Sindirimin amacı nedir?
Sindirim sistemi organlarının yapısı nasıl olmalıdır?
Soruları öğrencilere sorulup, öğrencilerin 3’lü gruplar halinde tartışmaları istenir. Öğrenci cevapları tahtaya yazılır. Öğrencilerden gelen cevaplar doğru ya da yanlış da olsa yorum yapmamaya dikkat edilir. Şu cevapların gelmesi beklenir;
• Kayganlık gereklidir. • Salgı bezleri olmalıdır. • Kaslı bir yapı olmalıdır.
• Mekanik sindirim için diş vb. yapılar olmalıdır.
• Sindirim organlarının kendi içyapısını korumak için mukusla örtülmelidir.
• Sindirim organlarını dış etkilerden korumak için bağ doku gereklidir. • Sindirilen besinlerin emiliminin olduğu yerler kılcal kan damarları ve
lenf damarları bakımından zengin olmalıdır. KEŞFETME:
İlhan kahvaltıda tereyağı, yumurta, ekmek yedi ve bir bardakta portakal suyu içti. Bu besinlerin İlhan’ın vücudundaki yolculuğu nasıldır? Nerede, nasıl bir değişime uğrarlar? Sorusunu öğrencilere yöneltin görüşlerini gruplarıyla tartışmalarını isteyin. Aşağıda verilen boşlukları grup tartışmasından sonra uygun şekilde tamamlamalarını isteyin. Sonuca varırken sizinle ve birbirleriyle tartışmalarını sağlayın. Öğrencilerden gelen cevaplar doğru ya da yanlış da olsa yorum yapmayın.
Ağız: Ekmek: Yumurta: Tereyağı: Portakal suyu: Mide: Ekmek: Yumurta: Tereyağı: Portakal suyu: İnce Barsak: Ekmek: Yumurta: Tereyağı: Portakal suyu:
Etkinlik sonunda şu soruların cevaplanması istenir: 1. Kandaki fazla glikoz ne yapılır?
2. Kandaki fazla yağ ne yapılır?
3. Alınan fazla protein vücutta nasıl depo edilir? 4. Hangi vitaminler, nerede depo edilir?
5. Bitkisel besinlerin sindirimi hayvansal besinlere göre neden zordur? 6. İnce bağırsağın içyapısının villuslardan oluşmasının avantajı nedir? AÇIKLAMA:
Öğrencilerde sindirim konusunda görülen kavram yanılgıları aşağıda belirtilmiştir. Ders anlatım sırasında belirlenen kavram yanılgılarının düzeltmeye ve yeni kavram yanılgılarına yol açmamaya dikkat etmek gerekir.
• Safra (Öd sıvısı) safra kesesi tarafından üretilir ve yağların kimyasal sindiriminde görev alır.
• Suyun emilimi kalın bağırsakta gerçekleştirilir.
• Yağların emilimi ince bağırsaklarda kılcal kan damarlarıyla gerçekleşir.
• Yemek borusu soluk borusunun ön tarafında bulunur.
• Sindirim sistemi organlarından sadece mide ve yemek borusu mukusla kaplıdır.
• Peristaltik hareket sadece yemek borusunda görülür.
• Emilim olayı sadece bağırsaklarda gerçekleştirilir. Mide ve ağızda emilim hiç gerçekleşmez.
• Feçes (Dışkı) bir boşaltım ürünüdür.
Dünya üzerinde yaşayan bütün organizmaların günlük hayatsal faaliyetlerini yapabilmesi için beslenmesi gereklidir. Bu organizmaların aldıkları besin maddelerinin vücutta parçalanmaları nasıl gerçekleşir? Sorusu öğrencilere yöneltilir. Öncelikle öğrencilerin bu soruyu gruplar arasında tartışmaları ve sonra bütün sınıfın tartışması istenir. Öğrencilerden gelen cevaplar tahtaya yazılır. Öğrencilerden gelen cevaplar doğru ya da yanlış da olsa yorum yapmamaya özen göstermek gerekir. Öğrencilerin doğru cevapları kendilerinin bulmasına olanak vermek gerekir. Bu esnada sınıfa bir insan maketi getirilir.
Maket üzerinde sindirim sistemi organları nelerdir? Sorusunu öğrencilerle tartışın verilen cevapların hepsini
tahtaya yazın. Ağız, yutak, yemek borusu
mide, ince bağırsak, (duodenum, ileum, jejunum) kalınbağırsak olduğunu hatırlatın. Sindirim sistemi organlarında meydana gelen reaksiyonlar için neler gereklidir? Sorusunu öğrencilerle tartışınız ve verilen cevapları tahtaya yazınız. Tartışma esnasında geçmiş konulardan olan enzimler konusunu da öğrencilere hatırlatmak için
yönlendirmeler yapabilirsiniz. Biyolojik katalizörler nelerdir? Sorusunu sorup öğrencilerden enzimler cevabının gelmesini bekleyebilirsiniz. Öğrencilere sindirim reaksiyonları denklemlerini bilip bilmediklerini sorun. Öğrencilerle birlikte reaksiyonları tahtaya yazın.
Sindirim reaksiyonları bir hidroliz olayıdır. Yani reaksiyonlar su ve enzimler aracılığıyla gerçekleştirilir. Açıklaması yapılır; Sindirim sistemi organlarına ek olarak karaciğer, safra kesesi ve pankreas gibi organlarda sindirime yardımcı olan yapılardır. Bu organların görevleri nelerdir? Sorusu öğrencilere yöneltilip, tahtaya karışık şekilde karaciğer, safra kesesi ve pankreasın görevleri yazılıp öğrencilere tarafından eşleştirme yapılması istenir. Eşleştirme tamamlandıktan sonra öğretmen öğrencilerle tartışarak yanlış eşleştirmeler düzeltilir. Bu işlemler yapılırken öğrencilerdeki kavram yanılgılarının düzeltilmesine dikkat edilir.
Karaciğerin Görevleri
• Safra yapmak ve salgılamak.
• Kan şekerini düzenler: Kandaki fazla şeker, karaciğerde glikojen olarak depo edilir. Kanda şeker miktarı düştüğünde, glikojen glikozlara ayrıştırılarak kana glikoz verilir.
• Kanın pıhtılaşmasında önemli rol oynayan fibrinojen ve trombojen proteinlerini sentezler.
• A vitamini sentezler: Karaciğerdeki karotinaz enzimi provitamin A’yı A vitaminine çevirir.
• A, D, K vitaminleri, demir, bakır ve protein depo eder. • Zehirli maddeleri zehirsiz hale dönüştürür.
• Kandaki yaşlanmış alyuvarlar, karaciğerde bulunan kupfer hücreleri tarafından parçalanır. Bu hücreler ayrıca karaciğere kan ile gelen mikropları da temizler. Karaciğerin retiküloendotelial damarları içinde bulunan bu hücreler savunma sisteminde de görev yapmaktadır.
• Aminoasit metabolizması sonucu oluşan amonyağın karaciğerde iki molekül karbondioksit ile birleşmesi sonucu üre sentezler
• Karaciğer karbonhidrat ve proteinin yağa dönüşümünü sağlar. Ayrıca lipoproteinlerin çoğu, fosfolipid ve kolesterol burada yapılır.
• Kanın damar içinde pıhtılaşmasını engelleyen heparin salgılanır. • Vücut ısısının düzenlenmesinde etkili olur.
Safranın Fonksiyonları
• Mideden gelen asidik özellikteki kimus'u nötürleştirerek pankreas ve bağırsak enzimlerinin etkinliğini artırır.
• Safra tuzları, yağ molekülerinin fiziksel olarak parçalanmasını sağlar ve lipaz enziminin etkisini hızlandırır.
• Yağda eriyen A, D, E, K vitaminlerinin emilimini sağlar.
• Safra tuzlarının büyük bir kısmı, yağlarla birleşerek yağ moleküllerinin bağırsaklardan emilmesinde etkili olur.
• Bağırsak villuslarının hareketlerini artırarak emilimi hızlandırır. DETAYLANDIRMA:
Protein, karbonhidrat, yağ gibi makromoleküllerin ve enzimlerin sindirim işlemlerinden sonra akıbeti ne olur? Sorusu öğrencilere sorulur ve kendi aralarında tartışmaları istenir. Öğrencilerden gelen cevaplar sınıfla birlikte tartışılır. Öğretmen öğrencilerin eksiklerini tamamlar ve konuyu tekrar toparlayıp kısaca bir özetler.
Sindirim sistemine salgılanan enzimler, sindirim işlemlerinden sonra aminoasitlere dönüştürülür ve tekrar geriye emilir. Bu şekilde vücudun protein kaybı en aza indirilmiş olur.
Bütün besinlerin sindiriminin ince bağırsaklarda tamamlandığını bilmekteyiz. Sindirim işinin bitiminden sonra sindirim ürünlerinin emilimleri gerçekleşir. Vitaminler ve inorganik maddeler gibi besinlerin sindirim sisteminde hiçbir değişikliğe uğramadan emilerek kana karıştığını biliyoruz.
Ağız ve midede emilim çok azdır. Ağızda bazı zehirler, bazı ilaçlar, iyonlar, kokain; mide de ise alkol, aspirin, bazı iyonlar (K+, Na+, Cl-, Br-, I2) ve bazı zehirler emilebilmektedir.
Emilim esas olarak ince bağırsaklarda gerçekleşir. Bağırsak mukozasında, bağırsak yüzeyinin genişlemesini sağlayan villuslar ve mikrovilluslar oluşmuştur. Bu şekilde bağırsağın emilim yüzeyi yaklaşık 600 m2'ye ulaşmıştır. Emilim en fazla villuslarda olur. Bir villusta kılcal damarlarla lenf damarı bulunur. Besinler aktif ve pasif taşınma ile mikrovillus yüzeyinden hücreye girer. Daha sonra hücreden çıkarak
kan veya lenf damarına geçer. Emilim aktif ve pasif taşınmayla gerçekleştiği için mikrovilluslu hücreler mitokondrice zengindir.
Villuslardan gelen bütün kılcal toplardamarlar, bağırsağı karaciğere bağlayan kapı toplardamarına açılır. Kapı toplardamarı karaciğere girerek zengin bir toplardamar ağı meydana getirir. Vücudumuzda besin maddelerini bulundurması açısından en zengin damar kapı toplardamarıdır. Kapı toplardamarıyla ince bağırsaklardan getirilen glikozun miktarı kanda fazla ise karaciğerde glikojen şeklinde depo edilir. Gerektiğinde glikojen glikoza dönüştürülerek kana verilir. DEĞERLENDİRME:
Aşağıda yazılı olan soruları öğrencilere yöneltiniz. Gelen cevaplara göre öğrencilerde belirlenen kavram yanılgıları düzeltilir. Gerekli kavramları öğrenip öğrenmedikleri kontrol edilir.
• Yutkunurken besinler neden soluk borusuna kaçmaz? • Mide neden kendisini sindirmez?
• Karaciğer, safra kesesi ve pankreasın salgıları sindirim sistemine nerede karışır?
• Yağların sindirimi ve emilimi nasıl gerçekleşir? • Karbonhidratlar nerede sindirilir?
Kavramlar: Ağız, yutak, yemek borusu, mide, ince barsak, kalın barsak, HCl, pepsin, pepsinojen, vater kabarcığı, karaciğer, pankreas, duedonum, jejunum, ileum, amilaz, pepsinojen, lipaz, glukagon, glikojen, insülin, glikoz, safra kesesi, üre, peptidaz, nükleaz, sakkaroz, maltaz, laktaz, sekretin, Koledok kanalı, Wirsung kanalı, Langerhans adacıkları
EK 4.2. 5E ÖGRENME MODELİNE DAYALI BİLGİSAYAR