzları

Araştırmalar anne babaların kendi yetiştiriliş tarzlarının çocuklarını yetiştirme tutumlarını etkilediğini ortaya koymaktadır. Bu konuda tutumların kuşaklar arasında geçiş gösterdiğini söyleyen araştırmaların var olduğuna dikkat çekilmektedir.

Şanlı (2007: 31) ve Dinçer (2008: 27) bireylerin özellikle annelerin kendi annesi ile özdeşim kurmasının annesinin tutumunu benimsemesinde etkili olduğunu ve bunun bireylerin kendi çocuklarına karşı tutumlarını etkilediğini dile getirmektedir. Ayrıca Şanlı (2007: 31) ebeveynlerin kendi ebeveynlerinden göremedikleri ve eksikliklerini hissettikleri konularda çocuklarının bu eksikliği hissetmemesi için çaba göstereceklerini dile getirmektedir. Bu konu ile ilgili olarak algılanan ebeveyn tutumları üzerinde araştırmalar yapılmaya devam edilmektedir.